Een vaststelling. Voor de Westerse elite is en blijft Rusland de grote boeman en verstoorder van het internationaal evenwicht. Tegelijkertijd moet zeker China in bedwang worden gehouden. Intussen is er wel een groeiende kloof ontstaan tussen de VS en Europa. Met dank aan president Trump.
vijand
We beleven bij momenten een renaissance van de koude oorlog. Dat was bijvoorbeeld zo tijdens de recente “Veiligheidsconferentie” in München. Maar deze jaarlijkse hoogmis van de sabelslepers werd inderdaad ook gekenmerkt door een toenemende kloof tussen Amerika en Europa. De EU bereidt zich duidelijk voor om een onafhankelijke militaire Europese capaciteit te creëren. Berlijn en Parijs willen niet langer beperkt worden door de NAVO-structuren die door de VS gedomineerd worden. Ze willen een zelfstandige wereldmacht zijn en dus moeten ze de eigen oorlogsmachine meer kracht verschaffen. Tot ongenoegen van de VS die vreest dat sommige EU-initiatieven een risico inhouden waardoor middelen zouden worden weggehaald bij de NAVO. De VS vroeg zelf schriftelijk dat de militaire samenwerking van de EU met de alliantie onaangetast blijft.
Volgens Joe Biden, ex vicepresident van de VS, staat de grote vijand in het oosten. Voor hem bedreigt Rusland het Westen. Hij beschuldigt het Kremlin ervan dat ze de liberale wereldorde willen vernietigen, de NAVO ondermijnen en de westerse democratieën en het trans-Atlantisch partnerschap willen kapot maken. Generaal Herbert Raymond McMaster, hoofd van Trumps veiligheidsraad, sprak in zijn rede dezelfde taal toen hij het had over revisionistische staten, waarmede hij duidelijk Moskou en Peking bedoelde zonder ze bij naam te noemen. Maar deze Amerikaanse retoriek wil alleen het zelfbehoud van de westerse heersers en hun belangen veilig stellen.
Het wantrouwen tussen Moskou, Peking en Washington is een rampzalige situatie die kan leiden tot een ongewenste wereldbrand. Nog nooit sinds de implosie van de Sovjet-Unie werden we geconfronteerd met een dergelijk groot gevaar van een militaire confrontatie tussen grote mogendheden.
trans-Atlantisme
De unipolaire wereld die de VS een tijd wist op te dringen leidde tot de voorspelde instorting van verschillende regionale evenwichten, zowel in de periferie als in het centrum van het wereldgebeuren.
Het wordt hoog tijd dat de beleidsmakers nadenken en meer staatsmanschap tonen voor de crisissen en hun mogelijke rampzalige gevolgen. Militaire oplossingen brengen alleen maar meer onheil en ellende.
De NAVO met haar extraterritoriale strategie kan zonder de EU bestaan. Dat komt door de rol van de Verenigde Staten in de alliantie, door haar militaire macht en door de onderdanige gehoorzaamheid aan het door Trump verkondigde “America First” beleid. Maar tegenwoordig lijdt de VS, zoals alle imperiale machten uit het verleden, aan ‘keizerlijke overstretch’. Door het beleid van Trump mist de VS elke kans om nog de rol van politiemacht van de wereld op te kunnen nemen. Het Amerikaanse beleid is nu nog minder voorspelbaar dan ooit tevoren. De vraag is hebben of willen de Europeanen de ernst van de situatie erkennen. Bij controversiële vragen blokkeren de EU-lidstaten elkaar door de procedure van unanimiteit.
Volgens Ursula von der Leyen, Duits defensieminister, en haar Franse collega moeten Duitsland en Frankrijk in de EU het voortouw nemen. Ze zijn van oordeel dat gezien de omstandigheden (lees: het presidentschap van Trump), Europa zich meer moet profileren en bekommeren om de wereldpolitiek, waarbij ze de huidige unanimiteitsregel binnen de EU in vraag stellen. Hun lijn blijft wel ook die van het militarisme. Voorlopig is het de Amerikaanse defensiedoctrine die nog steeds bepaalt wat er gezegd mag worden
spanning
Rusland en China willen vooral een ander hoofdstuk in praktijk brengen. Ze streven ernaar in samenwerking met andere landen om een stevige wereldmachtstatus tot stand te brengen, die het Westen het hoofd kan bieden.
De oostwaartse NAVO-uitbreiding bevordert een diepe tegenstelling in de wereldpolitiek. Ofwel accepteert Moskou het uiteenvallen van haar voormalig imperium, en het wegvallen van de geografische veiligheidsbuffers aan de grenzen van Rusland. Dan vormt het niet langer een probleem voor het Westen. Een vijandbeeld is nochtans nodig voor het voortbestaan van het westers militaire economisch complex. Denktanks in de USA wijzen hier dan naar China. Ofwel bouwen Moskou en Peking verder aan een nieuw systeem van gemeenschappelijke veiligheid, zonder één alles dominerende macht. Dat is voor Washington ondenkbaar en zal nieuwe oorlogsspanning voeden.
De huidige spanning in het trans-Atlantisme zou Washington toch moeten duidelijk maken dat het Amerikaanse leiderschap in vraag gesteld wordt. Maar het vervangen door een West-Europa leiderschap is een illusie. Groot-Brittannië blijft vast houden aan een trans-Atlantische militaire macht, Frankrijk denkt nucleair en Duitsland wil een meer stabiele economische situatie om haar machtspositie te vergroten, die in de huidige context van spanningen niet zo vlug zal gerealiseerd worden. Militair logica alleen zal de wereld niet redden.
nieuwe verhoudingen?
In zijn toespraak in Munchen liet de Russische minister van buitenlandse zaken, Lavrow, een heel andere taal horen. Vandaag kennen we een situatie waarin internationale relaties fundamentele veranderingen ondergaan. De geschiedenis straft deze die geen notie nemen van de leringen. De EU moet zich bewust zijn dat het contraproductief is zich te mengen in andere landen. Lavrow was zeer duidelijk, men moet de belangen van derde landen erkennen en respecteren, ook deze van Iran; dat land is geen schurkenstaat zoals McMaster beweert.
We zien dat de collectieve EU-samenwerking met Rusland al een tijd wankelt. Ze maakt plaats voor een aangescherpt beleid van druk. Men onderhoudt de mythe van de vermeende Russische dreiging. Een dergelijk beleid van confrontatie met z’n regionale gewelduitbarstingen heeft op termijn een negatieve impact voor Europa in de wereld, verspreiding van terrorisme en golven illegale migratie tot gevolg.
Het is de hoogste tijd om te stoppen met het zwemmen tegen de stroom van de geschiedenis in. We moeten op een eerlijke basis samenwerken aan een nieuw stelsel van internationale betrekkingen.
De VS en de EU hebben met hun optreden op de ‘Veiligheidsconferentie’ voor meer militair gekozen, en voor het bevorderen van hun respectieve wapenhandel. Hiervoor dienen vijandbeelden te worden onderhouden.
De ‘Veiligheidsconferentie van Munchen’ 2018 was een vleugje koude oorlog