Minder dan een maand na de machtsovername door Donald Trump in de VS, is de twijfel weg over hoe hij te werk gaat. Met de grove borstel, zonder rekening te houden met feiten, met voor-en nadelen, met rationaliteit.
“USAID is een nest van links radicalen”, opdoeken die handel. Deur van het hoofdkantoor op slot, alle ambtenaren ontslagen. Wereldwijd zijn er zo’n tienduizend mensen aan het werk, USAID heeft 2500 ‘contractors’, organisaties die opdrachten uitvoeren en 9500 subcontractors.
Er zijn heel wat mensen die terechte vragen en twijfels hebben over ontwikkelingssamenwerking. Dat neemt niet weg dat een brutale klap met de zweep bijzonder onrechtvaardig en dom is. USAID had in 2024 een begroting van om en bij de 60 miljard US$ en was daarmee de grootste donor ter wereld. De tien landen die de afgelopen tien jaar het meest geld kregen zijn Afghanistan, Jordanië, Ethiopië, Kenya, Nigeria, Zuid-Soedan, Syrië, Tanzania, Zuid-Afrika en Oeganda.
Het meeste geld gaat naar humanitaire hulp, op de tweede plaats staan bevolking en reproductieve gezondheid, gezondheid en onderwijs staan respectievelijk op vijf en zes.
Daarmee is meteen gezegd waarom een sluiting van USAID zware gevolgen heeft. Humanitaire hulp is geen ontwikkeling maar helpt kwetsbare mensen wereldwijd, kinderen, HIV- en aids-patiënten, vrouwen. Voor alle organisaties die met geld van USAID werkten is deze beslissing rampzalig. Ze zal duizenden mensenlevens eisen.
Ook elders
Toch is het niet gepast om met een beschuldigende vinger enkel naar de VS te wijzen. De ontwikkelingssector is al lang in crisis en de kritiek wordt nooit ernstig behandeld.
De Arizona-regering in België besliste om de begroting voor ontwikkelingssamenwerking met 25 % te korten. Waarom? Omdat het geld beter aan defensie kan besteed worden?
In Frankrijk werd de begroting voor ontwikkelingsbeleid met niet minder dan 37 % gekort! Dat komt bovenop de 800 miljoen Euro die al in 2024 werd weggesnoeid.
In het VK werd al in 2020 beslist om niet langer 0,7 % van het BBP aan buitenlandse hulp te besteden, maar slechts 0,5 %. Het heette toen een ‘tijdelijke maatregel” te zijn. De nieuwe Labourregering volgt die tijdelijkheid en zit nu inderdaad aan 0,5 %.
Het was in de jaren ’70 van vorige eeuw dat werd beslist dat alle rijke landen zo’n 0,7 % van het BBP zouden besteden aan ontwikkelingshulp. Het werd nooit bereikt. De DAC-landen in de OESO zitten nu aan nauwelijks 0,4 %. Alleen Luxemburg (1 %), Zweden (0,89 %), Noorwegen (0,86 %) en Duitsland (0,85 %) halen de meet. Mocht vanaf de jaren ’70 inderdaad 0,7 % zijn betaald, er zou 1.200 miljard US$ meer naar het Zuiden zijn gegaan.
We weten echter dat er al die jaren veel meer kapitaal van Zuid naar Noord is gevloeid dan omgekeerd. We spreken over ‘ontwikkelingshulp’ maar de landen van het Noorden verdienen er bijzonder goed aan.
Hypocrisie
We weten het. Er is heel wat mis met de zogenaamde ‘ontwikkelingssamenwerking’. Maar het probleem mag niet openlijk besproken worden want er zijn veel te veel pijnlijk lange tenen. Tien jaar geleden schreef ik er een boek over en dat moest meteen naar de onderste la verhuizen. Voor Mo* schreef ik een paper die nooit werd gepubliceerd. Waarom?
Alle problemen zijn gekend, de illegale financiële stromen van Zuid naar Noord die via transferprijzen in de internationale handel georganiseerd worden; het Afrikaanse kapitaal in Zwitserland, Panama en Dubai, de truken van de buitenlandse schuldenlast waardoor arme landen betalen en blijven betalen, de permanente aderlating van de legale en illegale mijnbouw. Het is omgekeerde ontwikkelingshulp.
In 1971 waren er 25 ‘minst ontwikkelde landen’, in 1991 waren het er 52 en vandaag zijn het er nog steeds 46. De meest extreem arme mensen leven in zwart Afrika.
In 1990, werd beslist om van armoedebestrijding de grote prioriteit van de Noord-Zuid samenwerking te maken. Maar tot vandaag valt dat niet af te leiden uit de cijfers.
Volgens de OESO gaat slechts 9,5 % van de hulp naar armoedegerelateerde sectoren. Slechts 1 % van de bilaterale hulp gaat naar sociale bescherming, 0,11 % naar versterking van het arbeidsrecht, 0,01 % naar mechanismen voor sociale dialoog en 1 % naar versterking van de belastingsystemen. Nergens gaat de hulp in eerste instantie naar de armste landen. Voor de DAC-landen van de OESO was het in 2022 slechts 21,5 %, het minst sinds 1996.
Mensen zonder perspectief op een beter leven vluchten. Ze komen naar het Noorden.
Het geld dat in rijke landen wordt besteed aan hulp aan vluchtelingen en migranten uit het Zuiden wordt afgetrokken van de ontwikkelingshulp. De officiële cijfers kloppen dus niet. In de Europerse Unie ging het in 2022 om niet minder dan 17,3 % van de totale hulp. 11 % van de totale hulp ging naar Oekraïne.
Men schat dat zo’n 20 % van de totaal betaalde hulp niet beantwoordt aan de officiële criteria voor ontwikkelingssamenwerking van de OESO.
Met de evaluatie van alle ontwikkelingshulp staat men nog altijd nergens. Ik bedoel: nergens.
Meer en meer wordt ‘ontwikkeling’ overgelaten aan de particuliere sector.
Geopolitiek
Had ontwikkelingssamenwerking iets anders kunnen zijn? Had het beter gekund? Met betere resultaten? Moeilijk.
Wie de resultaten ziet van de humanitaire hulp prijst zich gelukkig. De resultaten zijn er. Men kan altijd streven naar verbetering, maar de balans is ontegensprekelijk positief. Dat het met de rest van de hulp minder goed gaat, wie maalt er om?
Het hele internationale ontwikkelingsproject is ontstaan aan het begin van de Koude Oorlog en met de onafhankelijkheid van de vroegere kolonies. Nooit is de geopolitiek weg geweest en nooit zijn de eigen nationale belangen weg geweest. Onze ondernemingen moesten er ook wel bij varen. En dat lukte, met alle ‘witte olifanten’ van dien.
Wat USAID betreft valt vooral de politieke steun op aan dictatoriale en militaire regimes in Latijns Amerika. De kleurenrevoluties in Oost-Europa. “Interim-President” Juan Guaidó van Venezuela en zijn ambassadeur in Washington kregen meer dan één miljard US$ ‘humanitaire’ hulp. Er is nu een onderzoek gestart. In Cuba gingen miljoen US$ naar spookbedrijven en naar “ZunZuneo”, een twittersysteem dat de oppositie moest helpen. Er ging ook meer dan drie miljard naar BBC Media Action, een liefdadigheidsorganisatie van de BBC.
Kortom, er zijn echt redenen genoeg om eens goed en diep na te denken over wat ‘ontwikkeling’ zou moeten en kunnen zijn en hoe de rijke landen daarbij kunnen helpen. In juli vindt in Sevilla, Spanje de vierde VN-Conferentie over de financiering van ontwikkeling plaats. Een goede gelegenheid om te proberen het over een andere boeg te gooien.
Solidariteit is nodig
Wie gelooft dat de 8 miljard bewoners van deze planeet iets gemeenschappelijks hebben, hun mens-zijn, kan niet anders dan bijdragen tot solidariteit tussen al deze mensen en voor de bescherming van de planeet waarop ze leven.
Meer argumenten zijn er niet nodig. Doen we dit niet, dan dragen we daar de gevolgen van, in termen van klimaatverandering, verlies van biodiversiteit, migratie, oorlogen en conflicten. Wie vrede en stabiliteit wil, moet zorgen voor rechtvaardigheid.
We leven in een periode waarin alles plots in een stroomversnelling is geraakt. De transitieperiode die na de Val van de Muur in 1989 begon, lijkt afgelopen. De multilaterale wereldorde die na de Tweede Wereldoorlog tot stand kwam, loopt op haar laatste benen. Kunnen we streven naar iets dat beter is?
Ik herlas mijn boek van tien jaar geleden. Alles wat er in staat blijft brandend actueel. Maar we moeten verder gaan. We moeten, zo denk ik, streven naar een echt mondiaal systeem van solidariteit, waarin humanitaire hulp uiteraard een plaats krijgt, waarin landen hun ontwikkelingsverlangens- en mogelijkheden kunnen vervullen, waarin middelen eerlijk worden verdeeld, waarin landen die superrijk zijn aan natuur en grondstoffen die rijkdom ook kunnen delen met al hun mensen.
Er werden de afgelopen jaren herhaaldelijk voorstellen gedaan voor solidariteitsfondsen in het kader van de Verenigde Naties. Het is de weg die we moeten bewandelen. Als landen hun politieke bondgenoten willen helpen, waarom niet. Maar daarboven moet een mondiaal systeem staan voor echte solidariteit. Het is perfect mogelijk. We moeten het durven bespreken.
