Met 60,75% van de uitgebrachte stemmen heeft Yoweri Museveni zijn vijfde mandaat als president van Oeganda in de wacht gesleept. Sinds dertig jaar is hij aan de macht en hij doet er nog eens vijf jaar bij. Zijn rivaal, Kizza Besigye, legt het voor de vierde achtereenvolgende keer tegen hem af. Met 35,37% van de kiezers doet hij het een pak beter dan in 2011, toen hij op 26,01% strandde, en bijna even goed als in 2006, toen hij op 37,39% afklokte.
Museveni boet weliswaar aanhang in – in 2011 behaalde hij 68,38% van de stemmen – maar blijft lichtjes boven zijn dieptepunt van 59,26% in 2006. De derde hond, in wie er sommigen een alternatief zagen, voormalig eerste minister Amami Mbabazi, komt uit op een beschamende 1,4%.
Veel van hetzelfde dus in Oeganda. De president lijkt onaantastbaar, zijn eeuwige tegenkandidaat kan zich niet als een echte uitdager opwerpen en een nieuwkomer maakt geen schijn van kans. Er beweegt weinig in de hoogste regionen van de politiek, al is er nood daaraan. Zei me onlangs een journaliste, die vijf jaar terug ongeremd voor Museveni stemde : “Hij heeft gedaan wat hij beloofde maar hij heeft geen ideeën meer”.
Ze vat daarmee een tendens samen die je vooral bij jongeren aanvoelt, met name dat hun land behoefte heeft aan verandering. 78% van de Oegandezen zijn jonger dan 30. Ze hebben hun leven lang Museveni als president gekend én, belangrijk, zijn geboren nà het einde van de bush war, die een puinhoop achterliet. Een om de vijf jaar terugkerend duel tussen de man die de burgeroorlog zegevierend afsloot en een vroegere medestander, want dat is Besigye, kan hen nauwelijks boeien. Waarschijnlijk is daarom ook de motor van Mbabazi niet aangeslagen. Ook hij komt immers uit het netwerk van de president, met alles wat het uitstraalt, positief en negatief. Zowel hij als Besigye zijn en blijven dissidenten.
De campagne
Als ik eind november in Oeganda rondreis, is M7, zoals veel Oegandezen hem noemen, elke dag de baan op. Geen uithoek van het land of hij trekt er naartoe. Hij wil niets aan het toeval overlaten, zo’n politiek dier is hij wel. De ene dag steekt hij een vissersgemeenschap een riem onder het hart. Er komt stroom, een nieuwe weg en een ophoging van bestaande wegen om overstromingen tegen te gaan die het transport bemoeilijken. De andere dag krijgen de straatarme Karamajong veeboeren te horen dat er een honigfabriek in hun streek komt. De hongerigen krijgen maïsmeel aangeleverd. In de hoofdstad Kampala is M7 alleen te zien als paus Franciscus er op bezoek is.
Op het einde van de rit blijkt dat de president en zijn partij, de NRM (National Resistance Movement), met 27 miljard shilling (ca. 10 miljoen €), 91,6% van alle verkiezingsuitgaven in november en december voor hun rekening genomen hebben. Ook dat verklaart mee Museveni’s nauwelijks afnemende electorale populariteit. Met gemak kan hij overheidsgeld inzetten voor zijn campagne. De NRM gaat er prat op dat ze op een of andere manier vier miljoen Oegandezen betaalt om voor haar te werken.
Museveni’s troeven
De voorbije dertig jaar heeft M7 een mooi parcours afgelegd. Hij heeft een punt gezet achter een periode, waarin de als de moorddadige koning van Schotland regerende Idi Amin Dada, de corrupte en iets minder bloedige Milton Obote en enkele tussenpauzen elkaar opvolgden. In 1986 is Oeganda als het ware een witte vlek op de kaart van Afrika, waar de overlevende bewoners sterven aan aids, dat er indertijd ravages aanricht.
Oorlog kent het land niet meer sinds de laatste rebellen, Kony’s Leger van de Heer, een kleine tien jaar geleden naar buurlanden verdreven zijn. Het percentage van met het hiv-virus besmette Oegandezen is drastisch gezakt. Sinds enkele jaren zit Oeganda in het peloton van de Afrikaanse economische tijgers, ook al bestaat die diersoort op het continent niet. Voor dit jaar gaat het IMF uit van een groei van 5,5%, die niet steunt op uitvoer van grondstoffen maar op de toegenomen binnenlandse vraag. Opmerkelijk hoe Oeganda overal zindert van activiteit en hoe de groeipool Kampala het verkeer niet meer kan slikken. Er rijdt weer een trein vanuit Gulu in het noorden naar de grens, die in Kenia aansluiting geeft op de haven van Mombassa. Voor de toekomstige ontwikkeling is er de olie onder het Albertmeer, die Oeganda zelf gaat raffineren. Dat heeft Museveni enkele jaren terug alvast aangekondigd.
Ook op het vlak van democratie scoort M7. Na een lange periode waarin Oeganda het beginsel van de no party state hanteert, voert het in 2005 het meerpartijensysteem in. Bij de verkiezingen van 2011 rijft de oppositie 112 van de 375 parlementszetels binnen. Onafhankelijke media floreren. The Daily Monitor is een uitstekend kritisch dagblad en zelfs de bij de regering aanleunende New Vision voer onder de hoofdredactie van Els de Temmerman een behoorlijk onafhankelijke koers.
De culturele sien bloeit zienderogen op. Verleden jaar trakteert ze de Oegandezen op een schrijvers- en een kunstenfestival, met als kers op de taart een internationaal theaterfestival, waar de Antwerpenaar Mostafa Benkerroum met zijn medeacteurs hoge ogen gooit. In maart volgt er een filmfestival. Kunstgalerieën en creatieve happenings in afgedankte fabrieksgebouwen vervolledigen het aanbod.
Op internationaal vlak heeft Oeganda een reputatie opgebouwd. Zijn soldaten handhaven de vrede in de Centraal-Afrikaanse Republiek, Somalië en Zuid-Soedan. Als er onderhandelingen te voeren zijn, met het oog op vrede in Oost-Congo of om een dialoog in Burundi op te starten, dan is Kampala het aangewezen oord.
De negatieve kantjes
Als je de verwezenlijkingen van Museveni op een rij zet, dan spreekt het op het eerste gezicht voor zich waarom een meerderheid van de Oegandezen voor hem blijft stemmen. Maar er is een grote MAAR. Bij vrijwel elke troefkaart die M7 op tafel legt, is er wel een hoek af.
Zo zit de start van de olie-exploitatie achter op schema. De dalende olieprijs op de wereldmarkt is beslist een verklarende factor maar ook de beslissing blijft uit of de pijplijn naar Mombassa dan wel naar Dar-es-Salaam in Tanzania moet lopen. Het spanningsveld met de in het oliegebied gevestigde vissersgemeenschappen en de bovengrondse natuur- en wildparken, trekpleisters voor het inkomen genererende toerisme, is evenmin ontmijnd.
Toenemende corruptie, een ander fenomeen. Voor de eerste keer heb ik het zelf ondervonden, als een parkwachter me duidelijk maakt dat hij geen ontvangstbewijs uitschrijft voor het zogenoemde entreegeld dat hij me verzoekt te betalen. Ik heb de shillings op zak gehouden, dat zou in Congo een stuk moeilijker liggen. Kleinschalig dus, zeker, maar dat is veel minder zo voor de buitenlandse ondernemer die me vertelt dat hij voor het eerst smeergeld gedokt heeft, omdat hij na meer dan een jaar wachttijd het signaal kreeg dat hij anders de registratie van zijn bouwgrond mag vergeten.
Ook over het optreden van M7 op het internationale forum valt er een en ander te zeggen. De manier waarop Oeganda tijdens de oorlog in Congo betrokken was bij de illegale exploitatie van dat land zijn rijkdommen, ligt vers in het geheugen. Salim Saleh, Museveni’s halfbroer, was de spilfiguur van de plunderingen. En hoe geloofwaardig is het om een president toe te vertrouwen een uitweg te zoeken voor de derde ambtstermijn van Nkurinziza als hij zelf volop campagne voert voor een vijfde termijn?
Tenslotte, de plaats van homo’s in de Oegandese maatschappij. Telkens en telkens opnieuw wil het parlement homo’s zwaar aanpakken. In februari 2014 gaat Museveni voor de bijl en tekent hij de wet. In de loop van dat jaar verwerpt het grondwettelijke hof ze maar je kunt als homo beter je plaats kennen. Er zijn er die het met hun leven bekocht hebben.
Een ongeloofwaardige uitslag
We schreven het al, Museveni’s NRM laat niets aan het toeval over. Zo zijn er de in gele polo’s geklede crime preventers, de hulpjes van politie en leger, die naast de bestrijding van de misdaad in hun wijk de kiezers sensibiliseren, mobiliseren, intimideren en opposanten die het hoge woord voeren de mond snoeren. Besigye ondervindt dat telkens weer. Het aantal keren dat hij opgepakt of gearresteerd is, is niet meer te tellen. Ook nu weer, vlak voor en vlak na de stembusslag, vijf keer na elkaar.
Kort na de officiële mededeling van Museveni’s herverkiezing nemen soldaten stellingen in de straten van Kampala in. Een schrijfster laat weten:
“On Kampala Streets gun toting faceless men
Stare, look at you suspiciously
Look over their shoulder as you pass them minding your business…”
Het woord fraude valt bij de verslagen presidentskandidaten en de internationale gemeenschap geeft hen bij monde van de Europese Unie en de Verenigde Staten geen ongelijk. Een beeldend kunstenaar schrijft : “The most dramatic win took place in the constituency I live in, Nakawa. The winner Kabaziguruka has no visible posters to talk about contrary to the incumbent he trounced whose posters are all over the place including pavements. The first time to hear his name was when he was announced as the winner…over to you”. Geen bewijs maar om over na te denken.
Een toekomstbeeld
Die sien van kunstenaars, natuurlijk is het een hoofdstedelijk fenomeen. Maar in Burkina Faso zijn het burgers van Ouagadougou, die president Compaoré op een mum van tijd verjaagden, omdat hij een nieuwe, ongrondwettelijke ambtstermijn nastreefde. Die gang van zaken heeft indruk gemaakt in Kampala, wees gerust. In Burundi zijn het burgers van Bujumbura die, zij het voorlopig zonder resultaat, president Nkurinziza het recht betwisten om een ongrondwettelijke derde termijn uit te zitten.
Een verdieping van de democratie moet uit die hoek komen, van jongeren die de hoge werkloosheid en de onbetaalbare studiekosten spuugzat zijn, artiesten die onverschrokken hun ding doen en voelen dat de lente in aantocht is. Met hun stuk, Body Revolution, geïnspireerd op de Tunesische lente, schoten Mostafa Benkerroum en de zijnen midden in de roos.
Van de politieke wereld valt er weinig te verwachten, ook niet van de verkozen opposanten, die voornamelijk met politique politicienne onledig houden. Hoewel, een kanttekening, van de 1747 kandidaten voor een parlementszetel kwamen er meer dan de helft, 909, als onafhankelijke op. Een flink aantal onder hen uit ontevredenheid, omdat ze het bij de primaries binnen de NRM af hadden moeten leggen tegen een concurrent die beter ligt in de hoogste kringen van de partij. In de vorige legislatuur zaten er 43 onafhankelijken in het parlement. Als het er deze keer aanzienlijk meer zijn, is het de moeite waard om na te gaan wie precies het van de NRM-kandidaat gehaald heeft. Die screening moeten we zeker afwachten.
Maar de belangrijkste speler op het Oegandese schaakbord is en blijft Museveni. Wat gaat hij over vijf jaar doen als hij 77 is, volgens de grondwet te oud voor een nieuwe termijn? De grondwet aanpassen of de scepter doorgeven? Maar wie er de voorbije jaren te dicht bij de zon kwam, schoof M7 genadeloos opzij. Mbabazi heeft dat ondervonden. De dossiervretende premier kon in 2014 zijn biezen pakken. Luitenant-generaal Tumukunde ondervond het in 2005 maar na twee jaar huisarrest is hij terug en heeft hij de verkiezingsstrategie van Museveni uitgetekend. Generaal-majoor Sejusa, coördinator van de veiligheidsdiensten tot in 2013, is eind januari bij zijn terugkeer uit ballingschap in Groot-Brittannië aangehouden. Die stap had hij gezet omdat hij zich bedreigd voelde, nadat hij afstand genomen had van M7, vanwege diens plannen om zich door zijn zoon op te laten volgen. Het blijft een raadsel waarom die zet niet doorgegaan is. Brigadier Muhoozi Kainerugaba staat aan het hoofd van de presidentiële wacht en leek geroepen om in de voetsporen van zijn vader te stappen.
Zo lang president Museveni niet in zijn kaarten laat kijken hoe hij de toekomst ziet, of hij uiteindelijk toch doorzet met zijn zoon (of iemand anders), dan wel een vrije, democratische overgang mogelijk maakt, is een verkiezing zoals diegene die de Oegandezen op donderdag 18 februari beleefd hebben, een maat voor niets. Dan beleven ze gewoon de formele consolidatie van de bestaande situatie. Zo lang Museveni geen duidelijkheid schept, zit Oeganda politiek op een dood spoor.
