Obamania – de teleurstelling volgt later

‘Change, change” en “Yes we cant” zijn leuzen die een tijdlang veel mensen kunnen mobiliseren. Maar vroeg of laat moet er toch iets duidelijker blijken welke verandering er moet komen en wat “we” gaan doen. Barack Obama heeft lang de betrekkelijke leegheid van zijn “visie” kunnen verhullen, maar naarmate de dag van de VS-presidentsverkiezingen nadert, moet er enige klaarheid komen. Die komt er druppelsgewijze, maar het is zeer de vraag of dat veel “change” meebrengt.

Barack Obama heeft zich de status van ‘superstar’ aangemeten. Zijn verschijning deze zomer in Berlijn voor 200.000 mensen had veel weg van een festivaloptreden met zorgvuldig voorbereide acts om zijn charisma in de verf te zetten. “Yes we can”, schreeuwde een groot deel van de menigte. “Yes we can” is dé centrale leuze van zijn campagne. Maar wat betekent nu zoiets. We kunnen wat? De zaken veranderen na acht rampzalige jaren onder George W. Bush? Daar wil iedereen een punt achter zetten, ook zijn Republikeinse rivaal John McCain.

Obama had een succesrijke buitenlandse reis nodig om een van zijn zwakke punten in zijn imagovorming op te vijzelen. Veel mogelijke kiezers vonden toch dat Obama veel te weinig internationale ervaring en uitstraling had. Zijn campagneploeg bedacht een rondreis door het Midden Oosten en West-Europa om daaraan te verhelpen. Hij moest laten zien dat hij volkomen op zijn gemak is naast staatshoofden en regeringsleiders.

Die operatie is redelijk geslaagd. Het orgelpunt was Berlijn waar Obama een bij zijn publiek enkele gevoelige snaren betokkelde: de vergetenen van de globalisering, de aanpak van de klimaatsveranderingen waar hij een breuk wil met het beleid van Bush – maar dat wil ook zijn rivaal McCain. De essentie van de inhoud was wel het beklemtonen dat de relaties tussen de Verenigde Staten en West-Europa op een nieuwe leest moeten geschoeid worden. De VS en Europa zijn op elkaar aangewezen, ze moeten partners zijn om de gemeenschappelijke belangen te verdedigen.

Toen kwam de aap uit de mouw: Europa, daarmee wordt dan wel bedoeld het stuk Europa dat in de Navo zit, moet een grotere inspanning leveren in Afghanistan. “Help ons”, luidt de boodschap van Obama inzake Afghanistan. Daar zijn nu 53.000 manschappen van de Navo van wie 23.500 Amerikanen. Daarnaast zijn er ook nog 20.000 Amerikaanse manschappen van de louter Amerikaanse operatie “Enduring Freedom”. Dus meer dan 43.000 Amerikanen naast 30.000 andere.

Dat vinden ze in Washington, Obama inbegrepen, niet fair. Europa zou meer manschappen moeten sturen. Maar in Europa worden terecht vragen gesteld bij het opvoeren van die operaties. Om een regime te steunen dat zeer repressief is, weinig respect heeft voor vrije meningsuiting en op de koop toe medeplichtig is aan de rijke opiumteelt.

Obama wil de oorlog in Afghanistan opvoeren door manschappen weg te halen uit Irak. Dat juichen veel Amerikanen en nog veel meer anderen toe. Die oorlog heeft de Amerikaanse schatkist en burgers geen goed gedaan. Bovendien blijkt nu uitvoerig hoe enkele firma’s die banden hebben met de topfiguren van de regering Bush zich schandalig verrijkt hebben, onder meer met massa’s hoge valse facturen.

Maar Obama heeft het in Bagdad wel gehad over de gevechtseenheden die eind 2010 zouden weg moeten uit Irak. Van de 146.000 soldaten is dat een derde. Ongeveer 100.000 zouden dan blijven voor logistieke steun, wederopbouw, enzovoort – waaronder strijd tegen het terrorisme, iets dat veel ruimte laat voor interpretatie. De gevechtstroepen zouden deels in Koeweit kunnen worden gestationeerd in geval dat… In welk geval? Als de Amerikaanse oliebelangen in het gedrang komen. En wat inzake herstelbetalingen? De Amerikaanse militaire operatie heeft enorme schade aangebracht aan het land, herstelbetalingen zouden hier erg op hun plaats zijn. Ze zouden kunnen gefinancierd worden met het geld dat Amerikaanse firma’s van de Amerikaanse belastingbetaler gestolen hebben. Obama rept daar met geen woord over.

Hij heeft tijdens zijn reis wel zijn standpunt inzake Iran scherper gesteld. Een militaire optie is niet uitgesloten. Hij deed die uitspraken vooral om zijn Israëlische gastheren te behagen. In de VS zelf had hij de zeer machtige pro-Israëllobby al verzekerd dat de veiligheid van Israël voor hem een prioriteit is. Op dat vlak betekent Obama de voortzetting van de politiek van Bush en diens voorgangers. Geen van hen durft toe te gevend at de Israëlische bezetting van de Palestijnse gebieden de grootste bedreiging voor de veiligheid van de regio vormt.

Amerikaanse journalisten waren niet te spreken over het feit dat geen enkele journalist Obama mocht vergezellen tijdens zijn bezoeken aan Afghanistan en Irak. Alle beelden over die bezoeken kwamen van militaire bronnen en waren zorgvuldig geselecteerd door de campagneploeg van Obama. Geen wonder dat men op die beelden alleen maar soldaten zag die enthousiast reageerden. Men zag ook hoe Obama een bal in een basketballkorf gooit, maar niets toont aan dat dit een eerste worp was, mogelijks had hij negen mislukte achter de rug. Geen belang, het enige dat telt is het imago van de ‘winner’.

Er wordt weinig aan het toeval overgelaten. Op persbriefings kregen journalisten het verzoek geen groen te dragen, dat is de kleur van de islamitische Hamas. Obama draagt vaak zijn vest over de schouder, net op dezelfde manier als John Kennedy dat deed. Elk detail is uitgekiend. Het imago is alles, de inhoud stelt weinig voor.

De meeste Amerikanen liggen nu echter vooral wakker van de financiële crisis in Wall Street en vooral van de economische crisis die op hen afkomt. Maar Obama en McCain leken wel een akkoord te hebben om daar zo weinig mogelijk over te zeggen, maar de feiten dringen zich steeds sterker op. Regering en parlement herontdekken ineens de weldoende overheid. Want het is met overheidsgeld, geld van de burgers, dat de speculanten overeind worden gehouden. Honderden miljarden zijn ergens in rook opgegaan, verdwenen in het uitbarsten van de zeepbel? Geen probleem, de zo verguisde staat zal wel tussenkomen om de speculanten van de ondergang te redden.

De toestand is echter zo somber, dat de kandidaten de rest van de campagne wel zullen moeten praten over jobs, energiekosten, ziekteverzekering… Hillary Clinton wou dan nog een bescheiden ‘hervorming’ van de openbare gezondheidszorg – zonder degelijke overheidssubsidiëring. Maar Obama wou zelfs zo ver niet gaan.

Zijn programma beperkt zich tot “change we can believe in”, verandering waarin we kunnen geloven. De inhoud daarvan blijft echter zeer vaag.

Toch hopen veel Amerikanen, Europeanen, Afrikanen enz. dat de VS met Obama als president anders en beter zouden worden. Na de acht jaren van Bush met oorlog, enorme tekorten op de begroting, een rampzalige financiële crisis, groeiende onzekerheden is de hoop groot dat iemand die ‘change’, verandering, belooft, het grote verschil zal maken.

Maar welke change, dat blijft niet erg duidelijk. Zodra Obama zeker was van de Democratische nominatie, ging hij zogenaamd steeds meer opschuiven naar “het centrum”, wat vooral betekende dat hij nog vager en voorzichtiger werd om geen gevestigde belangen voor het hoofd te stoten.

Obama zwijgt over het terugdringen van de staatsschuld – nu hoger dan 10.000 miljard dollar, alleen al dit jaar een tekort van 500 miljard dollar. Rivaal McCain heeft wel een oplossing: de uitkeringen voor werklozen nog verlagen en minder uitgaven voor openbare gezondheidszorg. Dan is Obama het minste kwaad van de twee. Obama wil wel enkele grote overheidsprojecten opzetten, onder meer voor onderwijs. Over de financiering is hij vaag; wel wil hij enkele cadeaus die Bush aan de rijken deed, terugschroeven. Maar geen van beide kandidaten kan negeren dat de Amerikanen de voorbije jaren gemiddeld (niet iedereen natuurlijk) “boven hun stand leefden”, meer uitgaven dan hun inkomsten. Vandaar trouwens de zeepbel van het krediet die vorig jaar uiteenspatte.

Maakt Obama dan geen verschil? Is de “Obamania” volledig onverantwoord? Het maakt wel verschil wie gekozen wordt, bij voorbeeld voor Irak of de belastingen. Het is echter aangewezen ook niet teveel illusies te koesteren, want dan is de desillusie des te groter. Vergeten we niet dat in het huidig Amerikaans systeem alleen kandidaten van het establishment een kans maken. Er zijn reusachtige fortuinen nodig om te worden gekozen, een kandidaat die kans wil maken heeft veel geld en een uitgebreide ploeg experts nodig. Obama heeft dat. Hij is bovendien een bevlogen spreker die zijn publiek weet te bespelen, zodat het niet al teveel op de inhoud let. Charisma straalt hij zeker uit, van visie is nog niet veel te merken.

(Uitpers, nr 101, 10^de jg., september 2008)