Op 18 september 2013 keurde de regering van Oekraïne het ontwerp voor een associatie-akkoord met de Europese Unie goed. Dit is een nieuwe stap die beide actoren dichter bij de definitieve ondertekening brengt van een Associatie-akkoord en een Grondig en Algemeen Vrijhandelsakkoord (‘Deep and Comprehensive Free Trade Agreement’) die voorzien is voor de maand november, tijdens een Top van de EU met de leden van het oostelijk nabuurschap in Vilnius.
Moskou is daar helemaal niet gelukkig mee. De Russische president Poetin poogt nu al verschillende jaren om Oekraïne en andere landen te doen toetreden tot de Euraziatische douane-unie waar naast Rusland ook Belarus en Kazachstan in betrokken zijn. De Armeense regering bijvoorbeeld, heeft zopas beslist om die stap te zetten, maar Kiev van zijn kant houdt het bij een statuut van waarnemer. Voor de Euraziatische Economische Unie, die officieel wil van start gaan in 2015, is de participatie van Oekraïne van groot belang.
Menig waarnemer wijst erop dat de constructie van een Euraziatische Unie weinig krachtdadigheid toont. Toch is er al een serieuze weg afgelegd. In 2010 werd er tussen de drie leden een douane-code afgesproken met uniforme externe tarieven. In 2011 werd de onderlinge interne grenscontrole afgeschaft. In juli 2012 werd een Eengemaakte Economische Ruimte ingesteld en richtte men een Euraziatische Economische Commissie, met zetel in Moskou, op om de zaak te beheren. Tijdens een topontmoeting in de Kazachse hoofdstad Astana in mei 2013 werd er gewerkt aan de interne reguleringen van die Euraziatische Economische Commissie, de integratie van het landbouwbeleid van de lidstaten, een informatiesysteem rond hun internationale en onderlinge handel. Beslissingen worden er bij consensus genomen. Oekraïne was in Astana aanwezig, maar herhaalde dat het ondertekenen van het memorandum met de Euraziatische Economische Commissie in geen enkel geval in tegenstrijd is met de ander internationale verplichtingen van het land. “Het gaat enkel om het creëren van meer mogelijkheden voor onze ontwikkeling”.
Oekraïne is aan een dans bezig op een slappe koord, lijkt het wel, met aan het ene eind van het touw de Europese Unie en aan het andere eind Rusland. Anderzijds lijkt Kiev de nauwere toenadering tot een van de twee partners te gebruiken om de andere partner tot meer welwillendheid te stimuleren.
De EU wil de banden met Kiev absoluut aanhalen maar stelt wel verschillende voorwaarden. Zo wil Brussel dat Oekraïne verandering brengt in wat genoemd wat ‘selectieve justitie’ en ook in de situatie van de voormalig premier Yulia Timoshenko die in de gevangenis zit voor vermeend machtsmisbruik. De uitweg die de Unie voor dit specifieke dossier aan het construeren is wil een ‘zieke’ Timoshenko naar Duitsland overbrengen voor behandeling. Een tweede vereiste betreft het kiessysteem in Oekraïne, en de derde voorwaarde gaat over hervormingen van het gerechtelijk systeem. De laatste twee dossiers worden intussen behandeld in het Oekraïense parlement.
Rusland heeft behoorlijk agressief gereageerd op de laatste ontwikkelingen en heeft in de maand augustus (tijdelijk) verscherpte maatregelen getroffen bij de import van Oekraïense goederen. De dialoog tussen de twee buren is op z’n minst gezegd bijzonder strijdvaardig, sommigen zeggen oorlogszuchtig, met dreigementen naar de toekomst toe. Een daarvan betreft de gasprijzen, een ander gaat over het nemen van protectionistische maatregelen door de Euraziatische Douane-unie mocht Kiev een Associatie-akkoord met de Europese Unie ondertekenen. Rusland zegt bezorgd te zijn dat goederen uit de EU-lidstaten Oekraïne zouden binnen komen zonder importheffingen en dan opnieuw zouden kunnen uitgevoerd worden naar de landen van de Euraziatische Douane-unie. Er wordt gevreesd dat dit nieuw aanbod aan goederen de lokale producenten uit de markt zou duwen door de (‘vervalste’) concurrentiële prijs en kwaliteit.
Oekraïne meent op zijn beurt, dat een nauwere samenwerking met de EU, en de hervorming van de nationale economie, ook nieuwe wegen opent voor samenwerking met Rusland en de andere leden van de Douane-unie. “Het Associatie-akkoord met de EU bevat geen enkele clausule die onze plannen om de samenwerking met de douane-unie te versterken in de weg staat”, heet het in kringen van de Oekraïense eerste minister. Premier Azavov suggereert dat de ‘fair-trade-principes’ van de World Trade Organisation, waar beide landen lid van zijn, van dienst zouden kunnen zijn om “praktische regelingen en mechanismes van interacties tussen Oekraïne en de leden van de Euraziatische douane-unie te reguleren”.