Nu ik zelf de 65 al een tijdje voorbij ben, krijg ik regelmatig opmerkingen over mijn leeftijd. Terwijl in sommige niet-westerse culturen ouderen nog steeds met het nodige respect bejegend worden, voel ik me hier vaak bij het afval gezet. Oud is out. Agisme of leeftijdsdiscriminatie is een reëel probleem met heel wat negatieve implicaties.
Tot deze overweging kwam ik nogmaals toen ik op VRTnws en De Standaard las dat het Vlaams Mensenrechteninstituut in een advies gericht aan de Vlaamse regering, aandacht vroeg voor de mensenrechten van ouderen. Daarin vraagt het dat België, in zijn rol als voorzitter van de Europese Unie, mee zou ijveren voor een VN-verdrag voor de mensenrechten van ouderen. Ook andere middenveldorganisaties hebben zich daarbij aangesloten. Volgens deze organisaties is de wetgeving rond mensenrechten onvoldoende aangepast aan de realiteit van ouderen.
Tegen 2030 zijn ongeveer anderhalf miljoen Vlamingen ouder dan 67 jaar – dat zijn er 268.000 meer dan in 2020. Meer dan een op de vijf Vlamingen (of 21% van de bevolking) zal dan ouder zijn dan 65.
“We benaderen ouderen vaak te zeer als ontvangers van zorg en niet als de mensen met eigenwaarde en meerwaarde die ze zijn”, zegt David Stevens, directeur van het Vlaams Mensenrechteninstituut. Een internationaal rechtsinstrument, zoals een VN-verdrag, kan een aanzet tot een paradigmawissel betekenen want het huidige Vlaamse ouderenbeleid vertoont te veel mankementen. Bovendien loopt het maar tot 2025. De vraag naar ook andere maatregelen, zoals een speciale commissaris voor ouderenrechten, neemt daarom toe.
De mobilisatie rond ouderenrechten is al even bezig. Toch zijn de meeste regeringen in Europa voorlopig niet voor zo’n VN-verdrag, hoewel de druk in de voorbije jaren reeds fors werd opgeschroefd. Onder meer de Global Alliance for the Rights of Older People (Garop), die wereldwijd vertakt is, steunt de aanvraag.
Vooral de Wereldgezondheidsorganisatie WHO zet sinds 2002 thema’s op de agenda, zoals “actief ouder worden” en “ageing in place” – oud worden in je vertrouwde omgeving. Ook de desastreuze situatie van ouderen tijdens de coronapandemie –Artsen Zonder Grenzen stelde vast dat 64% van de sterfgevallen in België in de eerste maanden van Covid-19 te noteren viel bij ouderen in woonzorgcentra — zette veel verenigingen ertoe aan om ouderenrechten hoger op de agenda te plaatsen.
En met de verkiezingen in aantocht realiseert de politiek zich wellicht dat ouderen een belangrijk kiespubliek vormen. Oudere kiezers van nu zijn volatieler dan oudere kiezers van enkele decennia geleden, ook zij wisselen in toenemende mate van stemvoorkeur.
Ook in Vlaanderen is reeds enige tijd een coalitie van academici, beleidsmakers en mensen uit het veld aan het ijveren voor een ouderenrechtencommissariaat. Zowel in 2023 en recent op 21 maart 2024 vonden in het Vlaams Parlement studiedagen plaats waarop bouwstenen voor een ouderenbeleid werden gepresenteerd in twee lijvige en goed gedocumenteerde boekdelen: Ongehoord en Ongezien (2023) en Recht op Grijs (2024).
In beide boeken verkennen academici en veldwerkers de situatie van ouderen en de knelpunten in uiteenlopende levensdomeinen. Zo kwam het recent door Luc Van Gorp, de voorzitter van de Christelijke Mutualiteit (CM), opgerakelde debat over euthanasie bij voltooid leven reeds in het eerste boek aan bod met verwijzingen naar het door de Nederlandse D66 ingediende voorstel van Wet Voltooid Leven.
In Recht op Grijs wordt behoorlijk wat aandacht besteed aan de zoektocht naar een nieuw zorg en welzijnsmodel. Ouderen vergrijzen liever thuis of in een kleinschalige vertrouwde omgeving. Maar ook daar blijven betaalbaar ‘wonen’, ‘bereikbaarheid’ (met openbaar vervoer) en ‘eenzaamheid’ belangrijke factoren.
Zowel oudere als jongere kiezers (zijn) niet bepaald enthousiast over de werking van de democratie in Belgie”, concluderen Johan Lefevere en Ambroos Verwee in een analyse van politieke attitudes in het licht van de verkiezingen van 2024 (pp. 207-222). Bij oudere kiezers blijft migratie het vaakst vermelde thema, “maar ook thema’s waar eerder linkse partijen … sterk op staan: pensioenen, gezondheidszorg en sociale zekerheid”… Bovendien zijn “oudere kiezers veel meer geneigd om toch te gaan stemmen”.
Referenties:
Jan Vranken, Pascal De Decker, Dominique Verte & Robert Crivit (red.) (2023), Ongehoord en Ongezien. Hoe Vlaanderen vergrijst, Gompels &Svacina, Antwerpen, 323
blz., https://gompel-svacina.eu/product/ongehoord-en-ongezien/
Dominique Verte, Jan Vranken, Pascal De Decker & Robert Crivit (red.) (2024), Recht op Grijs. Bouwen aan ouderenbeleid, Gompels&Svacina, Antwerpen, 326 blz. https://gompel-svacina.eu/product/recht-op-grijs/
