Italië, een nieuwe parel aan de kroon van uiterst-rechts in Europa. Rome krijgt een regeringscoalitie van internetrechts en uiterst-rechts, van de Vijfsterrenbeweging M5S en de Lega van Matteo Salvini, zusterpartij van het Vlaams Belang. Een van de grote lidstaten van de Europese Unie (EU) sluit daarmee aan bij de rij lidstaten waar rechtse radicalen de toon aangeven. Opvallend is wel dat die rechtse partijen succes boeken op punten die links vaak terzijde laat liggen, zoals sociale uitkeringen, pensioen, strijd tegen neoliberale besparingen.
Wennen?
Oostenrijk en (huidig EU-voorzitter) Bulgarije hebben uiterst-rechtse ministers; in Hongarije werden de recente verkiezingen een triomf voor de “illiberale democraat” Viktor Orban, in Polen regeren zijn geestesgenoten van de PiS, andere geestesgenoten zitten op ministerposten in Kroatië en Slovakije. Ze staan klaar om te regeren in Tsjechië, in Spanje is de regerende PP de weg van de illiberale democratie aan het opgaan. En eerstdaags komt de Lega in Rome op sleutelposten, met op de eerste plaats Binnenlandse Zaken.
Het is wel niet de eerste keer dat ze in een Italiaanse regering komt, ze zat in alle regeringen van Silvio Berlusconi, de laatste tot november 2011.n Toen nog als een regionalistische xenofobe partij, nu als een nationale uiterst-rechtse partij die volop in de lift zit en ter rechterzijde nog weinig concurrentie heeft. Verse peilingen geven die Lega nu al meer dan 25 % van de stemmen – 17 % op 4 maart. Met nog 5 % voor andere uiterst-rechtse groepen. Wennen aan uiterst-rechts?
Of houden de Vijfsterren uiterst-rechts binnen die regering in bedwang? Er is wel wat zwak protest te horen vanuit de basis van M5S, maar peilingen wijzen toch uit dat de meeste Sterrenstemmers liever een alliantie met de Lega hebben dan met centrum-links. Tenslotte zitten de Vijfsterren in het EU-parlement samen met een uiterst-rechtse partij als het Britse Ukip en hebben ze inzake migratie en EU veel gemeen met de Lega.
Hanengevecht
Na de verkiezingen van 4 maart volgden twee maanden van schijnbare impasse. De twee grote winnaars, MoVimiento Cinque Stelle (M5S, Vijfsterrenbeweging) en de Lega eisten beiden het recht op een regering te vormen. De Lega als sterkste partij (17%) binnen de rechtse coalitie (37%), M5S als grootste partij (bijna 33%). Vijfsterren wou wel met de Lega scheep gaan – de programma’s zijn niet zo tegengesteld – maar ze wou daar Forza Italia van Berlusconi niet bij hebben, “moreel onaanvaardbaar”. Salvini wou Forza niet laten vallen, want zonder die bondgenoot is hij de grootste niet meer.
Toen enkele dagen geleden nog gegokt werd op nieuwe verkiezingen, liet Berlusconi weten dat wat hem betreft Lega en Vijfsterren een koppel kunnen vormen, hij zou niet in de weg staan. Een dag later besliste het Hof van Cassatie verrassend dat Berlusconi weer in de actieve politiek mag…
Maar geen van beide grote leiders mag premier worden. Luigi Di Maio (M5S) en Salvini moeten hun ambitie opbergen. Maar voor Salvini is er al een belangrijke slag gewonnen, hij is nu de onbetwiste leider van rechts. Dat Berlusconi en zijn Forza forfait gaven, heeft hij te danken aan medeplichtigen binnen Forza, met op kop de gouverneur van Ligurië, Giovanni Toti.
Forza Italia is nog lang niet bekomen van de verkiezingsuitslag. Berlusconi en de EVP gingen ervan uit dat Forza sterker zou zijn dan de Lega en daarna de dans zou leiden. Maar het werd 14 % voor Forza, 17% voor de Lega. Volgens een nieuwe peiling zakt Forza onder 10 %, Berlusconi’s partij gaat ter ziele, de resten komen terecht bij de Lega. De EVP lijdt hier collaterale schade, want de Lega zit volledig bij Europees uiterst-rechts, waar ook het Franse Front National en het Vlaams Belang zitten.
In actie
Vijfsterren en Lega hebben veel aanrakingspunten. Over een van de grote verkiezingsthema’s, migratie, zijn ze het redelijk eens: ze willen “de mensenhandel drastisch aanpakken”, een eufemistische verpakking voor een harde aanpak van de migranten. Ze zijn ook voor belastingverminderingen, vooral voor de ondernemingen, want rechts wil een ‘flat tax’ invoeren van 15 en 20 %, de hogere belastingschijven verdwijnen, de grote inkomensgroepen zijn blij.
De regering gaat over een periode van twee jaar het stokpaardje van M5S invoeren, de ‘reddito di cittadinanze’, staatsburgeruitkering, waarmee ze vooral in het zuiden campagne voerde. Vijfsterren belooft een uitkering voor personen en families die onder de armoededrempel zitten, zodat ze aan een minimum komen voldoende om van te leven: 780 euro voor alleenstaande, 1170 voor koppel, 1350 voor koppel met één kind onder 14. Steeds op voorwaarde dat ze Italiaans staatsburger zijn en beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt. Er is geen specifiek programmapunt voor de Mezzogiorno in het regeerakkoord. Maar onze reddito is voor het zuiden, antwoordt Vijfsterren. Dit stelsel heeft niets te maken met het zogenaamde “basisinkomen” zoals onder meer de VRT meldde. Het gaat dus niet om een universeel uitgekeerd bedrag, alleen om een aanvulling om tot een minimum te komen.
Op aandringen van M5S, die absoluut weigerde om met Berlusconi te praten, zou er een wet komen op onverenigbaarheden tussen politieke mandaten en ondernemen, volgens Berlusconi een aanslag op de democratie. Daar is al sprake van sinds vorige eeuw, maar links heeft het nooit doorgevoerd om akkoordjes met Berlusconi te kunnen sluiten. Massimo D’Alema nu een kopstuk van het “linkse” LeU (3 %) heeft dat onder meer gesaboteerd om de rechtse leider met zijn mediarijk ter wille te zijn.
Links verzuim
De coalitie wil ook komaf maken met de “wet Fornero” over de gespreide verhoging van de pensioenleeftijd. Die wet kwam er kort nadat Berlusconi op13 november 2011 onder druk vanuit de EU was afgetreden en Mario Monti premier was geworden. De wet Fornero moest volgens Brussel helpen om het begrotingsgat te verkleinen. De Democratische Partij (PD) verdedigt die wet.
Dat zijn enkele punten waar “centrum-links” (meer centrum dan links) verstek gaf. Naast de onverenigbaarheden en pensioenleeftijd, is er ook nog de Jobs Act van ex-premier Matteo Renzi, de “flexibilisering” van de arbeidswet om o.m. ontslag te vergemakkelijken. De Lega zei tijdens de campagne dat te willen terugdraaien. Het zijn enkele punten waar men ziet hoe rechts thema’s kaapt die op links terrein (zouden moeten) liggen. Onder Renzi als premier werd wel wat geprotesteerd tegen het door Brussel opgelegde besparingsbeleid, maar dat was slechts vertoning, dat neoliberale beleid werd trouw uitgevoerd.
De Democratische Partij staat erbij te kijken en maakt zich vooral klaar voor onderlinge afrekeningen. Renzi had het partijbestuur wel vol getrouwen gestoken, maar de nederlaag heeft de trouw van velen aangetast. De PD is momenteel een puinhoop, en links ervan is het niet beter. Michele Emiliano, gouverneur van Apulië (Bari), PD, maakt de verwarring nog wat erger. Hij zegt het regeringsprogramma van Lega en M5s volledig ter kunnen onderschrijven. We hadden zelf met M5S moeten in zee gaan en zo een programma uitwerken, aldus een PD-politicus die een jaar geleden tot links werd gerekend.
Brussel
De komst van Vijfsterren-Lega maakt EU-kringen in Brussel nerveus. De Lega schuift de schuld van veel kwalen op de EU en op de euro, terwijl M5S in het EU-parlement toch nog altijd in dezelfde Eurovijandige fractie zit, samen met de uiterst-rechtse Ukip van Nigel Farage. De M5S is inzake de EU nogal soepel, ze heeft eerder al geprobeerd bij de toch wel erg EU-gezinde liberale fractie te komen – waarbij Verhofstadt door zijn fractie werd teruggefloten.
Maar bijna zeker is dat deze coalitie sterker geneigd is tot confrontatie met de EU in Brussel, zowel over migratie als over begrotingscijfers. Ook Renzi gromde wel wat tegen Brussel, maar dat wordt nu meer gemeend. Ook diplomatiek liggen de kaarten nu anders. Salvini veroordeelde bij voorbeeld de recente westerse bombardementen in Syrië, zijn Lega staat trouwens op goede voet met Rusland Eén, de partij van Ruslands president Vladimir Poetin. Salvini is tegen de westerse sancties tegen Moskou en ook M5S kijkt niet door een Atlantische bril.
Bij de EVP likken ze hun wonden. De EVP oogst wat ze zaaide. Bijna een kwarteeuw lang hebben ze Berlusconi in de armen gesloten ondanks zijn permanent bondgenootschap met de neofascisten en met de Lega. Dat allemaal omdat ze in het EU-parlement toch de grootste moest zijn, waardoor nu een luitenant van Berlusconi, Antonio Tajani, voorzitter is van het EU-parlement. Zolang Berlusconi rechts domineerde, was er geen probleem. Nu Forza nauwelijks nog vecht om te overleven, is de EVP een grote lidstaat aan het verliezen – ten voordele van uiterst-rechts.