Op 1 juli 1968 werd de tekst van het Non Proliferatie Verdrag open verklaard voor ondertekening. Het verdrag was op drie pijlers gebouwd: geen verspreiding van het kernwapen, iedereen heeft
recht op civiel gebruik van kerntechnologie, de bestaande kernwapenstaten zullen ontwapenen. Helaas is de werkelijkheid anders.
Zijn kernwapens nog wel van belang in de huidige wereld? Een deel van de publieke opinie antwoordt wellicht vlotjes ‘nee’ op deze vraag. Nochtans volstaat het enkele resoluties van de VN Veiligheidsraad na te lezen om de actualiteit van het dossier in te kunnen schatten.
31 juli 2006 eiste de VN dat Iran de verrijking van uranium zou stoppen op straffe van economische en diplomatieke sancties, die inderdaad opgelegd worden met resolutie 1737 van 23 december 2006. Het sanctieregiem werd nog versterkt op 24 maar 2007 en nogmaals op 3 maart 2008. Het betreft een embargo op alle materiaal voor nucleaire ontwikkeling en voor langeafstandsraketten. Tevens geldt er een wapenembargo tegen Iran en worden nieuwe maatregelen toegespitst op Iraans individuen en instellingen.
Op 14 oktober 2006 veroordeelde de Veiligheidsraad unaniem de Noord-Koreaanse kernwapenproefneming. Ze stemde sancties tegen Pyongyang, met de boodschap dat deze test een duidelijke bedreiging vormt voor de vrede en de internationale veiligheid.
USA
Ook de Verenigde Staten maken zich in het bijzonder zorgen over de nucleaire proliferatie;
Recent nog – 24 april 2008 – stelde de CIA dat de geheime nucleaire reactor van Syrië die door Israël vorig jaar was vernietigd, niet ontworpen was om elektriciteit te produceren, noch voor wetenschappelijk onderzoek. De CIA-directeur ‘wist’ naar verluidt al in de lente 2007 dat het om een kernreactor ging met Noord-Koreaanse technologie.
Op 28 maart 2008 eiste Condoleezza Rice dat Noord-Korea volledige klaarheid zou scheppen over zijn nucleair programma zodat de onderhandelingen rond dit dossier eindelijk weer vlot zouden kunnen worden getrokken.
Het jaarrapport 20008 van het Pentagon voor het Congres over de militaire sterkte van de Volksrepubliek China stelt dat het Chinees kernarsenaal sedert 2006 met 25% is gestegen, voornamelijk met langeafstandsraketten en kruisraketten.
Europa
In Europa gaan de twee kernmachten door met het aanscherpen van hun nucleair profiel.
Nicolas Sarkozy onderstreepte onlangs nog dat het Franse kernwapen niets aan belang had ingeboet: kernwapens vormen een essentiële pijler van de nationale strategie. Het is een ultieme garantie voor de Franse onafhankelijkheid en beslissingsautonomie. De president meende dat Iran een groeiende bedreiging vormt. Hij waarschuwde iedereen die de Franse vitale belangen zou durven bedreigen voor een krachtig Frans antwoord. Hij voegde er nog aan toe: “Het bestaan zelf van het Franse kernwapen is een sleutelelement in de veiligheid van Europa”. In het witboek voor defensie dat net na het Iers referendum werd publiek gemaakt, staat dan weer dat Franrkijk zal toetreden tot de militaire structuren van de NAVO, maar dat Parijs complete onafhankelijkheid zal behouden over de nucleaire macht van Frankrijk. Om de Franse afschrikking geloofwaardig te houden zullen de langeafstandsraketten en de luchtraketten gemoderniseerd worden.
Vorig jaar wist Tony Blair het parlement achter zich te krijgen voor het verder zetten van het Britse kernwapenprogramma. Trident, het Britse kernwapensysteem, bestaat uit vier duikboten met kernwapens waarvan er ten allen tijde één op operationele patrouille is. Elke Trident duikboot kan tot 48 kernkoppen herbergen, die naar aparte doelen kunnen worden afgeschoten. Elke kernkop heeft een explosiekracht tot 100 kiloton. Dit is 8 keer de kracht van de bom in 45 op Hiroshima werd gedropt en 140.000 dodelijke slachtoffers maakte. De huidige duikboten zouden uit de vaart moeten worden genomen in 2024, en daarom wilde Blair nu al de beslissing nemen voor hun vervanging.
In dit kort overzichtje heb ik het dan nog niet gehad over India, Pakistan of Israël.
First strike
Centraal staat de vaststelling dat de grote spelers kennelijk het idee van ontwapeningsverdragen hebben opgegeven. Wat meer is, de militaire doctrines van de grootmachten houden weer rekening met het gebruik van het kernwapen in een first strike operatie, of zelfs preventief. De term ‘first strike’ betekent als eerste het kernwapen gebruiken in een conflict.
Kijken we snel even naar de twee super kernmachten.
De Verenigde Staten hebben in de Nuclear Posture Review van 2002 al bepaald dat de strategie van afschrikking vervangen moet worden door politiek van preventie militaire operaties. Hierbij baseert het Pentagon zich op drie elementen: de nucleaire slagkracht, de capaciteit om het land te verdedigen tegen een nucleaire aanval, en de verdediging tegen terroristische aanvallen. In deze strategie wordt het kernwapen voorzien enerzijds als antwoord op een grootscheepse aanval, maar anderzijds ook in aanvulling met de conventionele strijdkrachten. De VS en de NAVO houden vast aan hun strategie van nucleaire ‘first strike’.
Het ruimteschild is onderdeel van deze ‘first strike’ logica. Inderdaad een beperkt rakettenschild is slechts militair zinvol als defensie na een massale kernaanval die de vijandelijke raketten maximaal heeft uitgeschakeld. Het uitbouwen van een ruimteschild wakkert dus alleen maar de schrik aan bij andere wereldspelers voor een ‘first strike’ aanval vanwege de VS. Het schild verhoogt de spanningen, en duwt naar een nieuwe wapenwedloop. Hierbij komt nog dat de ontplooiing van het rakettenschild een belangrijk element is in de militarisering van de ruimte.
De Russische doctrine 2000 voorziet een nucleair antwoord tegen een atoomaanval, maar ook tegen een belangrijke conventionele agressie die de nationale veiligheid van de Russische Federatie of haar bondgenoten zou bedreigen. Maar op 19 januari 2008 zei de Russische legerchef, generaal Joeri Baluyevski: “Wij willen niemand aanvallen, maar het moet boven alle twijfel verheven zijn dat het leger onze soevereiniteit en territoriale integriteit zal verdedigen met een preventieve actie of door gebruik van het atoomwapen”. Half juni zei Leonid Ivashov, het hoofd van de Academie voor Geopolitieke Wetenschappen in Moskou, dat Rusland de Europese landen moet waarschuwen dat in het geval van potentiële militaire confrontatie, hoofdsteden, grote woongebieden, industrie- en communicatiecentra van de landen die elementen van het VS ruimteschild op hun grondgebied hebben, het eerste doelwit zullen vormen van Russische nucleaire aanvallen.
Verdragen
We zijn de weg al volop ingeslagen naar een wereld zonder ontwapeningsakkoorden. Het ABM verdrag (verdediging tegen ballistische raketten) werd door de VS opgezegd. De NAVO-lidstaten gaven hun aval aan deze stap door de plaatsing van ruimteschildelementen in Polen en Tsjechië te aanvaarden. Omdat Polen een harde onderhandelingspolitiek voert en eist dat Washington zou betalen voor de modernisering van het Poolse luchtdefensiesysteem, is er sprake dat de lanceerbasis voor interceptieraketten in Litouwen zou komen. Rusland antwoordt door de conventie voor conventionele strijdkrachten in Europa in vraag te stellen, en dreigt ermee het akkoord over de middellangeafstandsraketten (INF) van 1987 te negeren.
De teksten over verificatie van effectieve en onomkeerbare kernwapenverminderingen worden afgezwakt. START (Strategic arms reduction treaty) loopt op zijn einde zonder dat er aanstalten worden gemaakt voor een nieuw akkoord. Het CTBT, algemeen testverbod, is nog niet door alle kernwapenstaten geratificeerd.
De doelstelling om naar een volledige kernontwapening te gaan is duidelijk volledig opzij geschoven.
Dit alles vormt een flagrante overtreding van het Non Proliferatie Verdrag, dat heel duidelijk stelt: staten die kernwapens kunnen ontwikkelen zullen daar van afzien, en de staten met kernwapens zullen hun nucleaire arsenalen ontmantelen. Indien deze wederkerigheid niet wordt gevolgd, stort gans het verdrag in mekaar, meent Michail Gorbatsjov.
Als het Non Proliferatie Verdrag zijn belang verliest, dreigt de wereld een nieuwe bewapeningswedloop tegemoet te gaan met militaire recordbudgetten, en een veralgemeende instabiliteit tot gevolg.
Tegenbeweging
De Europese vredesbeweging moet alles in het werk stellen opdat dit scenario zich niet zou voltrekken. Kunnen de krachtsverhoudingen voldoende veranderen om de Unie te doen evolueren naar een buitenlandse politiek die de logica van militaire macht verwerpt, en zeker die van het nucleaire?
Volgens Henry Kissinger, George Schultz en andere voormalige politieke leiders is de doctrine van nucleaire afschrikking dood. Kunnen zij een beslissende invloed uitoefenen op de nieuwe president van de VS in 2009?
Daarom is het cruciaal dat de Unie opnieuw de kaart trekt van politieke ontwapeningsakkoorden. Het verwerpen van het kernwapen zou moeten het centraal punt zijn van het gemeenschappelijk veiligheidsbeleid, en niet de lijn die Sarkozy uittekende. Het advies van het Internationaal Gerechtshof van Den Haag over de verplichting voor elke staat om onderhandelingen voor totale kernontwapening op te starten én tot een goed einde te brengen, voorziet een juridisch kader. Een ontwerpverdrag bestaat al in de schoot van de Algemene Vergadering van de VN.
De openbare opinies in Europa en in de wereld moeten van zich laten horen opdat onze leiders de weg naar vrede in zouden slaan.
(Uitpers, nr 100, 9de jg., juli-augustus 2008)
