Van 26 januari tot 2 februari ging in Porto Alegre het Vijfde Wereld Sociaal Forum door. Na jaren van uitwisseling en studie lijkt dit Forum méér stappen te zetten dan ooit in de richting van concrete afspraken. Ondertussen wordt één van de meest inspirerende voorbeelden, de participatieve begroting in de stad Porto Alegre zelf, uitgehold. Een pleidooi voor méér kritische verbondenheid met politiek!
Het Vijfde Wereld Sociaal Forum bleek van de eerste dag een fameuze overrompeling te zijn. Volgens de organisatoren namen 155.000 mensen uit 135 landen deel aan de workshops. Tel er daar nog een aantal bij die gewoon binnen wandelen. De openingsbetoging trok méér volk dan anders en bij het eindpunt barstte het openingsconcert compleet uit zijn voegen.
Bij zo een overrompeling dienen zich de gebruikelijke problemen aan: aanschuiven, vertaalinstallaties die niet werken, dingen die niet terug te vinden zijn of niet doorgaan enz… Eén van de terugkerende kritieken, die ik met een korrel grof zout neem, is dat het Forum blijft steken in discussie en geen stappen vooruit zet. Uiteraard blijft het een gelegenheid om interessante sprekers aan het werk te zien. Hugo Chavez zien speechen, dat is een belevenis.
Ontegensprekelijk vindt de verdieping evenwel verder plaats. De netwerken tegen financiële speculatie vb. (ATTAC en co) smeedden er hechtere banden en wisselden dossierkennis uit. Ze beslisten ondermeer een internationale website op te zetten om die kennis te groeperen. The Global Call on Action Against Poverty werd op het Forum gelanceerd. Honderden NGO’s uit de ganse wereld steunen deze internationale actie voor méér, transparantere en betere hulp, voor schuldkwijtschelding, voor rechtvaardiger handelsverhouding. Nog dit jaar worden acties gepland om deze eisen kracht bij te zetten. Ook in België wordt na de zomer één en ander voorzien. Personaliteiten als de Braziliaanse president Lula en Nelson Mandela steunen dit initiatief.
Kleinere organisaties zetten er stappen naar méér samenwerking. Wervel, de Vlaamse groep die rond rechtvaardige en ecologische landbouw werkt, werkte er aan een uitwisselingsproject met Braziliaanse boeren. Mensenbroeders vergaderde met mensen uit hun internationaal netwerk.
Vanuit vzw ‘t Uilekot (vzw, Herzele) wilden we vooral de banden aanhalen met de volksbewegingen van Porto Alegre en de arbeiderspartij PT. Dit omdat we denken dat het hier uitgewerkte participatief budget een democratische stap vooruit is in de strijd voor concrete verandering. Heel wat artikels rond dit thema kan je terug vinden op onze website: www.uilekot.org
Samen met Mensenbroeders en andere partners willen we rond dit thema verder werken aan gezamenlijke projecten.
Porto Alegre
Contacten met verschillende verantwoordelijken binnen en buiten de PT in Porto Alegre gaven aan dat dit participatief budget op de helling staat. Sinds de overwinning van de PT, na de Braziliaanse dictatuur, in 1988, werd een systeem ontwikkeld waarbij de stedelijke begroting (1,6 miljoen inwoners) breed besproken wordt. Inwoners kiezen zelf welke investeringen in hun wijk dienen te gebeuren, via een ingewikkeld netwerk van wijkvergaderingen. Ongeveer 20 % van de inwoners volgt het proces op één of andere manier op en universiteiten uit verschillende landen beoordeelden deze stap kritisch positief als één van de weinige experimenten waar linkse politieke praktijk gecombineerd wordt met massaparticipatie.
Op internationaal vlak werd een studiecentrum uitgebouwd waar andere steden inspiratie op deden voor gelijkaardige experimenten (Barcelona, El Bosque (Chili), La Paz (Bolivië), Mexico DF (Mexico), Mons (België), Nanterre en Saint-Denis (Frankrijk), San Salvador (El Salvador) enz…)
In Porto Alegre zelf werden door het systeem concrete resultaten geboekt in de bestrijding van de armoede: Het aantal huizen dat voorzien is van stromend water groeide van 83% naar 99% op tien jaar tijd, de rioleringsgraad steeg van 46% naar 85%, de inschrijvingen in scholen zijn verdubbeld, 97% van de bevolking is gealfabetiseerd, het sterftecijfer van kinderen werd teruggedrongen van 19,31 o/oo in 1988 naar 12,19 o/oo in 2000.
Niemand kan van de waterleiding afgesloten worden, in de achtergestelde wijken ook niet als wanbetaler. De laatste beslissing kreeg heel wat kritiek van de beter begoeden in de stad.
Eind vorig jaar verloor de PT in Porto Alegre evenwel de verkiezingen. Het Volksfront rond de PT won één derde van de zetels in de gemeenteraad maar verloor de burgemeestersverkiezingen ondanks de inzet van de charismatische Raoul Pont. De PT wijt deze nederlaag aan de agressieve kiescampagne, de interne tegenstelling tussen radicalen en sociaal-democraten binnen de PT en het uithollen van de gemeentelijke financiën door de overheid van de deelstaat. Intern is ook kritiek te horen op de afstand tussen het bestuur en de volksorganisaties en de bureaucratisering.
Element om rekening mee te houden ook: Brazilië is een jonge democratie. In Porto Alegre doen minstens 12 partijen mee aan de gemeenteraadsverkiezingen. Wie zich met wie verbindt is niet altijd een kwestie van weldoordachte politieke standpunten. De PDT vb. steunde het Volksfront dit keer niet omdat ze zich op deelstaatniveau verbond met de centrum-rechtse regering Rigotto.
De slag is er niet minder hard om: in 1996 haalde de PT-coalitie 52% van de stemmen in de eerste ronde. In 2000 49%, in 2004 38%. Volgens de NGO Cidade behield de PT zijn basis bij de armste lagen van de bevolking maar verloor ze stemmen bij de midden- en hogere klasse. In een stad waar 20 % van de werknemers ambtenaar is, mag het bovendien logisch genoemd worden dat je na een sociaal conflict met de regering Lula bij deze groep stemmen verliest. Stemmen halen voor een links project in een land waar de tegenstellingen tussen rijk en arm zo groot zijn is ook geen evidentie!
Terwijl de nieuwe burgemeester Fogaça lippendienst bewijst aan het Wereld Sociaal Forum en de participatieve experimenten, wordt de afbouw daarvan evenwel geleidelijk en sluipend voorbereid. Er zijn plannen om de impact van door het gemeentebestuur gecoöpteerde leden in het proces te vergroten. Bijzonder onthutsend was het bezoek aan een bezet stuk land aan de Avenida Protasio Alves waar duizend reeds elders verdreven gezinnen (3000 mensen waarvan 900 kinderen) in houten constructies overleven. Van de nieuwe burgemeester kregen ze ook daar een uitwijzingsbevel. Dit terwijl uitgerekend dit stuk grond via het participatief proces aangeduid werd als zone voor sociale woningbouw. Fogaça wil er nu een wijk voor de middenklasse bouwen en lapt de eerdere besluiten zonder overleg aan zijn laars. Het was dan ook bijzonder pijnlijk om zien dat de Belgische vakbonden uitgerekend deze man uitnodigden voor hun receptie die zij aanboden aan de Belgische delegatieleden.
Fogaça weet ook wat hij aanpakt. Uit een enquète van de NGO Cidade blijkt dat 38% van de deelnemers aan het participatief budget zich sympathisant noemt van de PT, en een povere 4% van de coalitie rond Fogaça. In december 2004 hielden de afgevaardigden trouwens een studiedag waarin ze hun ongerustheid uitten tegenover de politieke verandering in de stad. De participatieve democratie zal moeten verdedigd worden, zoveel is duidelijk.
Voldoende redenen om deze man via een dringende internationale solidariteitsactie duidelijk te maken dat de internationale beweging deze afbouw van een voorbeeld niet duldt! Dat de PT van Porto Alegre momenteel nog op zoek is naar een tweede adem is een extra-argument om dit te doen.
Lula
Bij elke discussie rond politiek komt de appreciatie tegenover de politiek van Lula naar voor. De regering Lula is twee jaar bezig en bestaat uit grotendeels uit ministers van de PT. Cruciale economische posten bleven evenwel in handen van (neo) liberalen. In het Congres heeft links geen meerderheid. De regeringspolitiek is er dus één van compromissen waarbij binnen het bestaande systeem geprobeerd wordt om iets te doen aan de armoede, de corruptie en de criminaliteit. De grote breuk met het IMF, het niet afbetalen van de schulden zijn andersglobalistische verwachtingen die deze regering niet inlost. Bij de pensioenhervorming werd daarentegen gekozen voor een herverdeling van de centen binnen de arbeidersklasse zelf. De hoogste pensioenen (van ambtenaren) werden afgetopt om iedereen een basispensioen te kunnen geven. Er wordt bezuinigd in het overheidsonderwijs om ook binnen het (grotendeels katholieke) privé-onderwijs stimulansen op te zetten voor achtergestelde leerlingen.
De regering Lula kan wel een aantal concrete verwezenlijkingen voorleggen:
Op internationaal vlak blijven zij de gangmaker van een beweging die probeert de landen uit het Zuiden te verenigen tegen het dominante Noorden. De binnenlandse repressie verminderde, actiegroepen krijgen méér de ruimte om hun ding te doen. Bij internationale organisaties wonnen zij, na klachten, een aantal handelsgeschillen met de Verenigde Staten die toonaangevend zijn voor het Zuiden. Zo veroordeelde de WTO de katoendumping van de VS en het suikerprotectionisme van de Europese Gemeenschap.
De werkloosheid daalde met 18% de laatste twee jaar, wat te maken heeft met de economische groei, gerealiseerd in o.m. de agrodindustrie (34% van het BNP en 42 % van de export) , wat dan meteen verklaart waarom de regering in bepaalde reeds door buurlanden gecontamineerde streken of staten vrij soepel het GGO-verbod ophief. Als compensatie werden microkredieten beschikbaar gesteld voor coöperatieven en kleine boeren. De inflatie daalde van 14 naar 7 % op twee jaar tijd.
Er lopen programma’s tegen kinderarbeid en homofobie. Het Honger Zero programma voorziet melkbedeling en voedselbonnen voor de armste bewoners. Gepensioneerden krijgen sinds 2004 allemaal het minimumloon. Het budget voor Onderwijs groeide vorig jaar met 20 % . Talloze wetten rond de versterking van de financiële positie van gemeenten en steden, die al jaren in het laatje liggen, werden goedgekeurd.
De sociale programma’s zijn dus niet direct een gevolg van een koerswijziging of herverdeling in de binnenlandse politiek maar van een economische bloei. Als die omkeert, komen natuurlijk de problemen!
Mijn indruk is dat de regering Lula kan blijven bogen op brede steun bij de volksmassa’s. De nauwe band tussen de PT en massa-organisaties als de CUT, de MST enz… is daar uiteraard niet vreemd aan. Opvallend was ook dat de door revolutionairen op handen gedragen Venezolaanse president Chavez expliciet zijn verdediging opnam. Dat een vakbondsleider uitgejouwd wordt op het grote podium en Olivio Dutra, linkse PT-minister in de regering op handen gedragen.
Tegelijkertijd is er veel kritiek. In een open brief aan de PT-leden roepen een zevental linkse PT-tendensen de partij op om nu van koers te veranderen. Daarbij vinden ze niet alleen dat de partij méér aansluiting moet vinden bij de basis van de bewegingen en in een andere stijl moet besturen, maar eisen ze ook de invoering van de participatieve democratie op nationaal vlak, landhervorming, een moratorium op de afbetaling van de schuld, verhoging van de minimumlonen en de publieke investeringen.
Een verhoging van het minimumloon van ongeveer 70 € kan je geen overdreven luxe vinden! Heel wat industrie-arbeiders verdienen ook slechts drie tot vier keer méér en dit in een land waar de levensduurte toch op een derde van de Belgische komt. De gemiddelde werknemer in de privé haalt dus zowat het levensniveau van een leefloon-steuntrekker hier, wat meteen verklaart waarom het met één kostwinner in huis bijna onmogelijk is om een stenen huurhuis te betrekken.
Voor hen volstaat de slogan van Lula: ‘We gaan doen wat moet, nadien gaan we doen wat mogelijk is en dan gaan we doen wat onmogelijk schijnt’ niet. Ze eisen concrete veranderingen. Het debat kan dus beginnen. Deze zomer zijn er binnen de PT verkiezingen van de partij-instanties. Die zullen duidelijk maken welke weg de partij inslaat.
De afscheuring P-SOL blijkt volgens sommige opiniepeilingen wel drie tot vijf procent te halen in sommige streken, maar is volgens anderen hoofdzakelijk een beweging van de middenklasse rond een aantal uitgesloten PT-senatoren. Het voorbeeld van de PSTU, die de PT een tiental jaar geleden verliet en in het ganse land twee gemeenteraadsleden haalt, is ook geen stimulans. Valerio Lopes, nationaal verantwoordelijke van de huisvestingsbeweging CONAM : ” De discussie is zéér moeilijk. Als je als beweging voor deze regering gekozen hebt, dan moet je ze ook de rit laten uitrijden, ook al heb je een aantal stevige kritieken, anders breek je je eigen band met de volksorganisaties. Zij staan er immers op dat de linkse ministers in de regering blijven!”
Een radicale politieke omwenteling organiseer je nu éénmaal niet op één dag. Misschien zijn dat ook thema’s waar de sociale bewegingen eens zouden kunnen bij stilstaan. De neutraliteit tegenover het politieke gegeven vanuit het middenveld zou wel eens als gevolg kunnen hebben dat wat verworven is niet verder kan uitgebouwd worden of zelfs verdwijnt.
(Uitpers, nr. 62, 6de jg., maart 2005)
