“Story Killers”, Timisoara, Fox News…Fake nieuws wachtte niet op Internet
De zogenaamde ‘sociale media’ hebben duidelijke nieuwe horizonten geopend voor handelaars in nieuws, voorop de nieuwsvervalsers. Het internationale onderzoeksteam “Story Killers” legt in diverse rapporten bloot hoe trollenfabrieken tegen grof geld reputaties helpen maken en breken, verkiezingen beïnvloeden, concurrenten uitschakelen, dictators prijzen, eerlijke mensen aan de schandpaal nagelen. En zo veel verder.
Profileren
Het Israëlische ‘Team Jorge’ kan er prat op gaan dat het militairen van Burkina Faso heeft geholpen de reputatie van het Rode Kruis te bekladden. Dat Rode Kruis zou (net als het Franse leger) de jihadisten hebben geholpen. Generaal ‘Hemetti, wil ondanks zijn internationale beruchtheid als ‘de beul van Soedan’ toch president worden? Een trollenleger moet helpen hem een positief imago van vredesbrenger te scheppen.
En zo verder. Tegen fikse betaling kan zo een firma naar een land afzakken, er enkele honderden telefoons en pc’s kopen, profielen op de ‘sociale media’ aanmaken, en dan valse documenten en documentaires verspreiden. Na enkele maanden schade te hebben aangericht, wordt alle materiaal vernietigd.
Ze kunnen ook jaren zonder meer doorgaan. De Belgische ngo ‘DesinfoLab’ onthult hoe er in Brussel een Indiaas netwerk actief is om de lof van Modi’s India te verspreiden. Een fictief persbureau dat fictieve experts en ngo’s opvoert, dat verwijst naar onbestaande conferenties. Een netwerk om bij de internationale instellingen het Indiase gelijk inzake Kasjmir in de verf te zetten, om Pakistan en China te kunnen beschuldigen. Nu, met Qatar- en Marocgate hebben we wel gemerkt dat die beïnvloeding ook rechtstreeks kan, zonder mediatiek vijgenblad.
Het werkt soms, zie maar de antivax-campagnes. Ze zijn aan het werk in verkiezingen en referendums, bv rond Brexit. Team Jorge heeft voor zover bekend “deelgenomen” aan 33 verkiezingen. Onder meer aan de vorige Nigeriaanse verkiezingen campagne, samen met het beruchte Cambridge Analytica (dat in 2018 verdween nadat bleek dat het de persoonsgegevens van meer dan 87 miljoen Facebook-gebruikers had gestolen).
Het kan een balans doen doorslaan, samenzweringstheorieën zijn immers aanlokkelijk in een steeds complexere wereld. Natuurlijk werkt het in een wereld waar zo veel mensen tot voor kort, de meesten nog altijd, geloofden en geloven in engelen en duivels en andere geesten.
Voorlopers
Maar laten we wel wezen; We hebben toch op de trollen en de ‘sociale media’ niet moeten wachten, voor fake nieuws, voor gemanipuleerde berichtgeving, voor aansporing tot oorlog. De Amerikaanse kranten, de media van Randolph Hearst voorop, hebben in 1898 een zeer grote rol gespeeld in het ophitsen tot oorlog tegen Spanje om zo zelf Cuba in handen te krijgen. Met de meest leugenachtige berichtgeving die een oorlog moest rechtvaardigen.
Denken we even terug aan 20 jaar geleden. Eind 2002, begin 2003 toen vooral westerse media de mond vol hadden over die gevaarlijke massavernietigingswapens van de Iraakse dictator Saddam Hoessein die tot Londen zouden kunnen reiken. Oorlog, oorlog, schreeuwden die media. Ook “kwaliteitskranten (let op de aanhalingstekens) als de New York Times deden mee aan de hetze. Die wapens zijn nog steeds niet gevonden, al was men toen zo zeker dat George W. Bush en Tony Blair gelijk hadden.
In 1964 had Hanoi ook al de schuld gekregen voor het ontketenen van de oorlog met de VS, het zogenaamde Tonkin-incident waarbij Noord-Vietnam een aanval zou gedaan hebben. Wat vals bleek, het was een voorwendsel om Vietnam (en Campbodja en Laos) onder napalm- en andere bommen te bedelven.
Timisoara
Eerder hadden we het massagraf van Timisoara gehad.
In december 1989 had in Roemenië een opstand (of coup?) plaats. In de stad Timisoara, waar veel etnische Hongaren wonen, werd op betogers geschoten, wat het sein was voor een volksopstand. Enkele dagen later kwam het alarmerend bericht dat daar een massagraf was ontdekt met duizenden, men gewaagde aanvankelijk van 4.600, later van 12.000 en zelfs 64.000 lijken.
Vooral de Joegoslavische en Hongaarse persbureaus sprongen op die “ontdekking”, wat meteen enig wantrouwen had moeten wekken, rekening houdend met de eeuwenoude spanningen tussen Hongaren en Roemenen. Sommige media waren zo voorzichtig de voorwaardelijke wijze te gebruiken of te verwijzen naar de bron, maar veruit de meeste media pakten uit met het sensationele nieuws over het massagraf. De hoofdredacteur van het Franse Libération herschreef zelfs het sceptische artikel van zijn verslaggever ter plaatse, hij had meer vertrouwen in de (fake) beelden op Antenne 2.
Enkele weken later sijpelde de waarheid door: de opstapeling van enkele lijken en de commentaar over een reusachtig massagraf, waren het werk van lieden van de ‘Securitate’, de geheime politie, die de lijken uit het dodenhuisje hadden gehaald. Die manipulatie moest de nieuwe machthebbers, oudgedienden van Ceausescu’s bewind, een grotere legitimiteit geven. Het was tegelijk een goede reden om tegen de Ceausescu’s – die inderhaast op een schijnproces ter dood werden veroordeeld – “snelrecht” te gebruiken.
De vaststelling dat alles één grote leugen was, kwam in de mediawereld hard aan. Toch besteedde die wereld minder aandacht aan de waarheid dan eerder aan de leugen.
Vloedgolf
Wat hebben we na Timisoara allemaal niet gekregen.
De ‘Golfoorlog’ van 1991 met de ‘embedded journalists’ die elke dag Amerikaanse propagandafilmpjes als informatie kregen. Met de wereldwijd verspreide valse berichten over Iraakse soldaten die in Koeweit baby’s uit de couveuses haalden en olie in de Golf pompten. Fake nieuws zonder trollen, met de bestaande media.
De oorlogen in Joegoslavië waar gespecialiseerde Amerikaanse en andere pr-firma’s gebeurtenissen ensceneerden waarmee ze zelfs sancties van de VS tegen Belgrado afdwongen…Kosovo, 1999, waar alle mannen tussen 14 en 45 door Serviërs waren uitgemoord , maar nadien massaal uit de dood oprezen.
Saddam’s massavernietigingswapens 2002-2003.
Deze eeuw de opmars van de “sociale media” die er een schep bovenop doen. Van de grote concerns als Meta, Twitter en co wordt nu verwacht dat ze een oog in het zeil houden om het werk van de trollen aan banden te leggen. Het fake nieuws aan banden leggen.
Maar waarom alleen daar? Wat met de klassieke media die weinig lessen hebben getrokken uit Timisoara en Saddams massavernietigingswapens? De hype rond enkele ballonnen, uiteindelijk één ballon, illustreerde alweer hoe nieuws sneller kan worden opgeblazen dan een ballon van 12 dollar die werd neergehaald door een raket die een half miljoen dollar kostte.
Leugens? En dan
Dat er zeer bewust fake nieuws wordt verspreid, blijkt nu ook uit de onthullingen over Fox News en Trump’s gestolen zege in november 2020. Documenten en opnames tonen aan dat directie en journalisten pertinent goed wisten dat de ploeg van Trump flink stond te liegen, maar Fox zorgde ervoor dat die leugens desondanks werden uitvergroot en massaal verspreid. Dus: goed wetend dat het leugens waren, het hield hen niet tegen. Wie daartegen inging, was een verrader van de zaak.
Bewust liegen. En bewust verzwijgen. Nieuws manipuleren en marginaliseren. Het ‘nieuwsjournaal’ van gisteren ging de eerste 12 minuten – of langer, heb dan maar gezapt – over de eerste wielerkoers van het seizoen. Om echt nieuws te verdringen is geen trollenfabriek nodig.
Zie verder ook dit interessante interview met Maria Ressa:
