Moskou verwijt Kiev in handen te zijn van uiterst-rechtse elementen. Is het de pot die de ketel verwijt dat hij zwart ziet? President Vladimir Poetin vierde de aansluiting van de Krim bij de Russische Federatie met een massameeting in Moskou waar vaandels van het tsaristisch rijk en uit de tijd van Stalins processen van Moskou prijkten. Een kermis van grotesk patriottisme dat door hetzelfde sop is overgoten als de manifestaties op Maidan in Kiev. Patriottisme ingegeven door paranoia, zoals enkele westerse leiders suggereren? Paranoia is een te sterke term, maar Rusland heeft redenen om zich belaagd te voelen en Poetin speelt daar op in om de geschiedenis in te gaan als de leider die Rusland weer trots maakte.
Landverraders
Diverse “patriotten” grijpen het Russisch enthousiasme over de terugkeer van de Krim aan om Rusland nog meer in een reactionaire richting te stuwen. Tsaristische emblemen naast vaandels met Poetins portret en een vuist die een slang vermorzelt, een toneel uit Stalins zwartste repressieperiode. Dat beeld komt uit 1937, de tijd van “de processen van Moskou” toen Stalin aan de lopende band “trotskistische samenzweerders en landverraders” deed berechten.
Dit patriottisch opbod klinkt onheilspellend voor alle vormen van oppositie, Poetin kan opposanten makkelijk beschuldigen van landverraad, hij zal op een groot deel van zijn publieke opinie kunnen rekenen. Op de “officiële” oppositie kan hij zeker rekenen. De uiterst-rechtse Liberaal-Democratische Partij van Zjirinovsky bejubelt Poetin, de Communistische Partij van Zjoeganov doet er niet voor onder. Het klimaat is klaar voor een jacht van “patriotten” op “landverraders”. De wet van 2012 op ngo’s die als buitenlandse agenten worden gebrandmerkt, kan nu nog wat worden aangescherpt. De xenofobie kan verder gedijen.
Dat komt voor het Kremlin zeer gelegen nu het minder goed gaat met de Russische economie – dit jaar maximum één percent groei – wat altijd het risico inhoudt op sociale onrust. Intussen voeren de rovers massaal kapitaal uit. In 2014 zal de kapitaalvlucht wellicht nog groter zijn dan vorig jaar, naar schatting minstens 45 miljard euro.
Omsingeling
Poetin leeft in een andere wereld, zei de Duitse premier Angela Merkel. Maar is Poetin wereldvreemd als hij het heeft over westerse krachten die Rusland belagen? Het Westen heeft er de voorbije 25 jaar alles aan gedaan om de Russen in hun overtuiging te versterken dat het slechts een zwak Rusland duldt. Westerse “experts” kwamen in 1992 een schoktherapie regisseren die de Russische economie halveerde en roofmensen toeliet in een minimum van tijd rijk te stelen. Resultaat: een oligarchenkapitalisme.
Omdat het een zwak Rusland wou, steunde het Westen volop Boris Jeltsin; Washington stuurde geld en verkiezingsexperts en deed Rusland in de G club opnemen om Jeltsin te doen herverkiezen. Rusland kreeg hetzelfde imago als Jeltsin, een slappe staat waar het Westen kon mee sollen. EU en Navo breidden zich probleemloos uit in gebied dat vroeger het “Pact van Warschau” was, incluis de drie Baltische staten die tot 1991 bij de Sovjet-Unie waren.
Toen Poetin bij de eeuwwisseling aantrad, maakte die er werk van Rusland als een sterke wereldspeler te profileren. Hij had aan dat herstel van imago grotendeels zijn populariteit te danken. Na de aanslagen van 9/11 was hij de eerste om zich bij Bush’ “coalitie tegen het internationaal terrorisme” aan te sluiten. Hij maakte geen bezwaar tegen Amerikaanse militaire aanwezigheid in Centraal-Azië. Poetin vond dat hij stank voor dank kreeg toen het Westen volop de “fluwelen revoluties” in Georgië (2003) en Oekraïne (2004) ging steunen. In de ogen van Moskou maakte dat deel uit van een globale westerse strategie om Rusland te ondergraven. De Georgische aanval op Zuid-Ossetië (in theorie een autonoom gebied van Georgië waarvan de Georgische leiders echter van in het begin de autonomie wilden opdoeken) in 2008, was voor Moskou de gelegenheid terug te slaan. Poetin vond zich helemaal bij de neus genomen met de zogenaamde “humanitaire operatie” onder VN-vlag in Libië, 2011.
Eeuwenoud
Bij veel Russen, die in meerderheid meer en betere geschiedenislessen krijgen dan in het Westen, ent dat onbehagen over westers opdringen zich op hun historische visie. Kiev is bijv. in dat opzicht zo belangrijk omdat dit het “eerste Rusland” was, gesticht in de 10de eeuw en ondergegaan bij de invallen van de Mongolen die Kiev in 1240 vernielden. Het duurde eeuwen eer een “ tweede Rusland” , in Moskou, opstond. Ivan IV werd pas drie eeuwen later, 1547, de eerste “tsaar van alle Russen”. Zijn expansie werd in het oosten en zuiden gehinderd door de Tataarse khanaten, in het westen sneed het grote Pools-Litouwse rijk hem de pas af. Vanaf dan kende Rusland wel een eeuwenlange periode van expansie, met een brutale onderdrukkig van tientallen niet-Russische volkeren (en van de meeste Russen zelf).
Na de revolutie van 1917 werd Rusland de te verslagen mogendheid. Troepen uit meer dan twintig landen snelden de “witte legers” ter hulp om de revolutie kapot te maken. De nieuwe leiders, de communisten, hoopten op revoluties in andere landen om hun isolement te doorbreken. Maar geen enkele slaagde, de nieuwe staat – USSR – was geïsoleerd. Stalin speelde daar op in om vanaf dan de Derde Internationale, de communistische, volledig in dienst te stellen van de “verdediging van het vaderland van het socialisme”. Voor de communistische partijen kregen alom ter wereld, werd die verdediging de grootste prioriteit.
Trouw
Dat was zo toen Stalin in 1939 een pact sloot met nazi-Duitsland, mede ingegeven door de vrees van een alliantie tegen de Sovjet-unie. Na de zege op nazi-Duitsland zag Moskou de gordel van “satellietstaten” vooral als een veiligheidsgordel. Dat in die landen een kopie van het Sovjetsysteem werd opgedrongen, was weinig ideologisch maar vooral een garantie betrouwbare lieden aan de top te hebben. In diverse landen werden “nationaal-communisten” – genre Tito in Joegoslavië – geliquideerd, vaak fysiek. Goede communisten waren communisten die in de eerste plaats in alles trouw waren aan Moskou.
Poetin verraadt zijn gedachte als hij de ineenstorting van de Sovjet-Unie als de grootste catastrofe van vorige eeuw bestempelt. Niet omdat het systeem in elkaar viel, maar wel omdat het imperium implodeerde. De illusie dat het Westen in ruil voor Ruslands zwakke opstelling en draai naar het kapitalisme toegeeflijk zou zijn, hield dus niet lang stand. Vandaar ook de nauwe samenwerking die Moskou zocht met Beijing en de meeste republieken van Centraal-Azië.
Koude oorlog II?
Het Westen zegt geschokt te zijn door de agressieve opstelling van Moskou. Zijn de westerse leiders onwetend? Of liegen ze? Dat het Kremlin zo reageert, lag toch voor de hand, voor Poetin heeft de vernedering lang geduurd, toegevingen zoals voor Libië zijn Moskou zuur opgebroken. Het Westen stelt alles in het werk om Moskou een nieuwe “veiligheidsgordel” te ontzeggen, de Navo die opschuift en zich opwerpt, zoals in Afghanistan, als de gendarm van een nieuwe wereldorde, als “de internationale gemeenschap” waarin Rusland slechts een ondergeschikte rol wordt toebedeeld.
Maar een nieuwe koude oorlog? De Koude Oorlog I was een wereldwijd conflict tussen twee blokken met een verschillend systeem, het kapitalisme en het bureaucratisch Sovjetsysteem (“communisme”). Ideologie speelde wel een steeds minder belangrijke rol daarin, maar toch was dat Sovjetsysteem een hinderpaal voor de kapitalistische mondialisering. Dat aspect is weg, Rusland is kapitalistisch, maar dan met eigen belangen, Rusland stelt zich niet zomaar open voor buitenlands kapitaal. Dit zijn wrijvingen tussen kapitalistische mogendheden met elk hun “raison d’état” die botsen.
