Openbaarheid van bestuur, zeker voor megaprojecten

“Megaprojecten zijn van deze tijd en we weten nog niet goed hoe we de democratische besluitvorming erover moeten organiseren.” Dat zei politieke waarnemer Luc Huyse in Knack van 21 oktober 2009 naar aanleiding van de Ooosterweelperikelen.” Het leert ons ook dat politici zullen moeten leren leven met de controle en kritiek van zulke actiegroepen die voortaan het best van meet af aan betrokken kunnen worden bij zulke megaprojecten.”

Luc Huyse wordt bijgetreden door middenveldorganisaties als De Wakkere Burger, Netwerk Participatie, Bond Beter Leefmilieu, Stichting Lodewijk de Raet, stRaten-generaal, Bral, Natuurpunt, Gov2u, Stichting voor Toekomstige Generaties, Antwerpen aan ’t Woord, Red de Voorkempen, Groene Gordel Front in Brugge & ommeland en Bosdichters Lappersfort Poets Society. Zij zijn voorstanders van een participatieve democratie: “De inbreng van alle betrokkenen moet mogelijk zijn op alle relevante momenten binnen de beleidscyclus. Nu komt de inspraak vaak te laat: in de fase net voor een eindbeslissing, wanneer de plannen zo goed als afgewerkt zijn. Een participatieproces start in het begin van de besluitvorming, loopt door in de onderzoeksfase en eindigt na de realisatie van het project, in de evaluatiefase. Dat gehele participatieproces moet een inclusief karakter hebben: alle relevante maatschappelijke groepen moeten een echte kans krijgen om hun inbreng te hebben. Anders ontbreekt het brede en diverse draagvlak voor beslissingen in het algemeen belang.”

Niet alleen het maatschappelijk middenveld liet in het Oosterweeldossier van zich horen. Zeer belangrijk is dat op een bepaald ogenblik een alliantie is kunnen ontstaan tussen actiegroepen, ondernemers en academici die zich hebben verenigd in het Forum 2020. Uit deze samenwerking die uniek is in een Vlaamse context ontstond een wel doordacht meccano-plan dat op het goede moment in de mobiliteitsdiscussie werd gegooid.

Ook binnen de overheid gaan gelijkaardige stemmen op. Vlaams parlementslid Sas Van Rouveroij van Open VLD zegt het zo in Knack van 7 april 2010: “Ik ben ervan overtuigd dat veel problemen vermeden kunnen worden door de burgers van bij het prille begin bij een project te betrekken. Het is belangrijk dat ze mogen meedenken over mogelijke oplossingen op het moment dat ook de politici nog niet precies weten waar ze willen eindigen.” Het Antwerpse stadsbestuur heeft blijkbaar zijn lesje geleerd, want de manier waarop nu de burger betrokken wordt bij de herprofilering van de Scheldekaden sluit veel dichter aan bij het participatiemodel.

“Door samenspraak en compromisvorming met andere groepen kan veel meer aandacht voor het algemeen belang ontstaan,” zijn wijze woorden van Luc Huyse uit diezelfde Knack. Niet iedereen voelt zich echter aangesproken door dat discours van een breed participatieproces.

De journalist Jean-Charles Verwaest komt in zijn recent boek “Bang voor de brug” waarin hij de Lange Wapper en de BAM-werkzaamheden verdedigt op voor het laten doorwegen van de representatieve democratie. In zijn taalgebruik uitgedrukt: “Het zijn de politici (en niet de tooghangers) die, op advies van deskundigen, uiteindelijk moeten beslissen wat de meest realistische en financieel haalbare oplossing is.” Hoor ik hier niet de echo van havenschepen Van Peel, die al die actiegroepen even snel de mantel uitveegt? Verwaest bevindt zich in goed gezelschap. Megaprojecten? Politici en technocraten zullen de klus wel klaren, met of zonder maatschappelijk draagvlak van die eigenzinnige Antwerpenaren.

We zijn nu een maand na het wazige en dubbelzinnige dubbelbesluit van de Vlaamse regering waarbij de hoofdlijnen van het mobiliteitsmasterplan 2020 rond en door Antwerpen werden vastgelegd. Even zag het er naar uit dat Vlaams minister-president Peeters het gevaarlijke Oosterveldossier politiek ontmijnd had door het geheel te plaatsen in het perspectief van een visionair toekomstplan. Schijnbaar werden er elementen uit het meccanoplan van de groep 2020 opgenomen (stukken van de zogenaamde bretellen rond Antwerpen om het doorgaand verkeer af te leiden) en zou de Lange Wapper ondergronds verdwijnen indien er aan een aantal voorwaarden voldaan wordt, maar in de praktijk ziet het er allemaal niet zo mooi uit. Op het eerste gezicht zag het dubbelbesluit er best aardig uit en dat leidde waarschijnlijk tot accentverschillen in een eerste reactie van de actiegroepen.

Wim Van Hees van Ademloos maakte dadelijk brandhout van het besluit: “Er is in onze ogen geen besluit genomen. Men heeft alleen beslist om nieuwe studies te doen naar wat ik noem de Diepe Wapper. Die Diepe Wapper is wel een verbetering in vergelijking met het viaduct, de Lange Wapper, maar blijft in tegenspraak met de volksraadpleging. Daar is namelijk niet beslist over een tunnel of een viaduct,

maar over een tracé. Het Antwerpse volk stemde toen tegen het BAM-tracé, maar de tunnel waarmee men nu naar buiten komt, blijft wel dat tracé volgen. De Diepe Wapper blijft dus levensgevaarlijk omdat men het verkeer naar het centrum blijft trekken. Dat zorgt voor een onverantwoord hoge concentratie fijn stof. Bovendien ben ik bang dat de voorwaarden die worden gesteld aan de tunnel zodanig streng zijn dat de voorstanders van het viaduct er alles aan zullen doen om alsnog hun Lange Wapper te bouwen. Ik kan dus helemaal niet tevreden zijn met de beslissing. Samengevat komt het dubbelbesluit van de Vlaamse regering hierop neer: “We behouden het BAM-tracé,maar hoera, hoera, hoera, we gaan de Lange Wapper (misschien) vervangen door een tunnel.”

Freya Piryns van Groen! sloot zich dadelijk aan bij de kritische stem van Ademloos. Ze wijst erop dat de regering alweer geen beslissing heeft genomen. “Het enige wat vandaag beslist is, is om het definitieve besluit nog maar eens op te schuiven. Die tunnel waarover men het heeft is alvast een verbetering, maar het is onaanvaardbaar dat die het BAM-tracé door het centrum van de stad blijft volgen. Ik wil er ook op wijzen dat de Lange Wapper zeker nog niet definitief begraven is. Ik vrees dat de voorwaarden voor de tunnel niet zullen worden gehaald en dat de voorstanders van de Lange Wapper Patrick Janssens zo alsnog zullen overhalen om het viaduct te bouwen.”

Manu Claeys van StRaten-generaal liet op 31 maart in De Morgen een heel ander geluid horen: “Wij zijn zeer verheugd dat de politiek beseft dat de Lange Wapper kan worden vervangen door een tunnel en dat ook voor de A102 aan Wommelgem een tunnel wordt bekeken. Volgens hem is de tunnel technisch perfect haalbaar en Europa zal hiermee zeker ook akkoord gaan. “In Dublin, Parijs en Madrid zijn namelijk al gelijkaardige tunnels gegraven, dus dat lukt zeker ook hier in Vlaanderen.” Over de sleuf die het viaduct aan het Sportpaleis moet vervangen worden, zegt Claeys dat het goed is dat er wordt geïnvesteerd in stadsontwikkeling op een plaats die sowieso een kanker is. Volgens Claeys’ interpretatie van het dubbelbesluit is het glas nu half vol: “Het viaduct is definitief afgevoerd, daar ben ik zeker van. Het is ook zeer positief dat vandaag het verdwijnen van de Lange Wapper politiek bespreekbaar is gemaakt. Het enige wat we er nu nog moeten doorkrijgen, is het verleggen van het tracé om het verkeer weg te krijgen van het Sportpaleis. We hebben vandaag alvast iets binnengehaald.”

Andermaal de strijdbijl

Of het glas nu half vol of half leeg is, beide actiegroepen zijn ervan overtuigd dat de verdere afwikkeling van het dossier nauwgezet moet worden opgevolgd. Na een maand van radiostilte hebben Ademloos en StRaten-generaal gemeenschappelijk de strijdbijl opnieuw opgegraven. Op een persconferentie van 19 april 2010 noemen de twee actiegroepen het dubbelbesluit van de Vlaamse regering een ‘schijnvertoning’. Wim Van Hees: “Na de volksraadpleging van 18 oktober werd het BAM-dossier opgedeeld in zeven werkgroepen. Eind vorige maand klonk het besluit om voor vier tunnels te gaan als dit technisch haalbaar is binnen hetzelfde tijdspanne en zonder meerkost. Anders wordt het de Lange Wapper light.” Over de werkgroep die zich in opdracht van de Vlaamse regering over de derde Scheldekruising – en dus de Oosterweelverbinding – moest buigen, zijn Manu Claeys en Wim Van Hees niet mals. “Zij heeft nooit naar een alternatief voor het huidige tracé gezocht. Die illusie moeten we wegblazen. De werkgroep was bezigheidstherapie.” De twee actiegroepen hekelen ook de starheid waarmee wordt vastgehouden aan het tracé dat de Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel (BAM) heeft uitgetekend voor de Oosterweelverbinding. “Brug of tunnel: het blijft dezelfde kankerplek op dezelfde ring. Het was de bedoeling om met lege handen te staan en alleen nog het BAM-tracé naar voor te schuiven, ondanks pogingen van Antwerps burgemeester Patrick Janssens en enkele experts om met een wit blad te beginnen.” De actievoerders klagen ook aan dat de werkgroep amper vergaderd heeft en dat ze geen inzage hebben in een aantal basisdocumenten: “De Lange Wapper light is het best bewaarde staatsgeheim van Vlaanderen.” Claeys en Van Hees stellen nog dat de Vlaamse regering Noriant om onbegrijpelijke redenen aan boord wil houden en dat een studie wordt besteld over de tunnels en de Lange Wapper light. “Daarover is opnieuw een machtsspel aan de gang om de studie te laten uitvoeren door TV SAM, dat altijd de BAM-visie heeft overeind gehouden.”

“En hoe mag die Langer Wapper Light er dan wel uitzien?” vragen de actiegroepen zich af. “Ze gaan iets bouwen waarvan niemand weet wat het is?” Het stoort de actiegroepen dat ze geen inzage krijgen in de plannen en gegevens die nodig zijn om te reageren op de verdere gang van zaken in het Oosterweeldossier. Meer dan een maand geleden vroegen de actiegroepen bij de ministers Crevits, Lieten, Muyters, Peeters, BAM en het Vlaams verkeerscentrum de Oosterweeldocumenten op. De enige administratie die reageerde, stelde dat de gevraagde verkeersgegevens vertrouwelijke informatie waren. Van Hees: “U leest het goed: het ‘oplossend vermogen’ van alle tracés is staatsgevaarlijke informatie. Vlaanderen beschermt zijn burgers goed…”

Hoe zit het nu met de ‘openbaarheid van bestuur’ in het dossier van de Lange Wapper? Na een maand hebben stRaten-generaal en Ademloos nog steeds de gevraagde documenten niet ontvangen. Daarom start Ademloos met een nieuwe affichecampagne die ‘Openbaarheid Van Bestuur’ eist en komen er prikacties. “Het Vlaams verkeerscentrum heeft het Meccano-tracé afgekeurd,” zegt Claeys. “Op grond van wat? Wij willen dat dossier inzien en krijgen als antwoord dat zoiets vertrouwelijk is. Klopt niet. Zo’n studie is met belastinggeld betaald. Ook willen wij weten wat die zeven werkgroepen hebben gedaan.” De actiegroepen zijn duidelijk: “Het gaat ons niet om de tunnel of de brug, maar om een ander tracé dat het verkeer uit de stad houdt. Zelfs met een tunnel blijven de verkeersstromen door de stad lopen en wordt de ring verbreed. Iedereen zal het ontkennen, maar weigert tegelijkertijd de plannen vrij te geven. Daarom eisen wij meer openbaarheid van bestuur.”

De strijdt gaat voort

In het Antwerpse straatbeeld – bij het burgemeesterdebat, maar ook op de Antwerp ten miles en marathon – duiken weer de Ademloos- vrijwilligers op met flyers om “Openbaarheid van bestuur:nu!” af te dwingen. Niet lang nadat de actiegroepen hun campagne bekend maakten, reageerde de Vlaamse regering al door de verslagen van de zeven DAM-werkgroepen op www.vlaanderen.be/dam te plaatsen. “Daarmee zijn alle gevraagde documenten in het dossier nu ter beschikking,” klinkt het op het kabinet Peeters.“De plannen van de Lange Wapper light, de ring en de analyse van het verkeerscentrum ontbreken nog,” reageert Manu Claeys. StRaten-generaal heeft in het verleden vaak documenten opgevraagd. “Dat gaat altijd heel moeizaam,” zegt Manu Claeys. “De overheid houdt de feiten liever voor zich en geeft ze alleen vrij als ze niet meer relevant zijn.”

Hoewel op dit ogenblik steeds meer instanties geneigd zijn om een participatieve besluitvorming te verdedigen blijkt uit de praktijk van het Oosterweeldossier dat de basis voor zo’n besluitvorming, met name het wettelijke “Openbaarheid van Bestuur” nog steeds moet afgedwongen worden door wakkere burgers die zich niet in slaap willen laten wiegen door geslepen politici en gehaaide ambtenaren. Intussen houden de bedrijfsleiders en academici zich gedeisd maar die zullen binnenkort ook nog hun kaarten op tafel leggen. De strijdt gaat voort, vóór en achter de schermen.

(Uitpers nr. 120, 11^de jg., mei 2010)

Bronnen: de Morgen, Knack, Dewereldmorgen (foto’s), Apache, Ademloos, StRaten-generaal, De Gazet van Antwerpen

.