Wat zou het anders zijn ? Een gebied bezetten en een ‘omvolking’ beginnen, dit is, het grondgebied bevolken met mensen uit je eigen land en zo de inheemse bevolking uitroeien of tot een minderheid maken.
Het is een steeds weerkomend schema, al eeuwenlang. Nu zou je kunnen denken dat de koloniale machten inmiddels wel beter weten en ‘om de orde te bewaren’ – want dat is het steeds weerkerend excuus – overleg plegen met die inheemse bevolking, echt overleg, om te zien wat kan en wat niet kan.
In Nieuw-Caledonië, een Franse kolonie, loopt het keer op keer mis. De eilandengroep, maar vooral het zuiden van het grootste eiland, Grande Terre, met de hoofdstad Nouméa, is al de hele week erg onrustig. Alweer, het gekende schema. Betogingen, plunderingen, brandstichtingen, blokkeringen. De Fransen in de hoofdstad worden bang, de supermarkten zijn leeg, hulpdiensten kunnen er niet meer door.
Waarom? Omdat de Franse regering, tegen alle afspraken in, het kiesregister wil verruimen en meer Fransen stemrecht wil geven. Of met andere woorden, de inheemse bevolking, de Kanaken, nog wat meer marginaliseren.
De huidige problemen begonnen eigenlijk al zowat vijftig jaar geleden. In 1988 gijzelden een aantal onafhankelijkheidsstrijders een groep gendarmes, in een grot in Ouvéa. Een Frans minister gooide wat olie op het vuur door te zeggen dat er ‘Fransen’ gegijzeld waren door Nieuw-Caledoniërs. Alsof het niet om allemaal Franse burgers van de kolonie ging. Er vielen 19 Kanaakse doden en 2 militairen.
Daarna werd een ruime onderhandelingsronde opgezet waarin de Franse Minister Michel Rocard een belangrijke rol speelde.
Er stonden mooie woorden in het ‘akkoord van Matignon’, zoals ‘de bladzijde van het geweld en het misprijzen omdraaien om samen te schrijven aan bladzijden over vrede, solidariteit en welvaart’.
De handdruk van Jacques Lafleur, leider van de Franse loyalisten en Jean-Marie Tjibaou van het FLNKS (Front de Libération nationale Kanak et socialiste) was erg symbolisch en werd wereldnieuws. Een jaar later werd Tjibaou vermoord.
In 1998 werd het Akkoord van Matignon concreet vertaald in het Akkoord van Nouméa. Het hield in dat twintig jaar later referenda zouden gehouden worden over de zelfbeschikking van de eilandengroep met al dan niet onafhankelijkheid. De Kanaakse identiteit werd erkend. Het kiesregister werd ‘bevroren’, dit is, enkel wie al vóór 1988 op het eiland woonde mocht stemmen, precies om te vermijden dat de Fransen gauw gauw voor een meerderheid zouden zorgen.
Bij de eerste twee referenda in 2018 en 2020 haalden de ‘loyalisten’ een kleine meerderheid. Het derde referendum moest plaats vinden in 2021, in volle COVID-19 periode, reden waarom het FNLKS om uitstel vroeg. Dat werd niet gegeven en de Kanaken besloten de stembusgang te boycotten. De participatie was 49,9 % en 96 % stemde tégen on afhankelijkheid.
Dat was uiteraard vragen om moeilijkheden. Er zijn sindsdien géén echte gesprekken meer geweest tussen de twee kampen.
Volgens het resultaat van de drie referenda bleef Nieuw Caledonië dus in de Republiek, maar moest wel een nieuw statuut krijgen.
In juli 2023 was President Macron op bezoek in Nouméa en verklaarde er onomwonden dat de referenda duidelijk hadden aangegeven dat Nieuw-Caledonië in de Republiek bleef. De Kanaken beschouwden dit als een oorlogsverklaring.
Er is nu een grondwetswijziging nodig in Frankrijk en dat zou vóór 30 juni moeten gebeuren. Dat is de reden van het huidige protest, hoewel dat nieuwe statuut even is uitgesteld en het in eerste instantie enkel gaat over de uitbreiding van het kiesregister. President Macron is op zijn manier weer erg ‘democratisch’: hij nodigt de Nieuw-Caledonische afgevaardigden uit om te ‘overleggen’, maar stelt tegelijk dat de grondwetswijziging met uitbreiding van het kiesregister over een goede maand zal plaats vinden. De Kanaken bedanken voor de eer.
De Kanaakse cultuur is bijzonder interessant, en de Fransen weten dat maar houden er gewoon geen rekening mee. Er is altijd een akkoord te vinden, maar er moet gepalaberd worden, véél gepalaberd. Michel Rocard heeft dat destijds gekund en Eerste Minister Edouard Philippe in de eerste regering Macron eveneens. In het tweede mandaat van Macron werd echter Sonia Backès in de regering opgenomen, die duidelijk aan de kant van de loyalisten staat. Het dossier Nieuw Caledonië verhuisde bovendien naar de Minister van Binnenlandse Zaken, Darmanin, evenmin een flexibele onderhandelaar. Hij was zeven keer in Nouméa, zonder resultaat. Een botte autoritaire aanpak botst telkens opnieuw op protest en geweld.
De Kanaken maken nog maar 41 % uit van de bevolking, ze zijn dus al in de minderheid en het uitbreiden van het kiesregister kan niet anders dan beschouwd worden als een zoveelste koloniale aanslag tegen Nieuw-Caledonië. In de jaren ’70 al pleitte de toenmalige Eerste Minister Messmer voor een ‘numerieke meerderheid’. Het is een klassiek koloniaal gegeven.
De Kanaken zijn in meerderheid vóór onafhankelijkheid, maar zijn alles behalve fanatiek en staan open voor andere mogelijkheden met méér zelfbeschikking. Ze kennen de voorbeelden van Mayotte – een Frans gebied, deel van de Comoren dat onafhankelijk werd – en van Frans Guyana – dat grenst aan een arm deel van Brazilië. In een typisch koloniale mentaliteit kan President Macron geen grijs van wit of zwart onderscheiden. De ‘orde moet hersteld’ en dat kan alleen tijdelijk zijn, dat staat vast. Het ongenoegen verdwijnt niet, het misprijzen voor de culturele en politieke tradities van de Kanaken blijft bestaan.
Nieuw-Caledonië is rijk, het heeft een BBP dat groter is dan dat van Nieuw-Zeeland. Die rijkdom komt van het nikkel in de bodem, en van het goud, koper en kobalt. Dat alleen verklaart natuurlijk veel, hoewel de nikkelindustrie momenteel in een zware crisis zit.
Tel daarbij de voor de Fransen essentiële aanwezigheid in de Pacific waardoor het een geopolitieke speler kan zijn in de schuivende relaties met China en ‘Aukus’, de alliantie tussen de V.S., Australië en het Verenigd Koninkrijk. Frankrijk is een ‘puissance maritime’ en wil dat ook blijven.
Er zijn tal van formules mogelijk, wat de Kanaken vragen is dialoog, echt overleg, wars van koloniale overheersing en misprijzen. Maar dat is nog steeds te veel gevraagd van de Fransen.
