Niet enkel in Noord-Ierland moet de volgende maanden politiek puin geruimd. Ook de Indonesische provincie Aceh staat voor belangrijke maanden. Dit meest westelijke punt van Indonesië stond eind 2004 ongewild centraal in het wereldnieuws toen een verwoestende tsunami zowat 100.000 inwoners van Aceh doodde en nog eens zoveel inwoners have en goed ontnam.
Toch was het diezelfde tsunami die voor een onvoorziene wending zorgde in de relaties tussen de naar onafhankelijkheid strevende provincie en het autoritaire gezag in Jakarta. Toen de omvang van de ramp duidelijk werd, kondigden de Indonesische regering en de onafhankelijksbeweging GAM (Beweging Vrij Aceh) een tijdelijk staak-het-vuren af. Aldus kon het leger makkelijker hulp bieden en over het ganse schiereiland hulpgoederen aanbrengen. Heel wat neutrale waarnemers vreesden echter dat president Susilo een verborgen agenda had.
Door diep door te dringen in het binnenland, zou het leger de laaste enclaves met GAM-strijders kunnen verwoesten. Groot was echter de verbazing toen bleek dat de strijdkrachten de onafhankelijkheidsstrijders ongemoeid lieten. Op enkele kleine schermutselingen na verliep de reconstructie van Aceh erg rustig. Het respect waarmee beide partijen elkaar bejegenden, gaf daarbij hoop op een definitief bestand. Onder auspiciën van de Zweedse regering werden onderhandelingen gestart tussen de verbannen leiders van GAM en de Indonesische regering. Op 15 augustus 2005 resulteerden de gesprekken in een historische overeenkomst, waarin onder meer vrije provincie- en districtsverkiezingen in het vooruitzicht werden gesteld.
In internationale kringen was de scepsis groot. Hoe zou men in een gebied waar net massale volksverhuizingen hadden plaatsgevonden, verkiezingen kunnen organiseren, hoe zouden onafhankelijke kandidaten campagne kunnen voeren als het leger overal aanwezig was? Ook hier haalde de realiteit de twijfel snel in. De regering in Jakarta hield haar woord. Aceh kreeg het voorrecht de eerste provincie te zijn waar lokale partijen konden opkomen; in de rest van het land moeten alle kandidaten immers lid zijn van een nationale partij. De campagne voorafgaand aan de verkiezingen van 11 december 2006 verliep naar Indonesische normen zelfs zeer rustig. Bijna nergens was sprake van relletjes of van intimidatie. Toch streden de diverse lijsttrekkers op het scherp van de snee. Probeerden de kandidaten van GAM de bevolking ervan te overtuigen dat enkel zij door hun jarenlang verzet het recht hadden de provincie te besturen, hun tegenstanders waarschuwden precies voor de onbetrouwbaarheid van de onafhankelijkheidsbeweging. Nu de resultaten van de verkiezingen officieel bevestigd zijn, worden de nieuwe politieke contouren van Aceh duidelijk en die zijn op zijn minst erg verrassend.
Zowat alle waarnemers waren het erover eens dat de GAM-kandidaten weinig te verwachten hadden. In het beste geval konden ze zegevieren in twee of drie van de 19 districten; de hoogste prijs, het gouverneurschap, zou ongetwijfeld aan hen voorbijgaan. De aan Jakarta-gelinkte partijen zouden immers kunnen profiteren zowel van het gebrek aan politieke kennis bij de meeste GAM-leden als van het schisma aan de top van GAM. Het draaide anders uit: in niet minder dan 15 districten behaalden GAM-kandidaten de overwinning én het duo Irwandi-Nazar, dat door de meeste sympathisanten van de onafhankelijksbeweging werd gesteund, kreeg 38% van de stemmen, voldoende om zich reeds in de eerste ronde tot gouverneur en vice-gouverneur te kronen. De kandidaten van de gevestigde orde bleven steken op 10%. Opvallend daarbij was dat GAM het ook goed deed in districten waar de lokale bevolking etnisch gesproken niet eens Acehnees is. Met gewezen vredesonderhandelaar Irwandi komt een man aan het hoofd die de jonge generatie binnen GAM vertegenwoordigt en zich herhaaldelijk heeft afgezet tegen de oude garde die in Zweden verbleef.
De belangrijkste reden voor deze onwaarschijnlijke score heeft hoofdzakelijk te maken met de onverschilligheid waarmee de andere partijen de verkiezingsstrijd zijn ingetrokken. Aan GAM had men immers geen te duchten politieke tegenstander! Maar precies de enige voorwaarde die Jakarta had gesteld aan de GAM-kandidaten bleek een van de sleutels tot succes. Om deel te nemen moesten kandidaten voor het gouverneurschap immers de steun krijgen van 3% van de volledige bevolking; een zelfde minimum, maar dan op districtsniveau, gold ook voor kandidaten voor de districten. Het verzamelen van 120.000 handtekeningen deed daardoor meteen dienst als een mini-campagne.Tot in de verste uithoeken gingen medewerkers van de GAM-kandidaten op stap om mensen te overtuigen. Hierbij werd gebruikt gemaakt van religieuze evenementen, dorspdiscussies of openbare plechtigheden. Een andere deel van het succesverhaal draaide rond het oproepen van het fierheidsgevoel bij de Acehnezen. Door te poseren in de lokale kledij positioneerden de GAM-kandidaten zich lijnrecht tegenover de andere kandidaten die steeds te zien waren in pak en das, een combinatie die veel mensen deed denken aan de politiek bedreven in Jakarta. Ook het gebruik van streekverhalen en van liederen gezongen in de eigen taal droegen bij tot een opkomend nationaliteitsgevoel bij veel kiezers.
Vier maanden na de verkiezingen zijn de eerste tekenen hoopvol. President Susilo heeft beloofd constructief mee te werken met de nieuwe lokale machthebbers. Intussen is het grootste deel van het bezettingsleger teruggetrokken. Rijstvelden worden opnieuw bewerkt en de economie komt langzaam op gang. Toch liggen er nog diverse voetangels op de weg naar langdurige vrede. Zo moet Irwandi nog samenwerken met een reeds eerder verkozen parlement met leden van de traditionele partijen. Een nieuw parlement wordt pas in 2009 verkozen. In Helsinki werd ook afgesproken dat Jakarta voor elke wet die Aceh raakte, het een overeenkomst moest bereiken met Aceh.Intussen is dit in de nieuwe overeenkomst vervangen door een ‘consultatieplicht’.
Het hele proces maakt duidelijk dat met wat politieke wil veel resultaten kunnen bereikt worden. De nieuwe wind die over Aceh waait, verdient dan ook al onze aandacht en steun.
(Uitpers, nr 86, 8ste jg. , mei 2007)
