INTERNATIONALE POLITIEK

Oekraïne, de drang naar homogeen samenzijn

Image
Een vooroorlogs schema van taalverspreiding (geografie.nl)

Na één jaar Russische agressie (2)

In het niet door Russische troepen bezette deel van Oekraïne is de de-russificatie in hogere versnelling gezet. Standbeelden, straatnamen, instituten, scholen, noem maar op: ëen Russische naam, betekent schuldig. Op meer en meer plaatsen wordt het spreken van Russisch verboden, Russischtalige boeken worden aan stukken gescheurd voor recyclage. De promotoren van die de-russificatie, soms ook de-sovjetisering genaamd, hebben een etnisch taalkundig homogeen Oekrane op het oog. Precies waar veel ellende mee gestart is.

Verboden

De ijver gaat soms zo ver, dat het niet uitvoerbaar wordt, zoals het verbod Russisch te spreken aan de Kiev-Mohyla Academie. In een land waar tot voor kort de meeste tv-uitzendingen, de meeste literatuur, films en toneel in het Russisch waren, is dat volslagen absurd. Een van de populairste Oekraïense auteurs, Andrej Koerkov, denkt niet meer aan de bak te kunnen – want hij schrijft in het Russisch.

Aleksander Poesjkin? Schuldig, alle bustes moeten eraan geloven. Tolstoj, Dostojevski, zelfs Pasternak: ze worden in enkele tijdschriften allemaal in dezelfde zak gestoken, die van de rovers, plunderaars, onnozelaars….Een wet van juli vorig jaar over “dekolonisatie van de toponomie” beoogt letterlijk de openbare ruimtes te zuiveren van alle symbolen die naar de bezetter verwijzen. De wetten van 2015 op de ‘de-communisering’ waren voorlopers ervan. De schoolboeken worden uiteraard herschreven.

Helden

Ook de geschiedenis uiteraard, en met haar de belangrijke data voor nationale vieringen. Zo is het merkwaardig dat 14 oktober werd gekozen als “dag van de verdedigers en verdedigsters van de Oekraïense onafhankelijkheid”. Waarom 14 oktober? Op 14 oktober 1942 stichtte de ‘Organisatie van Oekraïense Nationalisten”, waartoe collaborateur Stepan Bandera behoorde, de militie “OePA” (Oekraïens Opstandelingen Leger) dat in 1943 in de Poolse regio Volhynië tussen 50.000 en 100.000 Polen uitmoordde. Het Poolse parlement heeft dat in 2016 officieel erkend als een genocide. Terloops: Lviv, de westelijke stad die een bolwerk is van hedendaags Oekraïens nationalisme, was voor de Tweede Wereldoorlog een overwegend Poolse stad, met veel joden en weinig Oekraïeners. Vraag aan oudere Polen de belangrijkste steden van Polen, en je krijgt als antwoord Krakow, Wylna (Vilnius) en Lwóv (Lviv).

Bandera

Over Stepan Bandera is Kiev dubbelzinnig. Elk jaar herdenken uiterst-rechtse nationalisten op 1 januari zijn verjaardag. Met de krijgswet dit jaar niet. Maar het parlement heeft zijn 114e geboortedag herdacht met de verspreiding van een foto waarop Valeri Zaloejny, bevelhebber van de Oekraïense strijdkrachten, de duim omhoog steekt voor Bandera’s portret. Met o.m. als tekst dat de bevelhebber van de Oekraïense strijdkrachten Bandera’s richtlijnen goed kent. Een merkwaardige geste van zowel de commandant als het parlement.

Polen was er niet blij mee, de joodse gemeenschappen evenmin. Want Bandera’s manschappen hebben ook duchtig meegedaan aan de uitroeiing van de Oekraïense en Poolse joden. Niettemin wijzen peilingen uit dat Bandera’s populariteit sterk is toegenomen en de overheid onderneemt daar niets tegen. De schuld van Poetin, zeggen sommige historici, de Russische scheldpartijen tegen Bandera maken hem zo populair. Bovendien weten veel Oekraïeners niet meer waar die Bandera voor staat..

Maar ook al vóór de Russische agressie en vóór Maidan, was Bandera op een voetstuk geplaatst. Onder president Viktor Joesjtsjenko (2005-2010) waren Bandera en zijn bende al uitgeroepen tot helden van Oekraïne. In 2010 werd dat ingetrokken. Na 2015 is dan weer de rehabilitatie in gang gezet waarbij nationalistische historici alle misdaden van de OePA ontkenden. Zelensky heeft enkele van die historici de laan uitgestuurd. Maar de president achtte de tijd niet rijp om bij voorbeeld door informatie over de slachtpartijen van 1942-1943, aan de feiten te herinneren. Nu, in volle oorlog, heeft hij bovendien de radicale nationalisten meer dan nodig.
Over uiterst-rechts in Oekraïne dit verhelderend interview:

The Far Right in Ukraine

Na Maidan

Is dat allemaal te herleiden tot oorlogspatriottisme? Niet echt, want die tendens naar ‘homogeneïsering’ is al langer bezig, en werd zeer sterk na de zogenaamde Maidan-revolutie van 2013-2014. Het is die tendens die er de bewoners van het oosten, vooral de Donbass (oblasten Loegansk, Donetsk), toe aanspoorde zich los te maken van de rest, ze voelden zich ongewenst.

Dat leidde toen tot separatisme en oorlog; en in 2015 tot de akkoorden van Minsk die door Kiev, met westerse steun, werden gesaboteerd. Als men ooit uit die oorlog wil geraken, zal daar hoe dan ook moeten over gesproken worden.

Het is vooral na Maidan dus dat er allerlei initiatieven kwamen om de Oekraënse identiteit te versterken – wat dat ook moge betekenen in een land weer een groot deel van de bevolking zich als Russischtalig best goede voelde, een groot deel tweetalig was waarvan een deel zelfs ‘Soezjyk’ (“onzuiver”), een mengvorm Russisch-Oekraïens spreekt.

Toen dat Oekraïne in 1991 plotseling onafhankelijk werd en de communistische partijleider Leonid Kravtsjoek in minder dan 24 uur leider werd van het Oekraïens nationalisme, werd beslist van het Oekraïens de enige officiële taal te maken. Dat leek verdedigbaar, het Oekraïens moest zich afzetten tegen een veel verspreider taal, het Russisch, dat werd verklaard als een ‘positieve discriminatie’ om de eigen taal niet te laten ondergaan. Er was tenslotte de zeer verse herinnering aan de Sovjetperiode waarin het Russisch de ‘lingua franca’ was, de taal van alle elites, ook in Oekraïne.

Voor sommige Russischtaligen lag dat moeilijk, vele miljoenen spreken geen woord Oekraïens. In een niet-officieel referendum in 1994 in de Donbass, zei 90 % van die bevolking naast het Oekraïens ook het Russisch als officiële taal te willen. De grondwet van 1996 hield daar geen rekening mee,

Na de zege van de meer russofiele “Partij van de Regio’s” van Viktor Janoekovitsj (verdreven door Maidan,2014) kwam er verandering. In 2012 keurde het parlement een voorstel goed dat Russisch ook officiële taal zou worden in regio’s waar minstens 10% Russischtalig was. Maar het werd nooit wet.

Taalwetten

Na Maidan werd aan de taalwetten verder gesleuteld. In 2019 werd vastgelegd dat alle openbaar leven in het Oekraïens moet verlopen “om de identiteit van de natie, om de eenheid van de Oekraïense staat in de hand te werken, om de territoriale integriteit en de nationale veiligheid te vrijwaren”. Nu, voor veel Russischtaligen in het oosten, klonk dat als de zoveelste boodschap dat ze geen volwaardige staatsburgers kunnen zijn. In 2021 werd bovenop een wet uitgevaardigd dat de dienstensector waar dan ook in het Oekraïens moet gebeuren.

Het Russisch wordt in geen enkel artikel van de taalwet expliciet vermeld. Maar het is zo klaar als een klontje dat die het gebruik ervan in de administratie, de justitie, het onderwijs, de handel enz. moet weren. Geen Russisch meer in secundair onderwijs, aan de universiteit wel Engels, geen Russisch. Russischtalige media moeten een parallelle Oekraïenstalige editie hebben – wat een financiële strop betekent. “Een open oorlog tegen de Russische taal”, zei de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov. Het werd voor Moskou een van de voorwendsels om de agressie te verantwoorden.

Die taalwetten hebben ook bezorgdheid gewekt bij kleine minderheden – Roemenen, Bulgaren, Hongaren… – en bij de buurlanden die zich over hen ontfermen. De Roemeense president Klaus Iohannis belde begin dit jaar met zijn collega Zelensky om zijn bezorgdheid uit te spreken over het lot van de Roemeense minderheid in Oekraïne.

Het Oekraïens parlement had kort daarvoor, met het oog op latere toetreding tot de EU, zijn wet op de minderheden aangepast, zodat ze meer rechten zouden krijgen inzake cultuur en onderwijs. Die wet moest ook Boedapest paaien, want de Hongaarse premier Viltor Orban blokkeerde gesprekken tussen Oekraïne en Navo omwille van de Hongaarse minderheid in Transkarpatië. Kiev strooit ons zand in de ogen, deze wet voorziet geen enkele garantie luidde de reactie uit Boedapest. Boekarest is het daarmee eens.

Homogeen

Al die wetten moeten leiden tot een homogener Oekraïne. Het is merkwaardig dat in een wereld waarin zoveel contact is tussen een immense verscheidenheid, er vooral de voorbije honderd jaar zo een sterke stromingen naar etnisch-taalkundige homogeneïteit bestaat.

Dat was bv. ook zo in een deel van de Sovjetwereld. Vooraleer het Bulgaarse bureaucratisch regime in 1989 instortte, dreef Todor Zjivkov massaal etnische Turken over de grens. In Roemenië dreef Nicolae Ceausescu het in de jaren 1980 zo ver dat Hongaarse namen op grafstenen Roemeense werden. Om nog te zwijgen van ex-Joegoslavië waar alle betrokken partijen eenzelfde politiek voerden: de minderheden verdrijven of desnoods uitmoorden. De conflicten van vandaag in Kosovo zijn een uitloper.

En bij ons voert uiterst-rechts campagne rond “omvolking”, want onze volksgemeenschap is al veel te divers geworden.

Zie ook:

Transkarpatië, Europa’s nieuwe brandhaard

Oekraïne, de sociale ‘nevenschade’

Relevant

Polens gemengde gevoelens voor Oekraïne

Hebben de Oekraïense president Volodymyr Zelensky en zijn Poolse gastheren het deze week uitsluitend gehad over verdere militaire hulp van Polen aan Oekraïne? Dat zal zeker de hoofdmoot zijn…

‘Europa moet afstand nemen van de Amerikaanse voogdij’

Gesprek met Oskar Lafontaine* CTXT: Olaf Scholz zei enige tijd geleden dat Leopard Tanks voor Oekraïne kunnen betekenen dat Duitsland en de NAVO-partners rechtstreeks deelnemen aan de oorlog. Toch…

Roemenië klaagt bij Kiev

De Roemeense president Klaus Iohannis zegt er vertrouwen in te hebben dat zijn Oekraïense collega Volodymyr Zelensky iets gaat doen voor de Roemeense minderheid in Oekraïne. Iohannis had daar…

Laatste bijdrages

Gaza, rivièra of piratenkust? 

De vraag.  Het antwoord van Donald Trump, de Amerikaanse president, mag dan een provocatie zijn of gewoon onbeleefd en idioot, dat neemt niet weg dat de vraag reëel en…

“Trump is erg hypocriet”

Er gaat geen dag voorbij of er komt een of ander gruwelverhaal uit Washington. President Trump gaat door met dreigen en alweer dreigen. Van Palestina naar Panama en Mexico.…

Armenië lonkt naar VS na teleurstelling in Rusland

Met een lopend proces in Bakoe tegen de voormalige leiders van Nagorno-Karabach en een steeds brutalere president Ilham Alijev, is Jerevan op zoek naar nieuwe strategische partners. De desillusie…

Joden en moslims aan zet

You May Also Like

×