De tiende en laatste namiddag van de democratie op 12 oktober was een voltreffer, zowel op het vlak van de inhoud als van de opkomst. Inleiders jurist Jos Van der Velpen en filosoof Bleri Lleshi hadden het over de scheiding der machten en GAS-boetes, maar zoals dat in een goed gesprek gaat, kwam er veel meer op tafel te liggen dat te maken heeft met het uitdiepen van de democratie.
Het aantal deelnemers was in de loop van de week gestaag toegenomen en op deze laatste dag waren de zitjes schaars, onder meer omdat een flinke delegatie van leerlingen en leerkrachten van het Koninklijk Atheneum Antwerpen aanwezig waren. Het werd dus ook een praktijkles in maatschappelijke vorming of in uitdieping van de democratie waarrond ook Rood! een dag eerder actie voerde in de Antwerpse binnenstad. De bovenverdieping van Café des arts, een ironisch genoeg ietwat burgerlijke horecazaak, werd het decor waarin nieuwe geledingen van het Antwerpse maatschappelijke middenveld elkaar wisten te vinden.
Uitdiepen van de democratie
De actiegroepen Ademloos en stRaten-generaal houden zich niet alleen met het Oosterweeldossier bezig. Zij bewijzen met deze middagen in café des arts dat zij niet alleen actie- en denkwerk verrichten, maar dat zij ook in staat zijn om, samen met vele Antwerpenaren, van op een metaniveau te reflecteren op het democratisch functioneren van onze samenleving. De tijdelijke excursie van het Oosterweeldossier naar GAS-boetes en het functioneren van het maatschappelijke middenveld was dus geen vrijblijvend en toevallig uitstapje maar paste perfect in de verdere verkenning van de maatschappelijke context waarin de Antwerpse gemeenteraadsverkiezingen anno 2012 plaatsvinden. De nationale politiek volgt met argusogen wat er in de Scheldestad gebeurt. Die aandacht vertaalde zich niet in een grote persbelangstelling. Buiten een free lance fotograaf van De Wereld Morgen en ik zelf voor Uitpers was de ‘grote’ pers afwezig. Praten met boeiende mensen over het uitdiepen van de democratie is blijkbaar niet belangrijk genoeg. Er waren immers geen ‘titanen’ en grote namen aanwezig. Ook dat is symptomatisch voor een pers die voortdurend wil scoren met ‘scopes’, niet met inhouden.
Veiligheidsmythe
De toon van de middag werd dadelijk gezet door jurist Jos Van der Velpen, voorzitter van de Liga voor Mensenrechten, die in een breed en geëngageerd betoog de maatschappelijke uitdagingen van vandaag in verband met de democratie schetste. Hij noemde het uitdelen van GAS-boeten een symptomatisch voorbeeld van het democratisch deficit dat we nu beleven. Zeker in tijden van onzekerheid wordt een veiligheidsmythe gecreëerd. GAS-boetes zijn volledig in strijd met het grondwettelijke principe van de scheiding der machten, want de gemeente gaat als een sheriff op pad, als een cowboy die het gedrag van burgers beoordeelt en daar ook een strafmaat aan koppelt. In een democratie zoals de onze is dat de taak van de richter die door een gemeentelijke instantie wordt overgenomen. Dat kan niet. Van der Velpen waarschuwde ook voor het wettelijke verstrengen van het uitdelen van GAS-boetes die in de maak is en voor het fetisjisme van de camera’s die ons zouden moeten beschermen, maar, zo beëindigde hij zijn uiteenzetting, criminaliteit is van alle tijden en veiligheid kun je nu eenmaal niet kopen.
Met deze inleiding rolde hij, zoals hij zelf zei, het rode tapijt uit voor de Brusselse filosoof en activist Bleri Lleshi die zijn boeiend praatje over GAS-boetes begon met het schetsen van de maatschappelijke context waarin die maatregelen passen. Ondanks het feit dat de inkomensongelijkheid en de armoede – ook in het Westen – groter is dan ooit worden er geen oplossingen gezocht voor de sociaaleconomische problemen. Integendeel, wie daar mee bezig is wordt gestigmatiseerd als marxist en dat is tegenwoordig een scheldwoord. Nochtans is een landje zoals België recordhouder van het aantal miljonairs in Europa dat niet gehinderd wordt door enige vorm van vermogensbelasting. Om niet de echte problemen te moeten aanpakken en om toch hun positie en macht te legitimeren wordt door de meeste politici het thema veiligheid naar voren geschoven. Ook nog om business-redenen is veiligheid een hot item geworden. Vooral dan in de VS, waar een vierde van alle gevangenen ter wereld bij elkaar zit. Het gevangeniswezen is daar de derde grootste werkgever en er wordt meer en meer geprivatiseerd.
Bart De Wever en Boris Johnson
‘Natuurlijk is er criminaliteit,’ zegt Bleri Lleshi, ‘en die moet aangepakt worden, maar niet zoals de NVA in Antwerpen dat wil doen. The war on drugs, zoals die gedeclareerd wordt door Bart De Wever, is een totaal achterhaalde zaak en volkomen contraproductief. Reagan is daarmee begonnen, vooral dan in Latijns-Amerikaanse landen als Bolivia, en dat is in een totale mislukking uitgedraaid. Enkele maanden geleden nog hebben enkele wereldbekende figuren waaronder Cardoso en Mario Vargas Llosa gepleit voor een legalisering in plaats van een repressieve politiek te blijven voeren. Er is dringend een ander beleid nodig.’ Lleshi verwijst met instemming naar Portugal waar men in plaats van een repressief beleid ten aanzien van drugs is overgeschakeld naar een depenaliserend beleid waardoor er ook meer controle kan uitgeoefend worden. Lleshi verwijst ook naar Bart De Wever en de NVA die het beleid van de Londense burgemeester Boris Johnson als voorbeeld nemen voor hun beleid in Antwerpen. ‘Enkele cijfers: Londen heeft het absolute wereldrecord op het vlak van camera’s. Wie zich in Londen beweegt riskeert per dag driehonderd keer gefilmd te worden. En wat staat er tegenover die zware investeringen? Vrijwel niets. Volgens Scotland Yard zou slechts 1 pro mille van alle criminele dossiers daarmee gebaat zijn.’
GAS-minister Milquet
Ook de GAS-boetes zijn volgens Lleshi niet meer dan een gevaarlijke slag in het water die passen in die sfeer van de veiligheidsmythe. Hij stelt zich daarbij een aantal pertinente vragen. ‘Wat is overlast bij gemeentelijke administratieve sancties? Hoe definieer je dat? In de praktijk blijkt dat het vooral marginalen en armen zijn die daardoor getroffen worden. GAS-boetes kunnen dus een zeer gevaarlijk labelend effect hebben zeker als het gaat over kwetsbare groepen als daklozen en mensen die in armoede leven.’ Ook hij verwijst naar het gevaarlijk optreden van GAS-minister Milquet die als enige remedie op het gevoel van onveiligheid almaar strenger wil laten optreden. ‘Het kan echter anders. In de gemeente Turnhout is men echter al vanaf het einde van de jaren negentig afgestapt van deze repressieve benadering. In plaats van het GAS open te draaien gaat men er via jeugd- en straathoekwerkers de dialoog aan met jongeren in verband met het gebruik van openbare ruimtes.’
Ondiepte van democratie
In zijn besluit zegt Lleshi dat in de huidige maatschappelijke context de doorsnee burger niet kritisch staat ten opzichte van het beleid, maar hij gaat verder: het is niet alleen de individuele burger die gedepolitiseerd is, maar ook belangrijke delen van het maatschappelijke middenveld laten het afweten.
Na deze inleidingen kwamen Manu Claeys en Wim Van Hees vanuit hun actiegroepenpraktijk de ondiepte van onze democratie illustreren. Manu Claeys benadrukte dat ze tijdens hun zevenjarige strijd hebben geconstateerd dat er een grote kloof bestaat tussen wat de Vlaamse regering in het hele Oosterweeldossier zegt en doet. StRaten-generaal heeft daardoor 30 à 40 procent van zijn tijd moeten besteden aan het demaskeren van die dubbelzinnige houding. Hij verwees daarvoor naar de volkstelling in Antwerpen en ook naar het zogenaamde dubbelbesluit van de regering dat in werkelijkheid berustte op een koehandel tussen Patrick Janssens en Bart De Wever volgens het principe ‘voor wat hoort wat’. Als derde voorbeeld verwees hij naar de gevangenis in Beveren die nu voor een stuk gebouwd wordt op het meccanotracé.
Maatschapp
elijk middenveld
‘Er is in deze stad en in dit land geen sprake van een open debatcultuur,’ besloot Claeys. ‘De echte oppositie wordt buiten het parlement gevoerd. Onze parlementariërs krijgen belangrijke documenten uit het Antwerpse mobiliteitsdossier zelfs niet te zien.’
Ook de rol van het maatschappelijk middenveld kwam andermaal ter sprake. De grote spelers in dat middenveld – vakbonden, milieu- en consumentenorganisaties bijvoorbeeld – zouden een belangrijke rol kunnen spelen in het debat rond de Antwerpse mobiliteit, maar dat doen ze niet of veel te vrijblijvend. Van uit de zaal werd echter terecht opgemerkt dat het middenveld ook bevolkt wordt door de Occupy bewegingen en andere grassroot-organisaties die wel daadwerkelijk aanwezig zijn in de discussie.
14 oktober
Het ging natuurlijk ook over de verkiezingen van 14 oktober en wanneer iemand uit de zaal vroeg of het niet vreemd is in het stemadvies van de actiegroepen (‘Stem voor een meccanopartij’) dat het Vlaams Belang daarin ook aanwezig is, antwoordde Wim Van Hees dat Ademloos en stRaten-generaal niet het Vlaams Belang steunt, maar dat het VB het meccanotracé steunt. Manu Claeys voegde eraan toe dat voor hen de inzet van deze verkiezingen in Antwerpen het mobiliteitsdossier is en dat het geen herhaling mag worden van de politieke polarisatie tussen Janssens en De Winter van zes jaar geleden. Als voorbeeld van een doordachte kieshouding verwijst hij naar een open brief van B. Mertens uit Merksem (zie verderop). Manu Claeys besluit: ‘Wat de uitslag van de verkiezing ook wordt, het zal onze taak blijven om het debat te blijven voeden, in om het even welke nieuwe coalitie het Antwerpen tussen 2012 een 2018 zal worden bestuurd. Als mooie afsluiter vulde Bleri Lleshi aan: ‘Het is belangrijk om aan alternatieven te blijven werken, om mensen te informeren en hen bewust te maken dat zij een rol te spelen hebben in deze maatschappij.’
Hier de open brief (zie artikel):
Beste,
Ik hoor deze week politieke commentatoren speculeren over de ‘strategische’ stem bij de Antwerpse verkiezingen. Een stem voor partij x is eigenlijk een stem voor partij y, en daarom moet je op partij z stemmen. Zoiets. Politiek als schaakbord voor hogere wiskunde, waarbij de stemkeuze tegelijk nodeloos ingewikkeld en veel te simpel gemaakt wordt. Ik doe daar niet aan mee. Ik stem voor wie ik wil, voor wie wil doen wat ik belangrijk vind, zonder rekening te houden met emotioneel opgeklopte boemerangeffecten. Eerlijk duurt het langst. Trouwens: wie ook de burgemeesterssjerp zal dragen, hij (of zij, jawel …) regeert niet alleen, maar binnen een coalitie. Je stem belandt in zekere zin dus altijd bij meerdere partijen. Alleenheerschappij is eerder zeldzaam in Vlaanderen. Gelukkig maar. Wat ik belangrijk vind, is dat een partij nu al durft te zeggen dat ze tegen het BAM-tracé is. Zo’n partij krijgt mijn stem. Er zijn vijf politieke partijen die dat durven. Keuze zat dus, voor ieder wat wils. Ik stem voor een van die vijf partijen, uit respect voor mezelf en uit bezorgdheid voor onze kinderen. Op 18 oktober 2009 vond in Antwerpen het belangrijkste democratische moment plaats tussen twee verkiezingen in: de volksraadpleging over de mobiliteit. Samen met vele Antwerpenaren stemde ik toen het BAM-tracé weg. De twee gedoodverfde kandidaat-burgemeesters blijven de uitslag echter negeren en houden samen met de Vlaamse regering vast aan het BAM-tracé. Ze kiezen daarmee voor Brussel in plaats van voor hun stad, vind ik, en de Antwerpenaar dreigt hiervan de dupe te worden. Ze zeggen nu dat ze de resultaten van een vergelijkende studie afwachten om later definitief te kunnen beslissen, terwijl ze eigenlijk al effectief een tracé saboteren. Waarom werkt hun partij anders mee aan de bouw van een gevangenis op het Meccanotracé in plaats van ernaast? Denken ze dat we naïef zijn? En wat met onze kinderen? Ik doe dit ook voor hen. Ik wil later kunnen zeggen dat mijn stem op 14 oktober voor hun toekomst was. Wij wonen in de buurt van de ring. Dagelijks krijgen wij dus het equivalent van 19 sigaretten passief roken binnen, dankzij de ruim tweehonderd duizend voertuigen die hier elke dag passeren. Om van de lawaaihinder nog maar te zwijgen. Genoeg is genoeg. Ofwel begrijpen beide kandidaat-burgemeesters deze problematiek niet, ofwel liggen ze er niet van wakker. De actiegroepen ijveren al jaren voor een doordacht, stadsbreed project. Ze doen dat op een creatieve en positieve manier. Hun voorstellen worden gesteund door tal van wetenschappers, stadsplanners, dokters, bedrijfsleiders en vooral veel gewone mensen. Mijn stem gaat naar hen, en omdat ze zelf niet opkomen geef ik die stem daarom aan een partij die hen steunt.
B. Mertens, Merksem
