Maandag stierf de gewezen Cambodjaanse koning Norodom Sihanouk in een hospitaal in de Chinese hoofdstad Beijing. Het einde van een wel heel merkwaardig man die in het tweede gedeelte van de vorige eeuw een niet onbelangrijke rol speelde, niet alleen in de regio maar zelfs op wereldschaal. Een portret van Willy Van Damme die Norodom Sihanouk nog heeft geïnterviewd (zie foto). (1)
De Fransen beslissen
Norodom Sihanouk werd geboren op 30 oktober 1922 als een telg van de koninklijke familie die onder verschillende dynastieën Cambodja, toen nog gekend als Angkor, meer dan duizend jaar lang bestuurde. Hij was de zoon van prins Norodom Suramarit en prinses Sisowath Kossamak. Het was de periode van de Franse kolonisatie die het land vanaf 1863 controleerden en later vooral gebruikten als wingebied voor hun rubberbehoeften, via dan Les Plantations du Terre Rouge, een Frans-Belgisch bedrijf.
En dus mocht er een koning blijven zitten maar deelden de Fransen de bevelen uit. En dit was ook zo toen er na de dood van Sihanouks grootvader Koning Sisowath Monivong op 23 april 1941 een nieuwe koning diende gekozen te worden.
Een periode toen de Japanners de regio bezetten en de Fransen, dan onder de collaboratieregering in Vichy, er een soort van onderbaas mochten spelen. En dus koos de Franse admiraal Jean Decoux, een aanhanger van Vichy, de 19-jarige Norodom Sihanouk als troonopvolger. Dat werd dan pro-forma goedgekeurd door de lokale troonraad.
De Fransen zagen in Sihanouk een wat verwesterde losbol en vooral een leeghoofd. Merkwaardig is bijvoorbeeld dat hij studeerde aan de Franse meisjesschool Lycée Chasseloup Laubat in Ho Chi Minhstad. Een jongensschool werd door zijn ouders naar verluid niet geschikt gevonden daar men vreesde dat hij wel eens slaag zou kunnen krijgen van andere jongens.
Hij was in die tijd vooral gekend als een rokkenjager die ook wel van jazz hield. Een gepast figuur dus voor een man als admiraal Jean Decoux, gouverneur generaal van de Franse bezittingen daar, voor wie het bestendigen van het Franse bestuur in Indochina – welke naast Cambodja ook nog bestond uit Laos en Vietnam – essentieel was.
De Cambodjaanse koninklijke familie was zeer uitgebreid met heel veel prinsen en prinsessen, met als voornaamste takken de Norodoms en de Sisowats. En bij die laatste waren sommigen behoorlijk boos toen niet een van hun maar een Norodom koning werd.
Onafhankelijkheid
Wanneer de Japanners in maart 1945 hun nederlaag tegen de VS en de Europese grootmachten zien naderen zullen zij ervoor zorgen dat de door hen bezette gebieden nog snel hun onafhankelijkheid uitroepen. Al zal men koning Sihanouk hiervoor moeten dwingen.
Deze installeerde dan maar bijna gelijktijdig het koninklijk absolutisme maar moest al vrij snel een regering geleid door de nationalist Son Ngoc Tanh naast zich dulden. Met uiteraard heel grote tegenzin. Deze was een deels Vietnamees, deels Khmer en deels Chinees nationalist die in het zuiden van Vietnam geboren was. Een buitenstaander dus. Norodom Sihanouk won deze strijd daarom ook vrij gemakkelijk en liet de Fransen via de grote deur snel terug binnen.
Toen het begin 1953 echter duidelijk werd dat de Fransen afstevenden op een nederlaag tegen de Vietnamese nationalisten van Ho Chi Minh, begon ook in Cambodja de roep op onafhankelijkheid toe te nemen. En daar was Son Ngoc Tanh weer, ditmaal met een nog bredere steun waarbij onder meer leden van de clan Sisowath. En deze kregen daarbij ook nog de hulp van de VS die lokaal de rol van de Fransen wilden overnemen.
Schrik de troon te verliezen trok hij dan maar zeer aarzelend en in een hem typerende chaotische stijl de kaart van de onafhankelijkheid. Wat op 17 oktober 1953 ook lukte. En al vlug zullen de nationalisten of vermoord worden, in een cel vliegen of de vlucht nemen. Velen zullen ook plooien voor de mooie goed betalende postjes aan het hof.
De autocraat
Sihanouk zal het land besturen als een soort absolute vorst die wel continu moet rekening houden met allerlei nationalistische figuren waarvan sommigen met hulp van de CIA tegen hem complotteerden en zelfs moordpogingen ondernemen. Tevergeefs.
De man zag zich ook als de vader des vaderlands aan wiens wil en woord men niet mocht twijfelen. Hij bepaalde wat er sociaal, economisch, politiek en zelfs cultureel in zijn land mocht gebeuren. Wie dwars lag vloog buiten. Typerend was toen hij in 1955 als koning aftrad ten voordele van zijn vader en zichzelf dan maar tot premier benoemde.
De man bleef echter in essentie de losbol van weleer. Zo maakte hij films als “Dubbele moord op de Maginotlinie” met dikwijls hem in de hoofdrol. Films die in zijn land altijd de eerste prijs wonnen. Ook speelde hij jazzmuziek zoals zijn in 1946 aan de macht gekomen Thaise buur koning Bhumibol Adulyadej.
De vrouwenloper die hij was had officieel 6 vrouwen en 13 kinderen, naast dan een vermeende kroost elders. Kwaad omdat de VS zijn nationalistische vijanden steunde en in de steek gelaten door Frankrijk koos hij dan maar voor een zogenaamde neutraliteit tussen de grootmachten.
De beweging der Niet-Gebonden Landen
Samen met figuren als de Egyptische leider Gamel Abdel Nasser, de Indische premier Pandit Jawaharlal Nehru, de Indonesische president Soekarno en de Joegoslaaf Josip Broz Tito stond hij aan de wieg van de in 1954 in Bandung opgerichte organisatie van Niet-Gebonden Landen. Een vereniging die ook nu nog bestaat.
De druk vanuit de VS op Cambodja en de gevolgen van de Vietnamoorlog werd echter heel groot en leidde tot de desastreuze staatsgreep van 18 maart 1970 door zijn vertrouweling generaal en premier Lon Nol. Het zou het begin worden van een voor het land rampzalige 20 jaar. Sihanouk was ten tijde van de coup op reis in de Sovjetunie en China.
In hoeverre de CIA die staatsgreep organiseerde is ook nu nog steeds onduidelijk. Wel is het zeker dat de sleutelfiguren in deze staatsgreep als Lon Nol, prins Sisowath Sirik Matak en Son Ngoc Tanh minstens contacten hadden met de CIA. En de VS steunde nadien ook met volle kracht deze machtsovername.
Sihanouk had ook goede relaties met Noord-Vietnam en de Vietcong en liet oogluikend toe dat die Vietcong via zijn land bevoorraad werd. Tot woede uiteraard van de VS die echter tot 1969 min of meer lieten begaan.
Kissinger
In 1969 echter werd Richard Nixon de nieuwe Amerikaanse president met als Nationale Veiligheidsadviseur Henry Kissinger. Gezien de intellectuele zwakte van Nixon en de sterke persoonlijkheid van Kissinger zou die laatste ook het buitenlands beleid bepalen.
Het jaar voordien, begin 1968, had de Vietcong het zogenaamde Têtoffensief gelanceerd waarbij deze zelfs de Amerikaanse ambassade in Ho Chi Minhstad (toen nog Saigon) urenlang bestormden. De Amerikaanse regering van Lyndon Johnson besefte dat de strijd verloren was en begon geheime onderhandelingen met Noord-Vietnam. Kissinger was dit via zijn Taiwanese contacten echter te weten gekomen en slaagde erin die gesprekken te saboteren. Waarna Johnson zijn herverkiezingscampagne stopte. Het ultieme doel van Kissinger en Nixon die zo hun greep naar de macht konden realiseren.
Het was echter maar uitstel want in 1973 tekende Kissinger dan toch een vredesakkoord en konden de Amerikanen zich met hun meer dan 500.000 sterke invasiemacht terugtrekken. Meer dan 50.000 dode Amerikaanse soldaten en miljoenen Vietnamese, Laotiaanse en Cambodjaanse slachtoffers achterlatend.
Oorlog om Vietnam
Maar in die periode van 1969 begonnen de VS wel met hun massale bombardementen op zowel Cambodja als Laos en de steden in Noord-Vietnam. De huidige Amerikaanse oorlogszuchtige Republikeinse politicus John McCain werd toen trouwens met zijn vliegtuig boven Hanoi neergehaald. Nooit in de geschiedenis werden boven een regio zoveel bommen gegooid als toen. Met voor Kissinger als enige doel betere voorwaarden te krijgen voor de teru
gtrekking van de Amerikaanse soldaten. De gevolgen voor Cambodja waren dan ook desastreus.
Na de afzetting van Sihanouk komt de bevolking immers massaal in opstand om de terugkeer te eisen van ‘hun’ koning. Geen probleem echter voor het duo Lon Nol en Sisowath Sirik Matak die het leger de vrije hand geven. Maar het land stort die 18de maart 1970 wel bijna geheel in elkaar.
De Rode Khmer
Een gouden zaak voor de toen voor Sihanouk naar de jungle gevluchte pseudomarxisten als een Saloth Sar (alias Pol Pot) die zo hun kans grijpen. En zeker als Sihanouk zich in 1973 vanuit zijn Chinees ballingsoord achter Saloth Sar en zijn compagnon Khieu Sampan – door Sihanouk ooit smalend de Rode Khmer genoemd – schaart, is het hek helemaal van de dam.
In april 1975, twee jaar na de Amerikaanse terugtrekking, klapt het bewind van Nol Nol helemaal ineen. De Rode Khmer nemen de macht over en de stedelingen worden praktisch allen brutaal naar het platteland verdreven. Waarbij elke vorm van moderne beschaving verboden wordt. Een vreemde taal kennen of een bril dragen was soms al voldoende om de doodstraf te krijgen. En als Sihanouk, vermoedelijk onder Chinese druk, dan later dat jaar terugkeert wordt hij in zijn paleis de gevangene van die Rode Khmer. Enkele van zijn kinderen zullen onder dit bewind trouwens het leven laten. Vermoedelijk zal hij het zelfs alleen dankzij Chinese steun overleven. China en Noord-Korea zullen trouwens de enige landen zijn waarmee die Rode Khmer contacten onderhouden. Zowel met Thailand, Laos en vooral Vietnam komt het zelfs regelmatig tot gewapende grensconflicten. Tot Vietnam eind 1978 ingrijpt.
Maar na de val der Rode Khmer blijft Sihanouk de speelbal van de anderen. Nog vlug voor de Vietnamese troepen de hoofdstad Phnom Penh in januari 1979 bevrijden zullen de Chinezen hem ontvoeren naar Beijing. Men heeft immers voor hem nog plannen in petto.
Opnieuw gevangen
China en de VS zitten dan al enkele jaren in een militaire alliantie tegen de Sovjetunie en hebben zo hun ideetjes voor Vietnam en de wijde regio. Vietnam zal bloeden om wat voorheen gebeurde. In de VS is dan de Democraat Jimmy Carter president en die heeft een zijn eigen versie van Republikein Henry Kissinger, Zbigniew Brzezinski, een al even meedogenloze strateeg voor wie mensen hoogstens pionnen zijn om in het vuur te gooien.
Probleem voor Sihanouk was niet alleen dat hij de feitelijke gevangene geworden was van China en de westerse alliantie, maar hij had ook geen geld. In tegenstelling tot andere dictators genre Mobutu had hij zijn fortuin nooit in het buitenland weggeborgen. Waarom zou hij? Het land was toch van hem, de absolute vorst.
Het was een van de reden waarom er regelmatig van zijn hand boeken verschenen. Onder druk van China, de VS en Frankrijk werd hij in 1982 dan maar president van de zogenaamde Coalitieregering van Democratisch Kampuchea, de officiële naam van het land onder de Rode Khmers.
Vietnam ruïneren
Er zaten daarin theoretisch wel nog twee andere ‘bevrijdingsbewegingen’, namelijk het FNLPK (Front Nationale pour la Libération du Peuple Khmer) van Son Sann, een man uit de stal van Lon Nol, en het het FUNCINPEC (Front Uni National pour un Cambodge Indépendant Neutre Pacifique Et Coopératif) van Norodom Ranariddh, een van zijn zoons. Maar die twee waren vooral aan het ruziemaken over de toestromende hulpverlening en minder in het bevechten van de Vietnamezen en de nieuwe geïnstalleerde Cambodjaanse regering. Het enige serieuze verzet was dat van de door China en de VS terug opgerichte Rode Khmer. Logisch dat Sihanouk met zeer veel tegenzin terug hoofd speelde van de Rode Khmer. Maar ditmaal was hij niet meer hun gevangene maar die van China en de VS. Hieraan komt in 1990 dan gelukkig een einde als gevolg van de implosie van de Sovjetunie. De Westerse strategie was er immers op gericht om via de oorlog in Cambodja zowel Vietnam als de Sovjetunie te pesten, te ruïneren. Eindelijk kon Cambodja tot rust keren en kon Sihanouk nog maar eens terugkeren.
Opnieuw ballingschap
Ditmaal is het echter niet meer als een soort zonnekoning maar als een marionet van de eerder door Vietnam aan de macht gebracht premier Hun Sen. Uiteindelijk bleek het poppetje spelen niet echt wat hij wou. Hij was immers meer gewend geweest. En dus liet hij de troon in 2004 aan de in 1953 geboren prins Norodom Sihamoni, een van de twee zoons geboren uit zijn relatie met Monique Neak Monivong Izzi, een half Italiaanse en na 1970 zijn vaste partner.
Hij ging daarna in officieus ballingschap bij zijn vriend, de Noord-Koreaanse president Kim Jong-il waar hij een residentie kreeg. Deels was hij ook wel eens in Beijing. Daar overleed hij dus maandag aan een hartaanval. Zijn villa in Mougins aan de Franse Azurenkust liet hij links liggen. Zij vroegere tweede vaderland had zo te zien voor hem afgedaan. Zijn stoffelijk overschot wordt nu deze week naar Phnom Penh overgevlogen en krijgt er een staatsbegrafenis eigen aan een opvolger van de vroegere godkoningen van Angkor. Ook in Cambodja wordt de schijn mooi opgehouden. Zelfs door zijn zoon koning Sihamoni.
Einde van de autocraat
Met zijn overlijden komt alleszins een einde aan het laatste symbool van de Cambodjaanse feodaliteit. Het einde van een tragische figuur die machteloos fijngemalen werd door de gebeurtenissen rond hem. Het einde ook van een autocraat. Zijn land is sindsdien op vele vlakken gelukkig hersteld van het kwaad dat Lon Nol, de VS en de Rode Khmer hebben aangericht. Het is nu terug een normale natie met al zijn slechte en goede kanten. Het is een zeer mooi land met uiterst vriendelijke mensen en een boeiend cultureel verleden. Zie maar naar het meer dan indrukwekkende tempelencomplex van Angkor.
Het is een land geleid door een semi-dictator Hun Sen, veel gelijkend op grote buur Thailand en in vrede met zijn landen in de regio en de rest van de wereld. Een magneet voor pedotoeristen genre Gary Glitter en multinationals op zoek naar de goedkoopst mogelijke arbeidskrachten. Een land op weg in de wereld. Met mensen die dat barre verleden met Lon Nol en Pol Pot alleen maar wil vergeten. Je kan hen geen ongelijk geven.
Willy Van Damme
1) De auteur had een exclusief gesprek met Norodom Sihanouk te Parijs in 1979. In 1983 kon hij in Phnom Penh ook nog een tweede exclusief gesprek voeren met Hun Sen toen die nog minister van Buitenlandse Zaken was. De man beklede die post vanaf 1979 tot hij in 1985 premier werd en de sterke man.
Het bleek tijdens dat gesprek toen reeds dat hij een zeer krachtig figuur was met een normaal grote toekomst. In diezelfde periode waren er ook gelijkaardige gesprekken met de ministers van Buitenlandse Zaken van Thailand en Vietnam, respectievelijk Sitthi Savetsila en Nguyen co Tach. Landen die toen in oorlog waren.
Van zijn hand verscheen midden 1980 ook het boek ‘De Cambodjanen als schietschijf’ bij de toenmalige uitgeverij Kritak, nu Van Halewijck in Leuven. Het is beschikbaar in elke Belgische bibliotheek.
