Zijn netwerken het begin van het antwoord op de politieke crisis waar links al decennia onder gebukt gaat? Dat is één van de vragen die de publicatie ‘Networked politics: rethinking political organisation in an age of movements and networks’ onderzoekt. De reader is het resultaat van verschillende brainstormsessies van mensen die elkaar leerden kennen in de andersglobaliseringsbeweging, met name bij de sociale fora. Hillary Wainwright, onder andere redacteur bij het tijdschrift ‘Red Pepper’, Christophe Aguiton (onder andere van de LCR en Attac) en Marco Berlinguer van Transform! Italia (een marxistische denktank) – om er enkele uit te pikken- maken deel uit van de open groep.
De vraag waar de reader een antwoord op probeert te geven is eenvoudig samen te vatten: hoe moeten we ons in godsnaam organiseren om sociale verandering te realiseren? Met als subtekst ’terwijl democratie wordt uitgehold door het neoliberalisme en de andersglobaliseringsbeweging verzwakt is’… Het resultaat is een werkdocument vol interessante, soms verwarde en bewust-onaffe ideeën, uitgangspunten en werkhypotheses.
Uitgangspunten
Uit de inventarisatie van de belangrijkste principes waar de reader mee begint, kan geconcludeerd worden in welke richting de kritiek gaat: starre sociale verhoudingen door nadruk op leiderschap; streven naar uniformiteit; gemankeerde democratie; bureaucratisering… Als een partijlid herken ik veel van de kritiek en deel ik ook het merendeel van de geformuleerde uitgangspunten. Daarom zou het interessant zijn geweest als ze zowel een meer historische als inhoudelijke aanpak hadden gekozen. Dat hier niet voor is gekozen, is niet verwonderlijk – het was gewoon niet hun doel, en daar valt ook wat voor te zeggen:”We hebben het ook geschreven omdat een radicale politiek die onzekerheid en nieuwsgierigheid op waarde schat zo vaak opzij wordt geschoven door politieke methodes met een meer dogmatisch en sturend karakter. Maar er is geen enkele reden waarom een verkennende politiek zich schuil zou moeten houden.”
Macht en tegenmacht
De uitgangspunten voor het denken van de groep zijn die van de sociale fora: respect voor diversiteit; een horizontale organisatievorm, dus geen centrum (leiding), en besluitvorming op basis van consensus als uiting van openheid en diversiteit. Principes die (de organisatie van) partijen onmogelijk maken en daarom gelezen kunnen worden als een reactie op en afwijzing van partijen. Maar de losse netwerken waaruit de andersglobaliseringsbeweging bestaat, en die ontstaan door de toepassing van deze organisatieprincipes, zorgen voor nieuwe problemen: “Het resultaat is een hoogst onzeker ‘wij’, een wij blootgesteld aan het risico om haar eigen grenzen te moeten definiëren -en daarmee de diversiteit en creativiteit te vermorzelen- of juist verworden tot een identiteitloze vergaarbak met een veelheid aan gezichten.”
De oplossing wordt onder andere gezocht in een nieuwe blik op wat macht betekent. Enerzijds is er staatsmacht – datgene dat traditioneel links wilde veroveren – maar macht is ook een omvormende mogelijkheid (transformative capacity) dat elk dat individu in zich draagt. Mensen gebruiken deze capaciteit door bijvoorbeeld in hun eigen leven gelijkwaardigheid, samenwerking of een ecologisch bewustzijn toe te passen. Mensen zijn dus zélf actoren van verandering en niet enkel objecten van verandering.
De link die wordt gelegd tussen enerzijds de zwakte van de beweging om haar wil op te leggen om daadwerkelijke veranderingen door te voeren en anderzijds dat het idee dat iedereen een veranderende mogelijkheid in zich draagt, is interessant. Zeker niet nieuw, door theoretici van traditioneel links (het wordt nooit echt duidelijk wie daar nu allemaal onder wordt geschaard) ook al ontwikkeld, maar gesmoord in de praktijk van de dag. Dus dan toch weer die vraag: hoe komt dat?
Netwerken, netwerken, netwerken
Tot slot nog iets over netwerken. Opvallend aan de tekst is dat er niet wordt gerefereerd aan de algemene populariteit van netwerken. Het lijkt wel alsof het vormen van netwerken een uitvinding is van (radicaal) links. Maar alles is tegenwoordig een kwestie van netwerken. Een baan, een hogere productiviteit, vrienden… Neem nu deze tekst: “Een van de redenen waarom netwerkorganisaties furore maken is dat ze appelleren aan mogelijkheden van zelfrealisatie en ondernemerschap. Niet iedereen hoeft alles te kunnen en te kennen.” en dan deze: “Een verbonden principe is om zodanig te organiseren dat er gestreefd wordt naar een volledige benutting van de mogelijkheden en kennis van al diegenen die gezamenlijke wensen en waarden voor verandering delen.” De eerste tekst is geschreven door Eugenius, een organisatie- en managementadviesbureau en het tweede citaat is van Hilary Wainwright. Zelfde inzet – het verleiden van het autonome individu om in een collectief te stappen door zelfrealisatie te beloven – maar een ander doel; meer winst voor de baas van dat zelfgerealiseerde individu of een andere wereld. Dát nieuwe vormen van strijd en van organisatie geworteld zijn in hun eigen tijd is goed, van levensbelang waarschijnlijk. Maar een kritische reflectie op de gevaren hiervan is ook nodig. Hopelijk kunnen we hierover en over andere zaken meer over lezen in een vervolgdocument.
Geïnteresseerd? Neem eens een kijkje op www.networked-politics.info. Hierop staat de reader, maar ook allerlei andere voorbereidende en ondersteunende teksten. Iedereen is uitgenodigd om mee te denken. De site is opgezet als wiki-site.
Saskia Mannessen
(Uitpers, nr 89, 9de jg., september 2007)
