Op 24 mei heeft Iran officieel het Internationaal Atoomenergie Agentschap op de hoogte gesteld van het akkoord over de uitwisseling van nucleaire brandstof dat Teheran een week eerder had afgesloten met Brazilië en Turkije.
Inderdaad Brazilië bereikte een overeenkomst in het dossier over het Iraanse uranium dank zij de goede diensten van Turkije. Mocht deze overeenkomst echt werkbaar blijken dan komt de creatie van het nieuwste westerse vijandbeeld – Iran als de baarlijke nucleaire duivel – helemaal op de helling te staan. Dan zouden ook meteen de nucleaire strategieën van de VS en van de NAVO-bondgenoten onder druk worden gezet?
Zover is het echter nog niet. De westerse mogendheden verwerpen eigenlijk het akkoord. Ze zien de Iraanse bedreiging verder duren omdat Teheran officieel niet afziet van zijn bedoeling om zelf nog uraniumverrijkingsprogramma’s uit te voeren. Washington kondigt onverstoord een akkoord aan onder de permanente leden van de Veiligheidsraad over een nieuwe ronde sancties tegen Iran. Indien deze er zou komen, dan zal Iran het akkoord met Turkije en Brazilië naar de prullenmand verwijzen, is het antwoord van Teheran. Maar op andere plaatsen in de wereld wordt positief gereageerd op het resultaat dat president Lula bemiddelde. VN secretaris-generaal Ban Ki Moon beschouwt het akkoord als een positieve stap naar de vreedzame oplossing van een langdurig nucleair dispuut tussen de VS, gesteund door de westerse bondgenoten, en Iran.
Er waren weinig waarnemers die in de goede afloop geloofden van Lula’s poging om in Teheran een overeenkomst over het Iraans uraniumverrijkingsprogramma te bereiken. Maar tijdens een drielandenontmoeting met nog Turkije erbij werd inderdaad maandag 17 mei een akkoord gesloten om laag-verrijkt Iraans uranium (3à 4%) naar Turkije te transporteren in ruil voor uranium van een medium-verrijkt niveau (20%) dat bruikbaar is voor medische doelstellingen. “Er zijn nu geen redenen meer voor sancties of druk”, zei de Turkse minister van buitenlandse zaken. Kennelijk denkt Hilary Clinton daar anders over, of kan de 5+1 onderhandelingsgroep (permanente leden van de Veiligheidsraad + Duitsland) deze diplomatieke vernedering niet slikken? Heel wat westerse waarnemers lijkten te geloven dat Brazilië zich in de luren heeft laten leggen door de geslepen Iraniërs. Het wordt in westerse hoofdkwartieren afgedaan als een sluwe zet van Teheran.
In Londen liet de nieuwe eerste minster David Cameron onmiddellijk weten dat “de Britse positie ten opzichte van Iran niet is gewijzigd, en dat zolang Iran de internationale gemeenschap niet gerust kan stellen over zijn nucleaire plannen Londen zal blijven werken aan nieuwe sancties tegen het regime”. Duitsland meende dan dat alles afhangt op welke wijze Iran nog verder zal gaan met uraniumverrijking in het binnenland, omdat de Iraanse woordvoerder aankondigde dat het land het recht behoudt op verrijking voor vreedzame doeleinden.
Het ziet er nochtans naar uit dat Teheran nu aan bijna alle voorwaarden van het vroegere 5+1-voorstel tegemoet komt. Nu Turkije wordt ingeschakeld kan Teheran echter met opgeheven hoofd stellen dat het niet heeft toegegeven aan Amerikaanse druk. Was dit het essentiële deel van een uitgekiende Braziliaanse strategie? Of was een en ander ook al in die richting besproken tijdens de recente BRIC-top (Brazilië, Rusland, India en China) waar gesteld werd dat in dit dossier de te volgen weg via onderhandelingen loopt en niet via sancties? Feit is dat Brazilië en Turkije – beiden tijdelijk lid van de Veiligheidsraad – kennelijk slaagden waar de ‘groten der aarde’ faalden. Zal de westerse diplomatie deze kaakslag zo maar verteren? En hoe zullen Peking en Moskou zich tot de Amerikaanse druk verhouden?
Dit dossier wordt in mijn ogen aangevuld met de beschuldiging vanwege een ‘onafhankelijke’ commissie dat Noord-Korea een Zuid-Koreaanse boot torpedeerde. Als de beschuldiging inderdaad op ware gronden is gebaseerd dan is het eigenlijk verbazingwekkend hoe soft Hilary Clinton reageert op deze ‘agressie’ van een feitelijke kernwapenstaat. Is Washington zo terughoudend omdat het China niks in de weg durft te leggen? Want Peking zou wel ’s minder meegaand kunnen worden wat de sancties tegen Iran betreft? Iran is immers als belangrijke olie- en gasproducent van essentieel belang voor de het internationaal beleid van de VS. Of behoort deze beschuldiging tot de bekommernis zeker nog een verderfelijke vijand over te houden, mocht het Iran dossier dusdanig evolueren dat de sancties door de VN Veiligheidsraad worden geblokkeerd?
Iran is dus nu wel bereid zijn om z’n totale laag-verrijkte stock naar Turkije te brengen, wat ze totnogtoe had geweigerd. Maar binnen het jaar moet Teheran het nodige uranium krijgen om in z’n medische onderzoeksreactoren te kunnen gebruiken, zo niet moet Turkije ‘onverwijld en onvoorwaardelijk’ de oorspronkelijke levering terugbezorgen. Deze overeenkomst moet ook wel door het IAEA mede worden ondertekend. Het proces hiertoe werd dus op 24 mei in gang gezet en vergt eerst nog een reeks detailafspraken over de uitwisseling van de nucleaire brandstof. Een maand later zou Iran dan zijn totale voorraad van 1200 kg laag-verrijkt uranium aan Turkije leveren waar het onder VN én Iraanse controle zou blijven.
Turkije lijkt zich te ontpoppen tot een behoorlijk onafhankelijke regionale grootmacht. Ankara beschouwt het in zijn belang kennelijk om op vriendschappelijke voet te leven met zijn buren en zich te distanciëren van zijn westerse vrienden, om zijn eigenbelang te kunnen optimaliseren. Dat bleek eerder ook al uit de verbolgenheid rond de Gaza-oorlog, en de openheid naar Moskou om mee te werken aan de Russische gaspijpleiding South Stream. Is dit het Turkse antwoord op de aanslepende problemen rond toetreding tot de EU? Wat Iran betreft voelt Turkije zich niet geroepen om mee te heulen met de NAVO-partners. Zal de Turkse houding in dit dossier een invloed hebben op de discussies rond het nieuw strategisch concept dat de NAVO in november in Lissabon moet aannemen?
(Uitpers nr. 121, 11de jg., juni 2010)
