De triomfantelijk uitgeroepen ‘American Century’ was gebaseerd op de controle over olie. Hiervoor was een eindeloze opvolging van oorlogen nodig. De kern van het proces van de voorbije eeuw is inderdaad de strijd om de controle van olie en andere belangrijke grondstoffen en het machtsbehoud van de dollar in de wereldhandel. Maar schiet de VS onder president Trump zichzelf nu niet in de voet? Zal die olie, na de eenzijdige terugtrekking van de VS uit het nucleair akkoord met Iran, niet een rol gaan spelen in de neergang van Amerikaanse hegemonie? Ik las een artikel van William Engdahl, waarvan ik graag de hoofdlijnen met u deel.
Recente stappen van verschillende landen om weg te komen van de dollar-afhankelijkheid, waren op zichzelf onvoldoende om de dominantie van de Amerikaanse munt te beëindigen. Washington beschikt immers over de macht om deze landen te dwingen hun olie alleen in dollars te kopen of te verkopen. Toch dwingt elke unilaterale provocatie of sanctiemaatregel van Washington andere landen om oplossingen te zoeken die enkele jaren geleden wellicht niet mogelijk werden geacht.
petrodollars
Sinds de olieschok van 1973 en de Yom Kippur oorlog hebben Washington en Wall Street alles in het werk gesteld om ervoor te zorgen dat de Opec, geleid door Saoedi-Arabië, haar olie alleen in Amerikaanse dollars zou verkopen. Hierdoor werd de vraag naar Amerikaanse valuta min of meer onafhankelijk van de interne staats- en economische problemen of van de overheidsschuld of tekorten in de VS.
Dat systeem dat Henri Kissinger de petrodollar-regeling noemde, verschafte de VS het vermogen om zijn macht wereldwijd te projecteren. Tegelijkertijd konden de grote bedrijven ontsnappen aan nationale belastingen en investeringen via het proces van uitbesteding naar plaatsen zoals Mexico, Ierland, China of zelfs Rusland. Mocht een significante groep van landen zoeken om de dollar te verlaten en zich te keren naar andere valuta, dan riskeert Washington scherpe rentevoetstijgingen te ondergaan en dreigt er ‘n scherpere financiële crisis dan 10 jaar geleden.
sanction mania
Sinds 11 september 2001 is de Amerikaanse regering ijverig aan de slag om financiële sancties, zogenaamd tegen financiering van terroristische groepen, te gebruiken als een centraal oorlogswapen ter verdediging van de ‘Amercian century’. Het laatste besluit van het Amerikaanse ministerie van financiën om radicale, nieuwe en gerichte sancties tegen Rusland op te leggen, verbieden niet alleen Amerikaanse burgers om zaken met Moskou te doen maar treffen ook niet-Amerikanen. Het wordt nu gevolgd door draconische nieuwe Amerikaanse sancties tegen Iran.
De Trump regering die zich unilateraal uit het gezamenlijke nucleair actieplan (CPOA) met Iran terugtrekt, heeft aangekondigd dat andere landen die Iraanse olie verhandelen die contracten tegen november moeten afsluiten, zo niet zullen ze zelf sancties ondergaan. Het Amerikaanse ministerie van financiën richt zich hierbij ook tegen belangrijke internationale herverzekeringsmaatschappijen of buitenlandse banken die mogelijk betrokken zouden zijn bij oliehandel met Iran.
De keerzijde van de medaille is dat deze eenzijdige zet van VS andere belangrijke landen waaronder China, Rusland en Iran, zelfs ook de EU, als nooit tevoren duwt om afstand te nemen van de dollar
Chinese Yuan-oliehandel
In maart van dit jaar lanceerde China een contract voor olie-futures op basis van haar eigen munt, de yuan. Futures zijn een belangrijk onderdeel van de wereldwijde oliehandel vandaag. Het is het eerste olie-futures-contract dat niet in Amerikaanse dollar wordt uitgedrukt. Washington heeft deze dreiging van niet-dollar-contracten tot nog toe als weinig hinderlijk beschouwd. Maar het nieuwste verbod om olie-contracten met Iran te sluiten zou nu wel eens de Iraanse olieverkoop in yuan een enorme impuls kunnen geven en leiden naar een bloeiende ‘petro-yuan-regeling’.
Volgens Bloomberg is China verreweg de grootste afnemer van Iraanse olie en importeert het dagelijks ongeveer 650 duizend barrels van de totale Iraanse export van 2,5 miljoen barrels per dag. India is de tweede grootste afnemer met 165 duizend barrels.
Iran is ook een belangrijke strategische partner in het Belt Road Initiative van China, het Euraziatische infrastructuurproject met een aantal miljarden dollar. In navolging van de laatste Amerikaanse sancties zou het Franse TOTAL waarschijnlijk zijn groot aandeel in het enorme South Pars gasveld moeten verkopen. Chinese bronnen berichten dat het gigantische CNPC bereid is om de Franse aandelen over te nemen. Momenteel bezit TOTAL 50,1 procent, het Chinese CNPC 30 procent, het Iraanse staatsoliebedrijf 19,9 procent.
Er zijn verdere indicaties van de groeiende economische banden tussen Iran en China. Op 10 mei 2018 werd een directe spoorverbinding gelanceerd met een lengte van 8000 duizend kilometer van het Mongoolse Bayannur over Kazachstan en Turkmenistan naar Teheran. De reisduur van de vrachttrein wordt ingeschat op 14 dagen, ongeveer 20 dagen minder dan het transport per boot.
Rusland
Een tweede belangrijke zakenpartner van Iran is Rusland, weliswaar geplaagd door Amerikaanse en EU-sancties. Moskou heeft met Teheran tal van zakelijke overeenkomsten gesloten na het nucleair akkoord van 2014 en het opheffen van de sancties. Poetin heeft uitdrukkelijk het voornemen uitgesproken om Rusland onafhankelijk te maken van de Amerikaanse dollar, hoofdzakelijk omwille van veiligheidsredenen in verband met de Russische kwetsbaarheid voor sancties. Sindsdien gebeurt de bilaterale handel van veel producten tussen Iran en Rusland op basis van ruilhandel; ze worden dus niet langer op dollarbasis verhandeld. De Iraanse minister van Buitenlandse Zaken, Mohammad Javad Zarif, was op 14 mei 2018 in Moskou om met Lavrov om de toekomst van de Russische kerncentrale projectovereenkomst te bespreken. Beide partijen beloofden de economische samenwerking verder te zetten. Verschillende Russische oliemaatschappijen zijn al betrokken bij de Iraanse projecten.
De bilaterale Russisch-Chinese handel wil ook de dollar verlaten; dat was al voorafgaand aan de Amerikaanse afwijzing van het nucleair akkoord met Iran. Momenteel is China de grootste handelspartner van Rusland met een aandeel van 17 procent, het dubbele van dat tussen Rusland en Duitsland. De handel in dollars tussen de twee zal verder blijven dalen ten voordele van de handel betaald in de eigen munten. Tijdens de vergadering in Sjanghai van de Valdai Discussion Club op 25 april dit jaar, verklaarde Zhou Liqun, voorzitter van de Vereniging van Chinese Ondernemingen : “De leiders van China en Rusland moeten nadenken over het verbeteren van de onderlinge relaties, vooral qua financiële samenwerking. Waarom betalingen doen in vreemde valuta? Waarom in dollars of euro? Ze kunnen rechtstreeks in yuan of roebels worden gedaan.”
Dit jaar wordt de bilaterale Russisch-Chinese handel geschat op zo’n 100 miljard dollar, dat is voor 2017 een stijging van ongeveer 31 procent. De banken en bedrijven van de twee toonaangevende Euraziatische landen leggen zorgvuldig de basis om onafhankelijk te kunnen zijn van de VS-munt, en dus minder kwetsbaar te worden voor de Amerikaanse en EU-sancties.
In 2017 werd negen procent van de Russische goederenexport naar China in Roebels afgehandeld, Russische bedrijven betaalden 15 procent van de Chinese goederenimport in yuan. De directe roebel-yuan betalingen omzeilen de risico’s van dollar of euromuntverhandelingen waarbij NAVO-sancties steeds vaker een rol spelen.
De twee leidinggevende Euraziatische landen proberen zich dus verder vrij te maken van de Amerikaanse financiële oorlogsstrategie. Zo kunnen de betalingen onafhankelijk worden gemaakt van het EU-Swift Interbancaire betalingssysteem, door gebruik te maken van China International Payments System (CIPS). Al meer dan 170 Russische banken en makelaars in heel Rusland verhandelen de Chinese yuan op de beurs in Moskou, waar de grote Chinese Staatsbank (ICBC), China Construction Bank, China Agricultural ook actief vertegenwoordigd zijn. De wisselkoers roebel-yuan wordt berekend zonder te kijken naar de VS-dollar.
zal de EU volgen?
De afgelopen dagen zijn er ook berichten dat de Europese Unie de mogelijkheden onderzoekt om olie-aankopen uit Iran in euro te betalen in de plaats van dollar zoals het tot op heden wordt gedaan. Ze hebben de unilaterale breuk van Trump met het nucleaire Iraans akkoord veroordeeld en zijn op zoek naar manieren om de handel voor Iraanse olie en grote vliegtuigen en andere technologische contracten die door Washington worden bedreigd, te behouden. Het hoofd van het buitenlands beleid van de EU, Frederica Mogherini, vertelde de pers dat de ministers Buitenlandse Zaken van het VK, Frankrijk, Duitsland en Iran werken aan praktische oplossingen als reactie op de Amerikaanse beslissing. Naar verluidt zijn ze van plan om de economische banden met Teheran uit te breiden, op het gebied van olie en gasvoorraden.
Een dergelijke stap van de EU zou de fundamenten van het dollarsysteem en de VS machtspositie echt onderuithalen. Hoewel het vandaag nog wat denkbeeldig blijft kan men er toch van op aan dat elke nieuwe stap van de VS om EU-belangen te schaden, het vooruitzicht van een belangrijke aardverschuiving in de geopolitieke trans-Atlantische alliantie dichterbij brengt.
besluit
De rol van de Amerikaanse dollar als leidende wereldreservevaluta is, naast de militaire dominantie, de hoeksteen van de macht van Washington. Een verandering op dit vlak zal het vermogen verzwakken van het Pentagon om oorlogen te voeren met andermans geld. Meer ongebreidelde sancties dwingen landen zoals China, Rusland, Iran en mogelijk de EU verder de afhankelijkheid van de dollar te verminderen. Washington organiseert aldus zelf zijn eigen geopolitieke achteruitgang.
