Tijdens de klimaatbetoging van 2 december 2018 in Brussel werden de betogers halverwege de Wetstraat tegengehouden door een rood lint, dwars over de straat gespannen met bijhorende spandoek: “1,5 °C, een rode lijn die niet mag overschreden worden”. Dat leverde wat geharrewar op bij de aankomende ‘drommen’ die zich eerst geen raad wisten of en hoe ze hun weg moesten verder zetten. De waarschuwing is aanschouwelijk getoond: zo gaat het niet verder.
Maar er zit toch een addertje onder de straatstenen. Immers, de onuitgesproken boodschap is dat een temperatuurstijging van 1,5 °C onvermijdelijk is, maar dat we beloven deze niet te overschrijden. Vervolgens stapte iedereen toch over het rode lint, geholpen door bereidwillige militanten. Het is niet zeker of de inventieve actievoerders zich bewust waren van het cynische van deze stunt, want zo gaat het al vanaf de eerste klimaatrapporten van 1988: alle waarschuwingen voor niet te overschrijden temperatuurstijgingen zijn steevast in de wind geslagen. Ongewild werden de betogers medeplichtig gemaakt aan de echte boodschap: deze keer zullen we ook wel met zijn allen boven de 1,5 °C gaan! De vraag is echter of er nog wel een rode lijn te overschrijden valt.
De waarschuwing van Hansen
James Hansen, gewezen klimatoloog van de NASA, wordt de vader van de klimaatwaarschuwingen genoemd. Eén daarvan dateert van 2008 en is nog steeds van cruciaal belang om de mythevorming rond de klimaatopwarming te doorprikken: “Als de mensheid een planeet wil bewaren gelijkwaardig aan deze waarop de beschaving tot ontwikkeling kon komen en waaraan het aardse leven zich heeft aangepast, dan tonen paleoklimatologisch onderzoek en de aan gang zijnde klimaatveranderingen aan dat de CO2-concentratie van de huidige 385ppm naar ten hoogste 350ppm moet worden verminderd.”
Hij gaat verder: “Als de huidige piek ten opzichte van deze doelstelling niet kortstondig is, dan is er mogelijkheid op onomkeerbare effecten.” Als remedie stelde Hansen: “Een eerste 350ppm-doel kan bereikt worden door met het gebruik van kolen geleidelijk aan te stoppen, tenzij daar waar CO2 kan worden opgevangen door landbouw- en bospraktijken in te voeren.” Uit de waarschuwing van James Hansen, die hij in zijn latere studies blijft herhalen, was en is nog steeds slechts één les te trekken: de uitstoot van broeikasgassen (BKG) dient onmiddellijk te worden gestopt. Was dat gebeurd in 2008, dan had het nog tijd nodig gehad vooraleer de gemiddelde temperatuur zou dalen, maar dan kon tenminste elke natuurlijke opslorping van CO2 door tropische wouden en oceanen zijn effect hebben en zou de smelting van ijsvlakten niet gebeurd zijn. We waren dan nu uit de gevarenzone van de zelf terugkoppelende effecten geweest.
De rode lijn werd in 2008 overschreden
Echter, vandaag, een decennium later, bedraagt de BKG-concentratie 408ppm. Het laatste IPCC-rapport van 8 oktober 2018 bevestigt overvloedig de alarmerende toestand waarin de planeet is terecht gekomen. Alle indicatoren staan op rood zoals men pleegt te zeggen. Er gaat tegenwoordig geen dag voorbij zonder ronduit alarmerende berichten in de media. De waarschuwing van James Hansen werd genegeerd en van zijn oproep tegen het gebruik van kolen, is in die tien jaar niets in huis gekomen. Een voorbode van de voorspelde “onomkeerbare effecten” voltrekt zich nu. Het afsmelten van het ijs in Antarctica en Groenland heeft zich goed en wel in gang gezet; meer nog, ze neemt hand over hand toe.
De jaarlijkse uitstoot van BKG blijft onverminderd stijgen, ondanks de vierentwintig klimaatconferenties. Het objectief van toen geldt nu des te sterker en des te dwingender: de uitstoot van alle BKG onmiddellijk op nul herleiden met als doel de klimaatopwarming niet alleen te stoppen, maar ook te keren. Het niet terugkeren naar de 350ppm waarde, betekent dat de rode lijn al in 2008 werd overschreden.
Macht aan het volk
Terug naar de Wetstraat. Op dezelfde plaats, maar zo’n tien meter in de lucht, hadden waaghalzen een spandoek tussen verlichtingspalen over de straat weten te spannen met het bekende Power to the people (toegegeven, in het Engels klinkt het sexyer). Mooi, goed punt als het betekent: de macht van het kapitalisme uitschakelen.
Maar is het dat wat ‘men’ bedoelt? Het was de uitgelezen plaats om verklarende strooibriefjes of pamfletten uit te delen, maar neen, niets daarvan, trouwens ook niet langsheen de betoging. Spandoeken of plakkaten met radicale, maar vooral concrete eisen of ordewoorden waren schaars. Soms wel erg creatief, maar alles behalve politiek. In het algemeen tast men in het duister over hoe de ‘klimaatactivisten’ denken ‘de macht aan het volk te geven’. De klimaatbetogingen georganiseerd door (overkoepelende) structuren hebben iets unieks: ze zijn niet per se anti, of pro. Integendeel, ze ‘eisen’ voornamelijk dat de regering ‘maatregelen’ (welke?) neemt, ‘wakker wordt’ of zich meer in internationale (tot niets verbindende) verdragen moet ‘engageren’ (hoe dan wel?).
De klimaatbetoging van 2 december was al bij al een goedmoedige wandelbetoging (“bon enfant” zei de RTBF). Het is dan ook niet te verwachten dat enig Belgische politicus zich aangespoord zal voelen om zich zorgen te maken. Dat bleek uit de apathie en mentale afwezigheid op de klimaattop in Polen, en omgekeerd, uit de ijver waarmee een paar weken later het VN-migratiepact, dat eigenlijk een non-issue had moeten zijn, werd opgeklopt tot een vulgaire verkiezingsstunt.
Heel deze scène in de Wetstraat, rood lint en “macht aan het volk”, vat haarfijn de fundamentele intellectuele impasse van de strijd tegen de klimaatopwarming samen. Natuurlijk is 60.000 mensen mooi, maar de antiraketten betogingen brachten in 1983 400.000 mensen op straat, met twee herhaalbetogingen van telkens 200.000. Aan die mobilisatie zijn we nog niet. Het klimaatbewustzijn is nog niet erg ontwikkeld, niettegenstaande de ernst (bedreiging van het bestaan van de biosfeer, incluis de mensheid) en de urgentie (nu reeds duizenden doden, massale materiële schade, en onomkeerbare effecten laten zich al voelen). Het ontbreekt de klimaatbeweging aan inzicht, analyse en wereldbeeld als het zou moeten gaan over klimatologische en maatschappelijke doelstellingen.
De belastingongevoeligheid van de BKG’n
Het neoliberalisme is door zijn aard niet bereid noch in staat wat dan ook te ondernemen tegen de klimaatopwarming. Men kan van het neoliberalisme niet verwachten dat zij de verspileconomie, de gouden eieren leggende kip de nek om wringt. Onder het neoliberalisme is het maatschappelijk leven quasi volledig geprivatiseerd, wettelijk ondersteund door gepaste dereguleringen. De rollen zijn zelfs omgekeerd: als het van de VS afhangt, kunnen multinationals, wanneer ze zich economisch benadeeld voelen, staten aanklagen, in plaats van omgekeerd. Gevolg, er rest voor de regeringen slechts één instrument om een ‘beleid’ te voeren: het instrument van de (eco, groene of CO2) belastingen, en dan nog met ontzien van de multinationals (en de rijken).
De gele hesjesbewegingen in Frankrijk en België hebben de grenzen aangegeven van een CO2-belastingpolitiek. Mensen die al op de bodem van hun bestaansmogelijkheden zitten, kan men niet blijven belasten. Spijtig genoeg volgen de groene politieke bewegingen dezelfde politiek: zij zien CO2-belastingen ook als belangrijke maatregel ter aansporing vande burger om bijvoorbeeld de auto ‘minder’ te gebruiken.
Het is trouwens nog maar de vraag of CO2-taxen in het algemeen enig effect hebben; of ze de klimaatopwarming effectief vertragen. Tot op heden is hun effect op geen enkele BKG- of temperatuurgrafiek te bespeuren. Het is een onrechtstreekse maatregel: BKG hebben geen idee van het bestaan van fiscale maatregelen en laten er zich bijgevolg niet door beperken. Men kan enkel hopen op een soort gedragswijziging, ergens in de toekomst. Echter, de tijd van de aansporende en onrechtstreekse maatregelen, is voorbij, wegens gebrek aan tijd en efficiëntie. Het is nu tijd voor de rechtstreekse maatregelen die de uitstoot van BKG onmiddellijk verminderen of stoppen. Bijvoorbeeld de productie en het gebruik van de immens populaire SUV’s (die tot het dubbele als een ‘normale’ auto aan CO2 uitstoten) wettelijk verbieden. Dat wordt echter door geen enkele partij verdedigd…
Nu regeringen merken dat belastingen niet langer in het kader van een klimaatpolitiek bruikbaar zijn, is hun belangrijkste instrument uit handen geslagen. Het benadrukt des te meer dat ze met creatievere ideeën dan fiscale maatregelen voor de dag zullen moeten komen. Maar het valt te vrezen dat het politieke neoliberalisme daarmee het einde van haar mogelijkheden heeft bereikt. Er rest haar enkel de repressie. Ook dat werd uitvoerig gedemonstreerd tegen de gele hesjesbeweging.
Wat hebben we er voor over?
Er zijn geen 101 manieren om de klimaatopwarming te stoppen: men moet al wat CO2 produceert stilleggen, letterlijk en figuurlijk. We hebben SUV’s al verboden. Maar dat is uiteraard niet voldoende, er is meer nodig. Daarom sluit men best ook alle auto’s in de garages op, alle vliegtuigen in de loodsen, alle schepen aan de kades en werpt men de sleutels weg. Eenvoudiger nog is de petroleumkranen dichtdraaien, hoe dichter bij de bron, des te efficiënter en minder inspannend. Natuurlijk is dit drastisch, maar het is het enige realistische.
Het effect op de CO2-uitstootgrafieken zal onmiddellijk waarneembaar zijn. De verspileconomie moet zonder uitstel plaats maken voor een klimaathersteleconomie.
Er is slechts één onomstootbaar ethisch principe: heel ons handelen moet gericht zijn op het belang van de mensheid, dat is haar voortbestaan, haar welzijn en geluk, individueel en als wereldbeschaving. Laten we ons geen illusies maken, noch leugens wijsmaken.
De klimaatopwarming beperken tot 2 °C (wie gelooft nog in 1,5 °C?) vraagt evenveel onmiddellijke en drastische inspanningen als terugbrengen tot 0 °C. Spreken over 2 °C, in welke bewoordingen ook, is meestappen in de mythe dat een CO2 producerende economie (op zijn minst voor enige decennia) onvermijdelijk, ja zelfs aanvaardbaar is en dat het een kwestie van aanpassen is (aan de rampen wel te verstaan); het is meehelpen aan de bestendiging van het kapitalisme. 0 °C betrachten door abrupte stopzetting van alle types CO2-uitstoot te forceren, is een ethisch standpunt vanuit het belang van het voortbestaan van de mensheid en de levende natuur.
De klimaatopwarming ongedaan maken, de pre-industriële waarden van de biosfeer herstellen, is synoniem met uitstap uit het kapitalisme. Dat is geen politieke optie, dat is een natuurkundige en rationele les. Het veronderstelt een terug aansluiten bij de antropologische evolutie van de voorgaande 800.000 jaar. Dat is wat James Hansen bedoelt met de periode “waarin het leven en de beschaving tot ontwikkeling kon komen”, omdat het een periode was van stabiele CO2-concentratie rond de 250ppm. Dat wil zeggen: verbod op winning en gebruik van fossiele brandstoffen, dus ook niet voor elektriciteitsproductie. Als dit betekent dat een aantal zaken niet langer kunnen, bijvoorbeeld surfen op het internet, dan zit er niets anders op dan dat internet met zijn tienduizenden servers, (tijdelijk) buiten werking te stellen.
Een vraag is natuurlijk, hebben we dat er voor over? Om door het lint te gaan? Het lint dat ons ketent aan afstompende games, series, internet koopsites, auto’s, verre bestemmingen… kortom aan de verspileconomie. De klok tikt…
Dit artikel verscheen in Aktief 1, januari 1029, uitgegeven door het Masereelfonds. Het werd geschreven vóór de scholierenacties en de betoging van 27 januari.
