Op enkele maanden van de verkiezingen voor het Europese Parlement kan men zich afvragen of de Europese Unie echt bestaat of niet. De vraag is meer dan ooit relevant. Meer en meer wordt gesproken van een risico dat we ‘slaapwandelend’ de derde wereldoorlog ingaan, verwijzend naar het beroemde boek over de Eerste Wereldoorlog. Maar wie slaapwandelt? Lopen niet alle Europese leiders met wakkere open ogen naar de ravijn die ze zelf hebben uitgediept?
‘Rusland mag deze oorlog niet winnen’. Het rolt vlot over de lippen van Bondskanselier Scholz en de anderen. Goed, maar wie dan wel? En wie moet dan verliezen? Indien Rusland deze oorlog kan verliezen, hoe denkt men dat Poetin zal reageren? Sorry kameraden, foutje, geintje, in ga weer braaf naar huis?
In de reeks ‘Poetin en het Westen’ die op VRT wordt uitgezonden, is van meet af aan zeer duidelijk hoe boos en gefrustreerd Poetin is. De Sovjet-Unie viel uit elkaar, één voor één werden landen onafhankelijk, ook al bleven de meesten wel in de invloedssfeer van Moskou. Als het Westen dan ook daar aan gaat knabbelen, ontstaan er onvermijdelijk grote spanningen.
Als het Westen, met de Navo en met de EU, dan, ondanks de beloften, toch stapje voor stapje naar het Oosten opschuift, is het dan niet logisch dat men in Moskou zenuwachtig wordt? Als jaar na jaar duidelijk wordt aangegeven dat er een ‘rode lijn’ bestaat die niet mag overschreden worden en ze wordt dan tóch overschreden, is het dan niet erg normaal dat er een zware reactie komt uit Moskou? De TV-reeks toont van bij de eerste beelden en het gesprek met ex-Commissievoorzitter Barroso dat men zich daar zeer goed bewust van was in de E.U. Vijf jaar lang was er onderhandeld over een Associatie-akkoord met Oekraïne, en Poetin en met hem Yanoekovitsj zeggen dan ‘neen’. ‘Stop’.
Er zijn dan heel degelijke reacties mogelijk over de rechten van onafhankelijke Staten, over soevereiniteit en over een schending van het internationale recht. Die reacties zijn zeer correct, maar gaan wel voorbij aan de reële machtsverhoudingen. Ziet men een V.S.-onvriendelijk regime ontstaan in de achtertuin van de V.S.? Het embargo tegen Cuba is zestig jaar oud. Er was een invasie en er waren moordpogingen. Denk aan Nicaragua en de oorlog van de contra’s. Denk aan de V.S. en de steun aan de dictaturen en de burgeroorlogen in Guatemala en El Salvador … Vandaag dreigt Trump met een invasie van Mexico mocht dat nodig zijn om de migratiestroom en de drugshandel te stoppen … of moeten we denken aan het lithium in Noord-Mexico?
Poetin is een machtsfiguur die je niet voortdurend in zijn gezicht kan uitlachen. In geopolitieke verhoudingen heb je respect voor elkaar en wijs je op ongerijmdheden en onaanvaardbare fouten. Hoe barbaars de ander zich ook gedraagt. Of een mens dan ‘goed’ of ‘slecht’ is, is totaal irrelevant. Het gaat in deze geenszins om sympathie of empathie, het gaat over macht en vreedzaam samenleven, over tarren en provoceren en over schendingen van het internationale recht. Poetin heeft ongelijk. Laat dat duidelijk zijn. Maar zijn gedrag kan verklaard worden.
Oorlog of vrede?
Twee jaar na het begin van een regelrechte oorlog in Oekraïne hebben de Europese leiders al vele keren hun eigen grenzen overschreden. We zijn in een escalatie beland. Aanvankelijk werd enkel licht oorlogsmateriaal geleverd, dan lichte wapens, dan tanks en raketten. Scholz is vandaag de enige die de levering van de beruchte Taurus raketten tegen houdt. De Duitse Groenen zijn de meest oorlogszuchtige partij geworden van de hele Europese Unie. Het kan verkeren!
We staan vandaag op het randje van een zwaar conflict dat miljoenen levens in Europa kan vergen. Hoe de terroristische aanslag in Moskou en het binnendringen van het Poolse luchtruim – 39 seconden! – het verdere verloop kan beïnvloeden is nog onduidelijk. We moeten hopen dat geen domme ondoordachte reacties volgen.
De regeringsleiders van de V.S. en de E.U. zijn niet dom, ze weten dat ze naar een uitweg moeten zoeken, en in de V.S. is men daar misschien al iets verder mee gevorderd dan in Europa.
Begin deze maand werd in de V.S. Victoria Nuland de laan uitgestuurd, zonder dat daar veel ophef over ontstond. Ze was onder-Staatssecretaris voor Politieke Zaken en werd vervangen door John Bass, de VS-Ambassadeur in Afghanistan op het moment van de pijnlijke aftocht in Kabul. Knarsetandend werd gesteld dat hij misschien ook de aftocht uit Oekraïne moet organiseren.
VS-President Biden weet dat deze oorlog geen vlot einde kan kennen en dat er inderdaad grote risico’s zijn die hijzelf ook wil vermijden. De oorlog is een slijtageslag geworden. Voor heel wat diplomaten is het vertrek van Nuland een teken dat men zich in Washington gaat bezinnen. Oekraïne was de laatste ramp van de neocons, zo stelt Jeffrey Sachs. Het zou volgens sommige diplomaten kunnen betekenen dat men in Washington stilaan beseft dat militair ingrijpen niet altijd tot een vreedzame oplossing van conflicten leidt. Nuland behoort inderdaad tot het selecte clubje van de neocons, gehuwd met Robert Kagan, academicus en medestichter van het ‘Project for a new American Century’, vriendjes met Paul Wolfowitz, ex onder-Staatssecretaris voor Defensie, met Dick Cheney, ex vice-President, met Donald Rumsfeld, ex-Secretaris voor het Pentagon. Nuland was erg actief betrokken bij alle akkoorden met Oekraïne (‘Fuck Europe!’), en mee verantwoordelijk voor de nederlagen in Benghazi, Bagdad en Kiev. Met haar vertrek komt misschien een einde aan de ‘military madness’ van Vietnam, Somalië, Kosovo, Afghanistan, Iraq, Haiti, Lybië, Syrië, Jemen en wie weet Gaza.
Het is vandaag overduidelijk dat Oekraïne deze oorlog aan het verliezen is, dat Biden de 61 miljard USDollar militaire steun wellicht niet meer zal betalen en dat de Europese landen onmogelijk voldoende geld bijeen kunnen krijgen om het tij te keren.
Wat dan?
Kiezen voor de confrontatie, voor het debacle in Oekraïne en verder bullebakken of zoeken naar een voor iedereen aanvaardbare uitweg.
Volgens Michael von der Schulenburg, ex vice-Secretaris Generaal van de V.N., is één oplossing nog steeds mogelijk en relatief makkelijk. Dit had een korte oorlog kunnen zijn, zo stelt hij, mochten de V.S. het door Turkije bemiddelde vredesproces van voorjaar 2022 niet hebben onderbroken. Boris Johnson stapte toen naar Kiev op ‘njet’ te zeggen, ook al waren de voorwaarden voor Oekraïne helemaal niet slecht. Moskou wilde te allen prijze vermijden dat Oekraïne lid zou worden van de Navo, de toegang tot de Zwarte Zee moest worden gegarandeerd, en de Russische bevolking in het Oosten van Oekraïne moest worden beschermd.
Vandaag, zo wordt gezegd, denkt President Zelensky aan een tweede grote offensief. Maar waar wil hij de middelen daarvoor vinden? Wat kan hij bereiken zonder zijn populaire commander-in-chief Zaloesjnvi? Wat indien hij zijn trots en zijn illusies ook even doorslikt en met Moskou gaat praten? Dezelfde goede voorwaarden van twee jaar geleden zijn misschien niet meer mogelijk, maar een akkoord is zeker denkbaar. Waarom zouden Zelensky en Poetin niet aan tafel kunnen zitten en zoeken naar een voor iedereen aanvaardbaar compromis? Volgens het persagentschap Reuters heeft Rusland tevergeefs eind 2023 aangedrongen op onderhandelingen. Het kan ook zonder de V.S. en zonder de E.U. Als twee soevereine Staten die geen engelbewaarders nodig hebben. Die weten wat in het belang is van hun land. Die verder nutteloos bloedvergieten willen vermijden.
Zelenski wéét inmiddels dat noch de V.S. noch de E.U. zich aan hun beloften kunnen houden. ‘Help as long as it takes’ wordt geen realiteit. Het geld is op. De tijd is op.
Voor de Europese Unie zou dit een zeer eervol en eveneens soeverein besluit kunnen zijn, waarmee het Westers continent kan bewijzen dat het nog steeds een vredesproject is. De uitspraken van de Franse President Macron dat er misschien Navo-troepen nodig zijn in Oekraïne is bijzonder dom en hol. De Poolse Minister van Buitenlands Zaken denkt in dezelfde richting, even dom en hol. De uitspraken van Navo’s Jens Stoltenberg dat Oekraïne met nieuwe raketten ook op Russisch grondgebied mag schieten eveneens. En onze eigenste Michel of de Zweedse Eerste Minister die menen dat we moeten overstappen op een oorlogseconomie, ja, of ze daar in Koningshooikt of Uppsala van wakker liggen?
De Europese Unie is met de oorlog in Gaza haar moreel kompas en haar moreel gezag verloren. Ze kan, aan de vooravond van de verkiezingen nog iets goed maken. Zin tonen voor de realiteit zoals die is. De toekomst in eigen handen nemen. Werken aan vrede.
Rusland is ondanks alle sancties niettemin sterker en machtiger dan ooit. Een kernmacht. Het anti-Rusland discours heeft gefaald. Als we dat al eens kunnen toegeven? Als we beseffen dat we moeilijk nog enkele miljoenen Oekraïense vluchtelingen aankunnen, laat staan bommen op eigen bodem? Dat Zelensky zelf niet de zuivere, integere politicus is die hij zo graag zou willen zijn in de ogen van anderen? Dat geld en wapens niet alle conflicten kunnen oplossen? Dat een oorlog op Europees grondgebied het laatste is waar mensen naar verlangen. Vraag aan jongeren wat ze verkiezen: Torhout Werchter of mobilisatie in het leger?
‘Als de VS. militaire steun er niet komt, zo zei Biden in zijn ‘State of the Union’, dan is er een groot risico voor Oekraïne, voor Europa, voor de vrije wereld’. Tja, Rusland is er niet in geslaagd Kiev te veroveren, denkt men echt dat de tanks zullen oprukken naar Brussel? Commissievoorzitter Ursula von der Leyen draagt een verpletterende verantwoordelijkheid, net als de Duitse Groenen.
In alle nederigheid, met wakkere en open ogen, een onderhandelingsproces aanmoedigen tussen Kiev en Moskou, het zou van volwassenheid en realiteitszin getuigen. Want één ding zei Jens Stoltenberg heel correct: ‘If things go wrong, they can go horribly wrong’.
