Om het water
‘Out of the mainstream’ bestaat uit vier delen. In een eerste deel An introduction to water rights, power, identity and social struggle wordt met voorbeelden uit de Andesregio de controle over het water in verband gebracht met de ruimere politieke en culturele context. Dat doen de drie samenstellers in een eerste artikel. In hoofdstuk drie gaat Willem Assies met voorbeelden uit Bolivia, Colombia en Mexico uitvoerig in op het proces van identiteitsvorming en inheemse strijd en in hoofdstuk vier bespreekt Margreet Zwarteveen de cruciale rol die vrouwen spelen in de besluitvorming rond het waterbeheer.
Deel twee Politics of identity and Andean Livelihoods gaat overwegend over de waterpolitiek en het multiculturalisme in de Andesregio. Michiel Baud, Paul Gelles en nogmaals Margreet Zwarteveen doen dit respectievelijk vanuit een historisch en antropologisch perspectief. Deel drie Tensions and mergers among local water rights and national policies bevat het grootste aantal hoofdstukken uit dit boek en onderzoekt de relatie tussen lokale waterrechtensystemen en de wetten en de politiek van de dominante samenleving waarvan zij deel uitmaken. Niet alleen cases uit Ecuador, Chili en Peru komen aan de beurt, maar ook de inheemse waterrechten en de federale regeringspolitiek in de Verenigde Staten worden besproken. In deel vier Social mobilization and grassroots strategies for water rights bespreken verschillende auteurs op welke manier inheemse groepen reageren om hun waterrechten te beschermen. In hoofdstuk 15 bijvoorbeeld worden voorbeelden van ‘wateroorlogen’ uit Ecuador en Bolivia besproken.
Neoliberale utopie
Samen met Hans Achterhuis en Margreet Zwarteveen maakte Rutgerd Boelens een analyse van de waterrechten en de machtsverhoudingen in verband met het waterbeheer onder neoliberale politieke regimes. Het artikel Neoliberal utopia and the disempowerment of collective action bevat de basisidee van dit boek en draagt de sporen van Achterhuis’ denken. In dit artikel wordt de link gelegd tussen utopische projecten, neoliberalisme en waterhervormingen. In een eerste deel komt de gedachtegang uit ‘De utopie van de vrije markt’ naar voren: de auteurs stellen, verwijzende naar Ayn Rand, Milton Friedman en Alan Greenspan, dat het neoliberalisme niet op wetenschappelijke, maar op ideologische gronden steunt. Dat uitgangspunt passen zij toe op de waterproblematiek. Volgens hen is de waterpolitiek die internationale organisaties als de Wereldbank en het IMF hebben opgedrongen aan een groot aantal regeringen een mooi voorbeeld van een utopisch neoliberaal project. Verwijzende naar ‘De shockdoctrine’ van Naomi Klein die in haar boek onder meer de Pinochet-dictatuur in Chili als voorbeeld neemt, stellen zij dat ook de waterhervormingen gekenmerkt worden door een radicale breuk met het verleden. Dat afbreken van de bestaande wetgeving en het gewoonterecht, zo stellen zij, moet niet noodzakelijk met brutale repressieve middelen gebeuren, maar kan ook op een subtiele manier ingevoerd worden onder de noemer van het ‘normaliseren’ en/of ‘optimaliseren’ van de waterbeheersingssystemen. Het openbreken van collectieve systemen en ze ter beschikking stellen aan privé kopers wordt vanuit die optiek gezien als een noodzakelijke stap om de ultieme utopische droom te kunnen verwezenlijken.
Wie belangstelling heeft voor de inheemse problematiek, en dan voornamelijk in Zuid-Amerika, zal in Out of the mainstream een schat aan zeer interessante gegevens vinden, bijeen geschreven door een keure van onderzoekers die de waterproblematiek plaatsen in het ideologisch gekleurde neoliberale offensief op de bron van alle leven, het water.
