Strikt juridisch bekeken was de verklaring van President Pedro Castillo op 7 december wat in Latijns Amerika een ‘autogolpe’ wordt genoemd. Het is een staatsgreep tegen zichzelf, een verklaring om het Parlement op te heffen, met decreten te regeren gedurende negen maanden en een constituerende raad bijeen te roepen.
Pijnlijk is wel dat Fujimori dertig jaar geleden precies hetzelfde deed en als dictator verder regeerde. Bovendien voorzag Castillo ook dat alle gerechtelijke procedures tegen hem zouden stopgezet worden. Hij wordt verdacht van corruptie.
Een paar uur later reageerde dat Parlement echter door Castillo af te zetten en hem op te pakken. Hij was op weg naar de Mexicaanse ambassade om er asiel aan te vragen.
Niet iedereen is het met deze uitleg eens. Voor ons blijft Castillo de President van Peru, zei de Mexicaanse President. Argentinië, Colombia en Bolivia zijn het ermee eens. De tien landen van de ‘Alianza Bolivariana’ eveneens. Brazilië en Chili menen dat alles strikt genomen volgens de grondwettelijke procedures is gebeurd.
De argumenten van de vrienden van Pedro Castillo zijn simpel. Er was in Peru een bijna permanente staatsgreep aan de gang, Castillo kón niet regeren want werd in alles gedwarsboomd. Bovendien wilde het Parlement hem diezelfde dag sowieso afzetten. Dat is de echte staatsgreep.
Er is sindsdien ook bekend gemaakt dat op 6 december, één dag vóór de staatsgreep, de VS-ambassadeur een ontmoeting had met de Minister van Defensie. Opvallend bovendien dat net ná de verklaring van Castillo, tien ministers meteen ontslag namen en het leger werd opgeroepen om vooral géén steun aan de President te verlenen.
Er zijn dan ook grote vragen over het waarom van Castillo’s verklaring. Hij kon niet rekenen op het leger, noch op een partij, noch op een sociale achterban. Volgens sommigen werd hij om de tuin geleid, volgens anderen was hij gedrogeerd. Hij weet zelf niet meer wat hij precies heeft verteld, zo zegt hij zelf. Gegarandeerd dat de VS-ambassadeur ook meteen de deur heeft willen open zetten voor de multinationals van de mijnbouw… Hoe dan ook is het niet echt logisch eerst te verklaren om met decreten te willen regeren en dan in de auto te stappen om in een ander land asiel aan te vragen.
Rellen
Toen het op 7 en 8 december relatief kalm bleef in Lima, dachten de nieuwe President – Dina Boluarte – en het Parlement zelf dat het allemaal wel meeviel. Niet veel protest. Boluarte deelde mee dat ze de termijn van Castillo zou uitdoen en tot 2026 zou regeren.
Dat was een kleine vergissing. De aanhang van Castillo woont niet in Lima maar in het binnenland. En twee drie dagen later begonnen mensen inderdaad op straat te komen, wegen en luchthavens te blokkeren, de scholen gingen dicht. Het leger stond klaar, met echte kogels. Er zijn tot nog toe zo’n twintig doden gevallen en tientallen gewonden. Waar het in eerste instantie ging om de verdediging van Castillo, werd de roep tégen het Parlement en de hele politieke klasse alsmaar luider. Vandaag heerst in het hele land een noodtoestand en het volk roept om onmiddellijke verkiezingen, om democratie.
De eerste reactie van Boluarte was om de verkiezingen te vervroegen naar april 2024, dan naar december 2023. Hoe lang kan ze volhouden? Net als Castillo komt Boluarte uit de ortodox linkse partij Peru Libre, werd er uitgesloten maar staat nu net als de ex-President zonder partij, zonder politieke alliantie en zonder sociale steun. Het Parlement heeft nu een poging om vervroegde verkiezingen uit te schrijven verworpen.
Pedro Castillo werd ondertussen veroordeeld tot achttien maanden voorlopige hechtenis.
En nu?
Het probleem in Peru is dat er al jarenlang een zo goed als permanente politieke crisis is. Er is een kleine progressieve linkerzijde, maar vooral een grote conservatieve en rechtse vleugel. Mochten er vandaag meteen verkiezingen worden uitgeschreven, is de kans groot dat de overwinning gaat naar Antauro Humala, broer van Ollanta, President van 2011 tot 2016. Antauro is een ex-militair, net vrij uit de gevangenis, waar hij achttien jaar vast zat wegens acties tégen de vroegere President Alejandro Toledo. Het is een conservatieve ultranationalist die nu zijn ‘troepen’ in uniform door de straten laat wandelen om de rellen de kop in te drukken, maar eveneens om het Congres te ontbinden. Niet bepaald om naar uit te kijken.
Ook de fujimoristen kunnen geen uitweg bieden. Zij zijn het die het land onbestuurbaar hebben gemaakt en met betaalde protesten elke verandering in de weg stonden. Waar Castillo nog op een populariteit van zo’n 30 % kon rekenen, valt het Parlement onder de 10 %. ‘Qué se vayan todos’, dat ze allemaal opstappen, is opnieuw de kreet van het volk.
Neemt Boluarte ontslag, dan wordt de Voorzitter van het Parlement de nieuwe President, eveneens een ex-militair …
En de toeristen, die zitten vast, dat maakt dat Peru een plaatsje krijgt in het Europese TV-nieuws. Maar ze hebben de Machu Pichu bezocht!
