Oekraïne kijkt oostwaarts

De Euraziatische Economische Unie is een plan waar de Russische president Poetin graag mee uitpakt. Het betreft een toekomstige gemeenschappelijke economische ruimte tussen Kazachstan, Rusland en Belarus. Kirgizië en Oekraïne willen nu het waarnemersstatuut verwerven van de reeds bestaand Euraziatische Economische Raad van de douane-unie tussen de vermelde landen.

Eind mei 2013 had een vergadering plaats in de Kazakse hoofdstad, Astana, waar de presidenten van de 5 ex-Sovjet-republieken aanwezig waren. De Euraziatische Economische Unie betreft een louter economische integratie, gebaseerd op pragmatisme en wederzijds voordeel, aldus president Nursultan Nazarbayev van Kazachstan. “Sedert de Sovjet-tijden hebben onze economieën nauwe banden, ze zijn complementair. Meer handel zal tewerkstelling creëren en ons beter positioneren in de wereldwijde concurrentie.” In Astana werd nu verder beslist om aan een economische ruimte te werken waar goederen, diensten, kapitaal en arbeid vrij kunnen circuleren.  Naar verluidt is er geen overdracht van bevoegdheden naar supranationale instellingen of politieke functies voorzien; noch enige afbraak van de soevereiniteit van de lidstaten. De lancering van de Unie is gepland voor mei 2015. Tijdens deze topontmoeting werd er gewerkt aan de interne reguleringen van de Euraziatische Economische Commissie, de integratie van het landbouwbeleid van de lidstaten, een informatiesysteem rond hun internationale en onderlinge handel. Beslissingen worden bij consensus genomen.

Yanukovitsj

Het belang van deze vergadering lag ‘m ook in de aanwezigheid van Almazbek Atambayev, president van Kirgizië, en vooral van Viktor Yanukovitsj, president van Oekraïne. Oekraïne bevindt zich nu al verschillende jaren in een toenaderingsproces met de Europese Unie. Er werd met Brussel een Associatie Akkoord onderhandeld evenals een Grondig en Algemeen Vrijhandelsakkoord (DCFTA, Deep and Comprehensive Free trade Agreement), maar de documenten werden nog niet getekend. De ondertekening wordt tegengehouden door drie onopgeloste problemen: de zogenaamde ‘selectieve rechtspraak’ in Oekraïne – waarbij verwezen wordt naar de gevangenschap van voormalig premier Yulia Timoshenko en haar minister Joeri Lutsenko –, de democratische tekortkomingen na de verkiezingen van oktober vorig jaar, en het uitblijven van gerechtelijke hervormingen en de strijd tegen corruptie.

Het ziet er dus sterk naar uit dat de huidige politiek leiding van Oekraïne de kaart trekt van verbeterde relaties met voormalige Sovjet-republieken: de handel tussen Kazachstan en Oekraïne kende in 2012 een stijging met 24%.

Premier Azarov van Oekraïne herhaalde dat het ondertekenen van het memorandum met de Euraziatische Economische Commissie in geen enkel geval in tegenstrijd is met de ander internationale verplichtingen van het land. “Het gaat enkel om het creëren van meer mogelijkheden voor onze ontwikkeling.” Een ministeriële werkgroep in Kiev heeft 95 van de 118 documenten onderzocht die  in de Euraziatische douane-unie van kracht zijn. “Eenmaal we de totaliteit van de documenten hebben bestudeerd zullen we beslissen of we toetreden.”

tegenstellingen?

Het zou een zware fout zijn, aldus Azarov, mocht Oekraïne een enorme markt links laten liggen waar zijn goederen en diensten concurrentieel zijn en waar de vraag ernaar groot is. De markt van de Europese Unie biedt andere voordelen en mogelijkheden, maar Oekraïne heeft tijd nodig om zich aan te passen en zijn industrie opnieuw uit te rusten. “We hebben het recht niet om beide markten tegenover elkaar te plaatsen”.
Sommige waarnemers zien in deze ontwikkelingen richting Azië, een poging van Kiev om de Europese Unie tot een soepeler houding  aan te zetten in de onderlinge relaties. Een effectieve toetreding van Oekraïne tot deze Euraziatische Unie zou ze een heel stuk performanter maken, en Poetins plannen duidelijk kracht bij zetten. Door deze kaart te spelen hoopt Kiev wellicht ook op een verbetering in de relaties met Gazprom. Het dispuut over de prijs van het Russische gas is immers nog altijd niet opgelost. In 2009 tekende de toenmalige Oekraïense premier, Yulia Timoshenko, een tienjarencontract voor Russische gasleveringen, maar zij werd veroordeeld tot zeven jaar gevangenschap in oktober 2011 op beschuldiging van machtsmisbruik, mede doelend op dit gasakkoord. Oekraïne is voor Gazprom een bijna even belangrijke klant als Duitsland, maar daar waar Kiev 430 dollar per 1000 kubieke meter gas betaalt, ligt de gemiddelde prijs voor EU-landen op 370 dollar. Kiev wil nu de invoer van Russisch gas met een kwart verminderen, en tekende met het Duitse RWE contracten voor alternatieve leveringen. Gazprom waarschuwt nu dat EU-ondernemingen hun Russisch gas – via North Stream levert Gazprom veel gas aan Duitsland – niet voor dergelijke praktijken mogen gebruiken.
Het schaakspel is duidelijk nog niet ten einde.