‘De naam die een paus kiest is een programma’, zo lees ik in Knack. Leo XIV, dat volgt op Leo XIII en dus op Rerum Novarum, ‘Over de nieuwe dingen’ en de sociale leer van de Kerk.
Dat is goed nieuws, zonder meer.
Op een ogenblik dat in rijke landen de verzorgingsstaten afgebouwd zijn of worden en in het Zuiden de Wereldbank een ‘universele sociale bescherming’ wil invoeren die niets meer is dan een zeer povere armoedebestrijding, kan meer aandacht voor sociale rechtvaardigheid alleen positieve gevolgen hebben.
Het kan daarom nuttig zijn even te kijken naar wat op 15 mei 1891 in de nieuwe Encycliek precies werd verkondigd en wat we vandaag, in 2025, van de Kerk kunnen verwachten.
Proletariërs
Het belangrijkste punt is uiteraard dat de sociale leer van de Kerk er enkel kwam als reactie op het gevaar van het socialisme. De Kerk pleit voor een samenwerking tussen arbeid en kapitaal en ziet geen graten in het corporatisme. Er bestaat een ‘natuurlijke saamhorigheid der klassen’.
Rechtvaardige lonen zijn een must, en als de baas niet betaalt, moet de Staat tussenbeide komen.
Privaateigendom is een natuurrecht en ook arbeiders moeten er toegang toe krijgen.
Vakbonden zijn wenselijk, het liefst op ‘godsdienstige grondslag’. Stakingen zijn uit den boze.
“De oplossing van het vraagstuk is niet gemakkelijk en evenmin zonder gevaar. Moeilijk toch is het, de rechten en plichten af te bakenen, waardoor de onderlinge verhouding van bezittenden en proletariërs, van hen, die kapitaal verschaffen, en hen die arbeid presteren, moet beheerst worden. Vol gevaren inderdaad is deze strijdvraag, daar zij door woelzieke en arglistige personen niet zelden misbruikt wordt, om het juiste inzicht te vertroebelen en de massa tot oproer aan te zetten”.
Ieder op zijn plaats dus, en de Kerk “beoogt de ene klas zo nauw mogelijk in vriendschap aan de andere te verbinden”. Niemand is “verplicht aan anderen te geven, wat hem onmisbaar is, om zijn stand op behoorlijke en passende wijze op te houden. Niemand immers is verplicht beneden zijn stand te leven.” Wanneer voldoende gezorgd is voor de behoefte en de stand, dan is het plicht de armen te doen delen in datgene, wat over is. “Geeft hetgeen over is als aalmoes.” Dat is geen plicht van rechtvaardigheid, behalve bij uiterste nood, maar van christelijke naastenliefde, waarvan de nakoming niet langs gerechtelijke weg kan gevorderd worden.”
Aandacht voor de armen
Net zoals Franciscus, zo lees ik ook in de krant, zal de paus aandacht hebben voor de armen. Alweer, dat is enkel positief.
Wel kan het goed zijn er nogmaals op te wijzen dat dit niet voldoende is.
Ja, arme mensen moeten op alle mogelijke manieren geholpen worden, maar neen, armoede is niet het grootste sociale probleem waarmee deze wereld te kampen heeft. Dat is wel de ongelijkheid die armoede produceert. De perverse rijkdom van zij die ook de democratie ondermijnen. Het helpt beslist niet om door allerhande maatregelen, zoals bijvoorbeeld die van de huidige Arizonaregering in België mensen in de armoede te duwen – denk aan de beperking van de duur voor werkloosheidsuitkeringen of de beperkte indexering van pensioenen – en dan aan het eind van de rit op te roepen tot armoedebestrijding.
Wie echt wil zorgen voor arme mensen zal zorgen voor werk, voor degelijke lonen en degelijke uitkeringen boven de armoedegrens.
Wie echt wil zorgen voor arme mensen zal de strijd aangaan tegen de ongelijkheid met een rechtvaardig belastingsysteem.
Wie echt wil zorgen voor arme mensen zal geen kapitalen spenderen aan nieuw wapentuig.
Kortom, aandacht voor arme mensen is wenselijk, maar lang niet genoeg. Deze wereld heeft behoefte aan een echt systeem voor sociale rechtvaardigheid, met openbare diensten, eerlijke belastingen en een ander economisch systeem. Sociale rechtvaardigheid betekent dat voor alle mensen wordt gezorgd, zodat niemand nog arm kan worden. Armoede moet de wereld uit.
Een paus die is groot geworden in Chicago zal dit ongetwijfeld allemaal weten. De vraag is of hij dat ook kan en mag waar maken.
De eerste zin van de Basistekst van de Internationale Arbeidsorganisatie luidt: ‘Duurzame vrede is niet mogelijk zonder sociale rechtvaardigheid’. De eerste zijn van Leo XIV op het Sint-Pietersplein gisteren was een wens van vrede.
