Dirk Geldof, Onzekerheid, Over leven in een risicomaatschappij, Acco, Leuven, 2008, 190 blz., ISBN 9789033469169
Socioloog en Groen! -politicus Dirk Geldof (°1965) is ook een productief publicist. Na Onthaasting, Niet meer maar beter en We consumeren ons kapot verschijnt nu Onzekerheid, Over leven in een risicomaatschappij. In dit laatste boek kijkt hij niet door een groen gekleurde bril, maar vooral door een strenger sociologisch montuur met breedspectrumglazen.
Onzekerheid is een goed en overzichtelijk handboek waarin de grote maatschappelijke problemen van deze tijd netjes op een rij worden gezet en en passant bewijst de auteur, als dat nog nodig mocht zijn, dat Groen! geen one issue partij is.
Een bijna close up van achterhoofden en armen die zich vastklemmen aan de steungreep van een bus. Anoniem, opeengepakt, jachtig. Het is geen vrolijk, maar wel zeer herkenbaar beeld. Onzekerheid, over leven in de risicomaatschappij staat er bovenaan. Sommige covers kunnen abstracte begrippen goed uitbeelden. Dit boek heeft er zo een.
Geldof vertrekt van een paradox: we zijn tegen vrijwel alles verzekerd en toch… Hoe kunnen wij onzekerheid in één van de rijkste en meest zekere (?) samenlevingen ooit begrijpen? Dat is de basisvraag die aan de grondslag ligt van dit boek, waarin Dirk Geldof zijn sociologische bril opzet om dat paradoxale fenomeen te begrijpen, te kaderen en te verklaren. Daarvoor introduceert hij de term ‘risicomaatschappij’ die hij ontleent aan de Duitse socioloog Ulrich Beck die in 2007 Weltrisikogesellschaft. Auf der Suche nach verlorenenen Sicherheit schreef. Beck en de Nederlandse hoogleraar grootstedelijke problematiek Paul Scheffer – vooral zijn recent Het land van aankomst – zijn voorname inspiratiebronnen.
Geldof beperkt zich echter niet tot beschrijven en houdt de mogelijkheid open dat risico’s in onze samenleving tegelijk een aanzet tot maatschappelijke verandering kunnen worden. Hij geeft een voorbeeld uit de ecologische sfeer: “Indien men wereldwijd tot een verregaand en bindend klimaatakkoord zou komen, met een snelle en verregaande beperking van de uitstoot van broeikasgassen, dan zou dit het risico van klimaatopwarming en de gevolgen ervan drastisch kunnen beperken.” (p. 36)
Vijf risicodomeinen
Beck spreekt over de geleidelijke overgang van onze samenleving naar een mondiale risicomaatschappij. Hij geeft geen uitgewerkte definitie van het begrip maar gebruikt diverse omschrijvingen die elkaar aanvullen. Centraal staat de idee dat we op alle maatschappelijke domeinen met risico’s worden geconfronteerd. Dat wordt ook de werkwijze die Geldof volgt in zijn boek. Hij beschrijft onze omgang met onzekerheid op vijf grote maatschappelijke domeinen in beweging. Het eerste domein gaat over de oprukkende ecologische crisis. In een volgend hoofdstuk analyseert hij de effecten van de economische globalisering op onze eigen sociaaleconomische positie. In “Individualisering en onzekere vrijheid” onderzoekt hij de wisselwerking tussen toegenomen keuzevrijheid en de individualiseringsrisico’s die hieruit voortvloeien. Een vierde domein is onze omgang met tijd. Hoe dagelijks arbeid en gezin combineren? Wat met wie dit tempo niet levenslang aankan? Hoe als samenleving de groeiende congestie aanpakken? Het vijfde domein presenteert hij onder de titel ‘Migratierisico’s in onze kosmopolitische steden’ en brengt onzekerheid in verband met de groeiende diversiteit in onze samenleving.
Ruimtelijke polygamie
Het zou me te ver voeren om al die domeinen uit te spitten – daarvoor is het boek er – maar ik wil toch graag even ingaan op het hoofdstuk “Migratierisico’s in onze kosmopolitische steden” waarin de auteur zeer behartenswaardige zaken zegt, niet toevallig vaak over de situatie in Antwerpen waarvoor hij zich baseert op een eerder gepubliceerd tijdschrift artikel “Kiezen voor een kosmopolitische blik”.
De globalisering krijgt lokaal haar weerslag, zeker in kosmopolitische steden als Antwerpen met ongeveer 170 verschillende nationaliteiten. Daarin spelen ingewikkelde processen van glokalisering. “Veel mensen die ooit migreerden zijn niet meer vast te pinnen op één nationaliteit of kenmerk. Ze zijn én Borgerhoutenaar én Antwerpenaar én Vlaming of Belg én Marokkaan of Berber.” (p. 115) Steeds meer migranten leven zo in twee of meer werelden. Geldof noemt het een vorm van ruimtelijke polygamie, waarvan de veelvuldige schotelantennes in gemeenten als Borgerhout een mooie uitingsvorm zijn van een technologische verbinding tussen “hier” en “daar”. Het gaat bij vele van deze mensen – zeker de recentere nieuwkomers – over meervoudig samengestelde, gelaagde identiteiten en rollen, en om de ambivalentie tussen die rollen en identiteiten.
Vanuit een kosmopolitische blik moeten we volgens Geldof kiezen voor een meervoudig burgerschap: “Willen we het wij/zij-denken overstijgen, dan moeten we vanuit die kosmopolitische blik oog hebben voor meervoudig burgerschap. Mensen zijn Afrikaan én Amsterdammer, ze zijn Vlaming én Belg én Antwerpenaar, ze zijn wijkbewoner én wereldburger, Nederlander én Turk én Europeaan.” (p. 117) Om die instelling te verkrijgen zullen we moeten overstappen van een of/of-denken naar een én/én-logica. Het gaat volgens hem om niet om het een of het ander, maar om een tegelijk en ook.
Daarom is voor Geldof multiculturaliteit een achterhaald begrip. Dat was volgens hem een ietwat naïef beeld van een vreedzaam naast elkaar leven van culturen die elkaar verrijken. Dat kunnen ze, maar het gebeurt niet vanzelfsprekend. Geen enkel migratieproces gaat zonder conflicten, over grote normen en waarden, en over kleine gewoonten die vreemd kunnen overkomen en tot irritatie leiden.
Wederkerigheid
Ook over dat vaak misbruikte begrip ‘integratie’ heeft hij enkele behartenswaardige zaken te zeggen. In navolging van Scheffer stelt hij dat integratie over meer gaat dan over het verwerven van een aantal vaardigheden. Vooral de wil om deel uit te maken van een samenleving moet aanwezig zijn. “Dat kan niet zonder eigen tradities te heroverwegen. Tegelijk is een omgeving nodig die migranten wil laten deelnemen aan het maatschappelijk leven: een open samenleving die het vermogen heeft zichzelf kritisch aan eigen normen te meten. Integratie dwingt tot zelfonderzoek, niet alleen bij nieuwkomers, ook bij gevestigde burgers.” (p. 125)
Heel belangrijk in dat proces om elkaar te vinden is de aanwezigheid van wederkerigheid. Dat gaat volgens hem in hoge mate op voor de godsdienstbeleving in een liberale maatschappij zoals de onze. “De prijs van een open samenleving is onder meer dat kritiek op godsdienstige tradities een onderdeel is van het openbare debat. De vrijheid van moslims kan alleen maar worden verdedigd wanneer moslims tegelijk ook de vrijheid van de critici van hun geloof willen verdedigen. De vrijheid om een godsdienst te belijden en de vrijheid om een godsdienst te bekritiseren zijn immers ondeelbaar.” (p. 128)
Zeven uitdagingen
In de twee laatste hoofdstukken pleit Geldof voor een doordenken van wat hij in navolging van Beck de eerste moderniteit noemt. Het gaat om een zoeken naar een andere moderniteit, naar een tweede moderniteit, aangepast aan de 21ste eeuw waarin gezocht moet worden naar een adequate benadering van een aantal uitdagingen.
In het laatste hoofdstuk noemt hij er zeven. In vraagvorm uitgedrukt gaat het om de volgende uitdagingen: “Hoe verandert de klimaatuitdaging onze samenleving? Is een andere globalisering mogelijk? Hoe versterken we onze welvaartsstaat en solidariteit? Hoe versterken we sociale banden in tijden van individualisering? Stellen we levenskwaliteit eindelijk centraal? Wat betekent gedeeld en volwaardig burgerschap in een kosmopolitische samenleving?’ en “Hoe leren we omgaan met wat we nog niet weten?”
Onzekerheid is een goed en overzichtelijk handboek waarin de grote maatschappelijke problemen van deze tijd netjes op een rij worden gezet en en passant bewijst de auteur, als dat nog nodig mocht zijn, dat Groen! geen one issue partij is. Onzekerheid is niet alleen belangrijk als handboek voor de studenten aan het Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen, iedereen die op zoek is naar een vruchtbaar interpretatiekader van de huidige risicomaatschappij zal daarin zeker inspirerende bladzijden vinden. Tijdens de voorstelling van het boek hield Professor Jan Vranken een inleiding waarbij hij op zijn beurt de zeven uitdagingen van zijn ex-assistent Geldof uitdaagde. Hierin zit zeker stof voor zeven nieuwe boeken. We zijn benieuwd of Dirk Geldof deze nieuwe uitdaging zal aannemen.
(Uitpers, nr 105, 10de jg., januari 2009)
U kunt dit boek via de link hieronder rechtstreeks bestellen bij:
en wie via Uitpers bestelt, helpt Uitpers!
De link:
http://www.groenewaterman.be/anne/index.dll?webpage=index.htm&inpartcode=769652&refsource=uitpers
