De opkomst van een extreem rechtse partij.
Sinds de befaamde “Anjerrevolutie” van 25 april 1974 een einde maakte aan het oeroude fascistische regime van de “Nieuwe Staat” van Antonio Salazar, toen voortgezet door Marcelo Caetano, en daarmee ook aan de al vijftien jaar aanslepende oorlog om de kolonies in Afrika, heeft Portugal geen bekommernis van betekenis gehad met partijen of bewegingen van uiterst rechts, hoewel restanten van het oude regime zeker wel latent aanwezig bleven.
Dit jaar zal de vijftigste verjaardag van de staatsgreep gevierd worden. En van de democratie: oorspronkelijk stond socialisme er na 1974 wel in de grondwet, maar de tijd en de invloed van de EU hebben dat langzamerhand uitgevlakt. Verkiezingen leverden afwisselend regeringen op van links en van rechts en, heel soms, van allebei samen. Tot nog toe was daarmee niets aan de hand.
De nieuwigheid die de huidige parlementsverkiezingen op zondag 10 maart interessant maakt, is de ogenschijnlijk onstuitbare opkomst van een uiterst rechtse partij, Chega. Opkomst die de geijkte politieke schema’s in de war stuurt — en die Portugal dreigt te doen aansluiten bij de andere Europese landen met hun probleem van uiterst rechts.
Chega betekent “Genoeg!” of “Dit volstaat!”. Waarvàn er genoeg is wordt niet gespecifieerd, zodat de Portugezen wel zullen denken dat het over corruptie gaat, of over de last van het leven. Over wilde immigratie en te lage lonen, over al die dingen waar ze normaal over kankeren. Dat is niet noodzakelijk zo, want Chega is uiteindelijk niet veel meer dan de partij van André Ventura, een 41 jaar oude jurist, universitair docent gespecialiseerd in fiscaal recht die, zoals een waarnemer het zei, ‘duidelijk beneden zijn IQ zijn carrière aan het bouwen is’. Hij is sportcommentator geweest, hoofd van een Benfica-fanclub, lid van de PSD (de neoliberale Sociaal-Democratische Partij) tot hij er uit stapte in 2018 en zijn eigen partij Chega oprichtte in 2019.
Men zegt wel dat Ventura eigenlijk bekend werd door op een politieke meeting bij Porto een op niets gebaseerde aanval te doen op de Roma gemeenschap in Portugal, de zigeuners die in de folklore op het platteland nog voortleven als kippendieven en wat niet al, maar weinig talrijk zijn, niemand bedreigen en waarschijnlijk weinig kippen stelen– en dat hij toen zag dat hij daarmee wel aanhang kon winnen. Sindsdien zijn Roma, corrupte politici waaronder vooral socialisten, pedofielen en immigranten constante bronnen van verontwaardiging voor Chega. Een éénmanspartij, een vehikel volgens kwatongen voor het aan de macht brengen van één persoon, André Ventura.
Maar zal het zo’n vaart lopen?
Geld en vrienden in het buitenland
Hij heeft natuurlijk veel geld om uit te geven voor zijn campagne, en de herkomst van dat geld is zeer opaak. Zijn laatste gepubliceerde cijfers waren onaanvaardbaar en randje illegaal. De linkse partij Bloco de Esquerda publiceerde een lijstje met vermoedelijke geldschieters van Chega, waar weinig reactie op kwam van de partij. Geld dus wel, maar geen echte inhoud en eigenlijk geen personeel om er bij voorbeeld een regering mee te vormen. Hij heeft internationale contacten, met name de Italiaan Matteo Salvini en de Nederlander Geert Wilders.
Chega zou volgens peilingen zondag tot 20 procent van de stemmen kunnen halen. Volgens nuchtere waarnemers tussen de 12 en de 16 procent. Dat zou hem hoe dan ook in stemmen de derde grootste partij maken in Portugal, met een veertigtal verkozenen. Alle partijen hebben dan wel gezworen dat zij nooit of nooit met Chega in een regering zullen stappen, maar het zal wringen worden om dat te vermijden. Als, natuurlijk, Chega zoveel stemmen haalt, en als de rechtse AD de verkiezingen wint.
Maar waarom zouden ze?
Het vreemde is dat het in Portugal goed gaat. In de acht jaar dat de PS onder premier Antonio Costa het land kon besturen, eerst als minderheidsregering met steun van links (het Linkse Blok — Bloco de Esquerda, BE, en de steeds verder krimpende PCP, tot intense verontwaardiging van de rechterzijde die hier de ongeschreven wet overtreden zag dat niemand, ooit, zou samenwerken met de communistische partij), en later met een absolute meerderheid van de PS, zijn zij er in geslaagd de verkommerde Portugese economie en de rampzalige cijfers min of meer recht te trekken.
Wat Daniel Oliveira schreef in het weekblad Expresso vorige week: ‘De huidige regering (voor lopende zaken dus) heeft géén probleem van economische groei, want Portugal is de afgelopen twee jaar drie punten méér gegroeid dan het gemiddelde in de Euro-zone. Ze heeft géén problemen met betalingsbalans of openbare schuld, aangezien we overschot hebben en de tweede grootste daling van de schuld in Europa. Ze heeft geen probleem met financiering van de sociale zekerheid. Voor het eerst in twintig jaar heeft niemand het over crisis van het systeem.’
Wat er wèl is, schreef hij, is het deficit van de openbare diensten, die niet in staat blijken om talent en gemotiveerde elementen aan te trekken en te behouden — en dàt oplossen, kost geld.
Daarbij werd onder Antonio Costa, als het ware de laatste sociaaldemocraat, het minimumloon beduidend opgetrokken — dat nog steeds slechts 820 euro per maand bedraagt.
Natuurlijk zit er sleet op zijn partij na acht jaar regeren, en men hoort dat sommige partijgenoten zeker sinds ze in januari 2022 de absolute meerderheid behaalden, zich wat overmoedig en arrogant zijn gaan opstellen. Verscheidene ministers en hooggeplaatste vertrouwelingen werden tot ontslag gedwongen omdat ze van corruptie en belangenvermenging in verdenking gesteld werden of met de hand in de kas aangetroffen (onder meer in de aanslepende affaire van de verkoop van TAP, de Portugese luchtvaartmaatschappij). Waarbij veel van de bewuste affaires aangestookt zoniet gestart waren door de voor 90 procent door rechts gecontroleerde media die met geestdrift de al oude oorlog tegen de PS bleven voeren. Immers, zegt mijn nuchtere waarnemer, meer dan tachtig procent van de politieke discussies in Portugal bestaat uit roddel.
Costa heeft zeker fouten gemaakt, hoort men, maar algemeen genomen waren zijn resultaten goed. Als de rechtse partijen, de AD, Democratische Alliantie, dat is de PSD die samen met resten van de PP — Partido Popular en de nog nauwelijk bestaande CDS of de monarchistische partij, nu campagne voeren over belastingsverlaging en de klassieke recepten van de Europese rechterzijde, dan is dat omdat ze niet zo gauw iets anders weten op te voeren. Haast niemand spreekt hier over prangende internationale problemen, over ecologie en de planeet, over de oorlog in Gaza of zelfs de Oekraïne.
De hamvraag.
De eerste vraag rond de verkiezingen van zondag 10 maart is dan ook het evidente: welke partij zal als grootste uit de stemming komen, de PS of de AD. De grootste zal mogen proberen een regering te vormen. Dan zal de tweede vraag zijn: is er een rechtse of een linkse meerderheid? Het blijkt dat bij links unanimiteit bestaat om weer met de PS in zee te willen gaan.
Is de AD de winnaar, dan zal een meerderheid zoeken problematisch worden.
Alle partijleiders hebben immers gezworen dat zij nooit met Chega in een regering zullen zitten.
De PS van, nu, met Pedro Nuno Santos, uiteraard niet. Maar Luis Montenegro van de AD, dat wil zeggen van de PSD, heeft dat ook beloofd. Laat dat gemeend zijn. Maar zijn collega’s in de deelpartijen van de AD hebben dat niét beloofd: hoe lang kan het dan duren voor die Montenegro met dank aan de kant schuiven en een kandidaat vinden die met André Ventura wil werken?
Dat was de derde vraag: als de AD moet kiezen tussen met Chega in de regering, ofwel niét in de regering, wie zal dan winnen. In de coulissen van de Democratische Alliantie waren nog de oude spoken rond van vorige politieke oorlogen, die na veel leed door Antonio Costa gewonnen werden: Paulo Portas en Pedro Passos Coelho en Assunção Cristas — lieden die er borg voor staan dat een derde mogelijkheid, te weten een coalitieregering van de sociaaldemocraten van de PS en de neoliberalen van AD/PSD ten enen male uitgesloten blijft.
In een notendop lijkt het probleem dus eenvoudig te worden: ofwel brengen de verkiezingen zondag opnieuw een sociaaldemocratische regering van PS en BE en wat er verder nog bestaat ter linkerzijde (de PCP zijnde, zoals gezegd, bijna onzichtbaar geworden). Maar Antonio Costa,
ontegenzeglijk de politicus met het meeste talent en allure, zal er formeel niet meer bij zijn. Zijn opvolgers zullen het werk moeten doen.
Ofwel wordt het een regering met Chega erin tenzij een kleinere liberale partij, Iniciativo Liberal, nog voor verrassingen zou zorgen. Dan zou de AD met die IL iets kunnen doen. Maar zou dat uitkomen? En wat zouden die oude spoken het liefste hebben?
Het antwoord kan, eigenlijk, na zondag nog best een tijd op zich laten wachten.
