Op zes november trekken de Nicaraguanen andermaal naar de stembus. Deze keer voor de gemeenteraadsleden en burgemeesters van de 153 gemeentes in het land. ‘Sandino vive’ (de werkelijke naam van de auteur is bij de redactie gekend) trekt andermaal undercover rond in het land en peilt de sfeer bij Nicaraguanen van wie hij er velen al jaren kent, maar die om veiligheidsredenen alleen een voornaam krijgen. Het regime heeft overal ogen en oren. (1)
Bang voor het regime
‘In aanloop naar de presidentsverkiezingen vorig jaar heb ik bij de dorpspriester gelogeerd. Volgens sommigen zou het rond de verkiezingen wel eens moord- en doodslag kunnen worden en omdat het gros van mijn vrienden politiek nogal uitgesproken is, leek het mij beter om bij iemand te logeren van wie gezegd werd dat hij politiek weinig uitgesproken was. De priester leek aanvankelijk niet happig maar nadat ik een kwartiertje met hem gesproken had, zei hij ‘Mijn huis is jouw huis’. Binnen een paar dagen leerden we elkaar een beetje kennen. Ruiterlijk gaf de priester toe dat hij bang was voor het regime omdat de sandinisten iedereen die hen in de weg loopt of waarvan ze die indruk hebben, te grazen nemen. Priester of geen priester, dat doet er niet toe.
Het afgelopen jaar is de relatie tussen staat en kerk er bepaald niet beter op geworden. Een bisschop onder huisarrest, priesters die het land uit vluchten, nonnen die het land uitgezet worden en enkele priesters in de gevangenis. Omdat het justitieel apparaat een verlengstuk van de dictatuur is, kun je als priester zomaar meer dan tien jaar de bak indraaien op beschuldiging van seks met een minderjarige of het ondermijnen van de staat. Veelzeggend is het feit dat twee priester met wie ik een vertrouwensrelatie heb taal noch teken gaven toen ik hen enkele maanden geleden een blijk van betrokkenheid en steun stuurde zonder ook maar met een woord te reppen over de politieke situatie in het land. Toen ik aan een medewerkster van een van hen vroeg waarom ik geen enkele reactie terug kreeg, appte zij ‘Kan niet, te gevaarlijk’.
Omdat ik op microniveau graag wil zien hoe de burgemeesters- en raadsverkiezingen verlopen, ga ik maandag bij de priester langs. Die is er niet, wat maakt dat ik een briefje onder zijn deur schuif waarin ik opnieuw een paar dagen onderdak vraag vanaf donderdag. Ook stuur ik hem een appje, waarvan ik zie dat hij dat gelezen heeft maar dat hij niet beantwoordt. Tot ik gisterenavond bericht terug krijg: ‘Mister hoe is het met u? Vandaag is het donderdag.’ Morgen kom ik langs laat ik hem weten. ‘Als u wilt, kunt u blijven’, laat de priester weten.
Effectieve repressie
Julio, een door het regime uitgerangeerde jurist, is op zijn vijftigste bij zijn moeder ingetrokken zodat hij zijn eigen huis kan verhuren en op die manier kan overleven. Bezweet komt hij aanlopen bij het hotel waar ik verblijf. We gaan op een plek zitten waar we van buiten af niet gezien kunnen worden. Ik haal twee glazen en een literfles water die we binnen een uur opdrinken omdat het zelfs voor tropische begrippen bloedheet is. Na wat persoonlijke ditjes en datjes, vraag ik hem zijn verhaal te doen. ‘Iedereen die zijn mond opentrekt loopt het risico opgepakt te worden, zijn bezittingen kwijt te raken en brengt zijn naasten in gevaar’, antwoordt hij bondig.
‘Weet je wat een patholoog anatoom recent is overkomen? De man in kwestie, die in overheidsdienst werkte, kreeg van de autoriteiten de opdracht om een medisch attest op te maken waaruit moest blijken dat een tegenstander van de dictatuur zich vergrepen had aan een minderjarig meisje. Dat weigerde hij met het argument dat dit tegen zijn principes als professional en christen indruiste. Niet lang daarna zocht een veertien of vijftienjarig meisje, een beauty die er ouder uitzag dan zij was, contact met hem en verleidde hem.’ (suggereert met zijn handen dat zij mooie borsten had) Hoewel er volgens Julio niets tussen hen gebeurd is, kreeg het meisje enkele appjes van de patholoog, die door de oma van het meisje gelezen werden. ‘Dat resulteerde in een rechtszaak’, gaat Julio verder, ‘die uitliep op een veroordeling en een gevangenisstraf van 22 jaar. Na afloop van die rechtszaak raakte het betreffende meisje in gewetensnood en verklaarde een valse getuigenis af te hebben gelegd. Haar advocaat verzocht de rechtbank het vonnis nietig te verklaren, maar die verwierp dat verzoek.’
‘Het idiote is dat alle oppositie in ons land vermorzeld is en dat er voor de dictatuur geen enkele noodzaak is om zich zo te misdragen, dat het volstrekt onnodig is om mensen kapot te maken, dat het onzinnig is om politieke gevangenen nu al twee maanden bezoek te ontzeggen.
Het enige lichtpuntje dat ik zie is dat het binnen de sandinistische partij FSLN rommelt en de interne organisatie aan elkaar hangt van cliëntelisme, achterdocht en rivaliteit. Uiteindelijk moeten de onvrede en de tegenstellingen binnen die partij tot iets nieuws leiden, want alles wat zich politieke oppositie noemt stelt geen fluit voor. Ik zal je een paar voorbeelden geven van trammelant binnen de regeringspartij. Chino Enoc, de leider van sandinistische veteranen die er prat op ging de burgerrebellie van april 2018 onderdrukt te hebben maar tegelijkertijd van zijn hart geen moordkuil maakte, is opgepakt op beschuldiging van drugshandel. Zijn organisatie is net als duizenden NGO’s – van een medische organisatie die hazenlippen en gespleten verhemelten opereren tot stedenbanden – illegaal verklaard omdat zij haar historische missie voltooid zou hebben. (schiet in de lach). Recent zijn twee vrouwelijke rechters die vele tientallen tegenstanders van de dictatuur tot draconische gevangenisstraffen hebben veroordeeld, illegaal de grens overgestoken en naar de VS gevlucht. Mevrouw Ramos, het hoofd van het Juridisch Hooggerechtshof gaat in januari met pensioen en de grote vraag is hoe het haar daarna zal vergaan. Krijgt zij een fataal auto-ongeluk, huisarrest, belandt zij achter de tralies? Want de dictatuur zal kost wat kost willen voorkomen dat zij naar het buitenland afreist en gaat praten. Daarnaast heerst er onder sandinisten grote onvrede over het feit dat vicepresident Rosario Murillo – de vrouw van de president – van bovenaf bepaald heeft wie de gezichten van het FSLN op gemeentelijk niveau worden.
Ook in onze regio is er sprake van groeiende tegenstellingen tussen de partijtop en de lokale kaderleden. Zelf heb ik goede contacten met enkele sandinisten die er binnen de stad toe doen. Die zijn absoluut niet blij met de verschroeide aarde politiek van het regime, dat alle contacten en samenwerkingsperspectieven met het buitenland opblaast. ‘Tja, die lui in Managua, die hebben makkelijk praten’, zeggen ze. Volgens mij staan ze er voor open om de communicatie onder de radar voort te zetten. Als je wil, check ik of ze met jou willen praten.’ ‘Interessant’, antwoord ik, ‘maar laat maar even zitten. Vooralsnog heb ik er niet zo’n behoefte aan om bij de autoriteiten in beeld te komen. Maar ik zal er over nadenken.’
En de burgemeestersverkiezingen van komende zondag, vraag ik Julio. Opnieuw schiet die in de lach. ‘Dat interesseert niemand een zier. Bij de presidentsverkiezingen vorig jaar ging 10 tot 20 procent stemmen, meestal omdat ze daar niet onderuit konden omdat ze voor de overheid werken. Dit keer gaat de helft of minder van hen naar de stembus, voorspel ik je.’
FSLN, zinkend schip?
Als intellectueel met een mooi internationaal netwerk maakte Ricardo tot 2018 deel uit van het hogere partijkader. Maar hij werd met vervroegd pensioen gestuurd nadat hij tijdens de burgeropstand weigerde gehoor te geven aan de oproep ‘Met zijn allen erop af!’. Binnen de grenzen van de grondwet hebben we daar de politie voor, was zijn reactie.
Frequent appen we met elkaar en sinds 2018 spreek ik Ricardo regelmatig. Dit keer brengen we een halve dag met elkaar door, die we beginnen met koffie bij hem thuis. Na anderhalf uur wordt er voor zijn huis langdurig getoeterd omdat ik mijn auto weg moet halen om een bulldozer door te laten. Als een buurvrouw vervolgens roept dat mijn band lek is, gaat Ricardo met mij op stap om die ergens te laten plakken (voor iets meer dan een dollar). Tot slot gaan we ergens eten buiten de stad, waar we in de vrije natuur een tafeltje voor twee onder een rieten afdakje scoren en wij de enige gasten zijn.
‘Van de politieke oppositie heb ik geen hoge pet op, die slaat geen deuk in een pakje boter’, zegt Ricardo. ‘Dit maakt dat politieke veranderingen, ten goede of ten kwade, vooral plaats zullen vinden vanuit de interne dynamica binnen het FSLN. En dan bedoel ik niet vanuit de FSLN als partij want die bestaat niet meer, maar vanuit het repressieve instrument dat het vandaag de dag is. Wat de repressie betreft hebben we het niet over duizenden of tienduizenden politieke gevangenen zoals destijds in Chili en Argentinie, of zelfs Honduras toen de linkse president Zelaya daar ruim tien jaar geleden aan de kant werd geschoven. We hebben het over een afgebakende categorie van een paar honderd tegenstanders van het regime die zo behandeld en in beeld worden gebracht dat mensen het wel uit hun hoofd laten om hun politieke onvrede te manifesteren.’
Buiten spel gezet maar niet uitgespeeld, zou je in het geval van Ricardo kunnen zeggen. Door zijn toegang tot hogere geledingen binnen de partij, komt hij af en toe met informatie die mijn oren doen klapperen. ‘Binnen het justitieapparaat is er veel meer aan de hand dan dat een paar prominenten naar het buitenland zijn uitgeweken. In feite is er sprake van een stille uittocht; tal van cruciale functionarissen lijken het zinkende schip te verlaten. En echt niet alleen omdat ze het niet meer voor zichzelf kunnen verantwoorden dat zij hun professie te schande maken of omdat zij last zouden hebben van een slecht geweten. Ook omdat meerdere van hen deals hebben gemaakt met drugshandelaren waardoor zij in conflict zijn geraakt met het blok Ortega-Murillo. En iedere hooggeplaatste functionaris die naar de VS uitwijkt vormt een verhoogd risico voor diegenen die deel uitmaken van de top van de dictatuur. Vooral binnen de politie en het leger lopen er nu tal van figuren rond met samengeknepen billen. En de snoeiharde binnen- en buitenlandse confrontatiepolitiek van het echtpaar maakt de zaak er niet beter op. Steeds meer topfiguren, waaronder zes ministers, kunnen niet meer naar het buitenland zonder het risico te lopen dat zij opgepakt worden, hun bedrijven en kapitaal kwijt te raken of op internationale kapitaalbeurzen buiten spel gezet te worden. Daar komt bij dat een steeds groter deel van het partijapparaat, van hoog tot laag, gedemoraliseerd en passief is geraakt.
Door al deze ontwikkelingen verwacht ik dat het regime zich gedwongen zal zien om een nieuwe ronde nationale dialoog en verzoening in te gaan. En er is maar één speler die zich daarvoor kwalificeert en dat is de Katholieke Kerk. Dat proces moet er vanuit de optiek van het regime toe leiden dat zij een gematigder imago krijgt en haar nationale en internationale manoeuvreerruimte vergroot. Want zoals het nu gaat, gaat het niet langer. Mijn verwachting is dat de kerk wat concessies binnen zal weten te halen, bijvoorbeeld op financieel vlak of het opheffen van het huisarrest van monseñor Alvarez, zonder dat er fundamenteel veel zal veranderen. Ik ben benieuwd wat vervolgens de reactie zal zijn van de priesters en bisschoppen die zich het sterkst profileren rond de mensenrechtenkwestie en het vraagstuk van sociale rechtvaardigheid.’
‘Is jouw toekomstverwachting geen luchtfietserij? De realiteit is dat Ortega-Murillo zich ook internationaal compleet in de hoek geschilderd hebben met hun steun aan Rusland’s annexatie van delen van Oekraine, het verbreken van de diplomatieke betrekkingen met Nederland?’, werp ik hem tegen. ‘Nee, hoor, twee dingen. In de eerste plaats gaan Rusland en China Nicaragua niet uit de brand helpen, net zo goed als ze momenteel geen hand uitsteken om de Cubanen uit de puree te helpen. Daarnaast zijn de sandinisten zo flexibel als wat. Herinner je niet dat ze in de jaren tachtig verklaarden nooit en never met de contra’s te zullen onderhandelen? Moet je zien hoe de top van beide bewegingen vandaag de dag samen optrekken, alsof er nooit iets voorgevallen is. Nee, de realiteit en de bühne, dat zijn twee heel verschillende dingen.’
Het economische plaatje
‘Linksom of rechtsom zullen de armen deels gecompenseerd moeten worden voor de prijsstijgingen en de inflatie. Tegelijkertijd staat Nicaragua financieel en economisch bepaald niet op instorten. Het land beschikt over een uitstekende infrastructuur en ook de publieke diensten functioneren. Waar de daarvoor benodigde kapitalen vandaan komen is ook voor mij deels een raadsel. Drugsgelden? Dat zou kunnen. Dat er sprake is van een verwevenheid van boven- en onderwereld is helder, maar hoe dat precies in elkaar zit weet vrijwel niemand. Ondertussen is het zonneklaar dat het verlenen van concessies en opdrachten volledig politiek gestuurd wordt vanaf het hoogste niveau. De weg Rama-Juigalpa is bijvoorbeeld gegund aan het bedrijf van de toenmalige minister van Infrastructuur, die inmiddels in ongenade is gevallen en wiens bedrijf in rook is opgegaan. In Nicaragua hebben we bedrijven die vijftig jaar of langer bestaan zoals Pellas en Julio Martinez maar tegenwoordig bestaat het gros van de bedrijven maar drie tot vijf jaar. Maffia-achtige praktijken zijn schering en inslag, als gemeenteraadslid ben ik daar zelf direct getuige van geweest. Toen een gemeente-inspecteur van ons de opdracht kreeg bezwaar te maken tegen de manier waarop een megaproject was uitgevoerd, zei die ‘Dank je de koekoek, ga daar zelf maar verhaal halen want ik wil nog niet dood’.
Een van de fenomenen die het mensen mogelijk maakt om de overleven, is de arbeidsmigratie. Dat levert het land aan overmakingen zo’n 4 miljard dollar per jaar op, wat gelijk staat aan bijna een kwart van het BNP. Tegelijk is het een belangrijk wapen van het regime omdat de stroom vertrekkers nog veel dramatischer proporties aan kan nemen als Nicaragua verder ontwricht raakt. En dat is wel het laatste waar de heersende klasse in de VS op zit te wachten.’
(1)‘South Lighthouse’ is een organisatie die zich inzet voor het opsporen van het gebruik van technologieën voor de controle van de bevolking door autoritaire regimes. De organisatie heeft 39 valse zendmasten in Nicaragua ontdekt die het mogelijk maakt om communicatie via mobiele telefoon/smartphone te controleren. Met deze apparaten kan je nagaan wie telefoon/bericht stuurt en naar wie, om precies de telefoons te lokaliseren, te zien op welke sites de gebruiker van een smartphone verbinding maakt en soms zelfs de communicatie afluistert.
