“During my lifetime I have dedicated myself to this struggle of the African people. I have fought against white domination, and I have fought against black domination. I have cherished the ideal of a democratic and free society in which all persons live together in harmony and with equal opportunities. It is an ideal which I hope to live for and to achieve. But if needs be, it is an ideal for which I am prepared to die.” Nelson Mandela – April 20, 1964 Uit: Statement Nelson Mandela bij zijn proces in 1964
Ondanks zijn ernstige ziekte kwam het overlijden van Nelson Mandela, strijder tegen de apartheid van het eerste uur, voor mij en vele anderen als een schok. En zoals te verwachten barstten de reacties van de wereldleiders los, die over elkaar heen struikelden in loftuitingen. [1]
Een greep: De Amerikaanse president Obama zei in een reactie op de televisie: ”We hebben een van de meest invloedrijke en goede mensen verloren, die we hadden”. [2] Ook merkte hij op, dat hij een van de miljoenen is, die inspiratie bij het leven van Mandela inspiratie vond. [3] De Russische president Poetin prees Mandela vanwege zijn betrokkenheid bij ”de idealen van humanisme en gerechtigheid”. [4] De Chinese president Xi Ping prees Mandela’s bijdrage aan de ”vooruitgang van de mensheid”. [5] Bedroefde reacties van de Britse Koningin Elisabeth en prins Charles [6] en reacties van talloze andere Staatslieden en politici. [7] Koning Willem Alexander noemde in een brief aan de nabestaanden, Mandela ”een inspirerend voorbeeld [8] en premier Rutte noemde de dood van Mandela ” iets om stil van te worden”. [9]
Andere Europese leiders: Voorzitter van de Europese Raad, Herman van Rompuy, noemde Mandela ‘één van de grootste politieke figuren van onze tijd’. De Franse president. Francois Hollande omschrijft Nelson Mandela als ‘een uitzonderlijke verzetsstrijder’ die, ondanks 27 jaar gevangenschap, niet enkel een verwerpelijk regime kon omverwerpen, maar ook de Zuid-Afrikanen kon verzoenen en de democratie laten gelden. De Duitse bondskanselier Angela Merkel eerde Mandela als een voorbeeld voor mensen over de hele wereld. ‘Nelson Mandela’s lichtende voorbeeld en zijn politieke erfenis van geweldloosheid en afwijzing van racisme zal voor mensen over de hele wereld nog lange tijd een bron van inspiratie blijven.’ De Britse premier David Cameron verklaarde, dat “een groot licht is uitgedoofd in de wereld” en zei op Twitter Nelson Mandela was een held van onze tijd.” [10] Naast die Staatslieden ook reacties van de Myanmarese oppositieleidster Aung San Suu Kyi, de Dalai Lama en Paus Franciscus [11]
Israël: De Israëlische premier Netanyahu noemde Mandela ”een van de grote figuren van onze tijd” en merkte op ”Hij was de vader van zijn natie, een man met visie en een vrijheidsstrijder, die geweld verwierp”. [12]
Palestina: De enige reactie, die onverkort oprecht was, was die van de Palestijnse president Abbas, die Mandela eerde als ‘een symbool van de bevrijding van het kolonialisme en de bezetting voor alle volkeren die vrijheid nastreven’. ‘Het is een groot verlies voor alle volkeren uit de wereld en voor Palestina’, aldus Abbas, die Mandela omschreef als ‘de moedigste en belangrijkste van de mensen die ons hebben gesteund’. [13] En dat klopt: Mandela heeft de Palestijnse strijd tegen de Israëlische onderdrukking en bezetting altijd gesteund. [14]
Hypocriet, met een kern van oprechtheid
Eenduidig in lof dus en over elkaar struikelend in waardering, uit de mond van de ene nog ”mooier” dan de andere, wat zich nog eens in superlatieven zou herhalen bij de herdenking van Mandela in het FNB stadion in Johannesburg, waar vooral president Obama de kans waarnam te scoren in zijn zogenoemde ”bevlogen redevoering”. [15] Hypocriet dus, maar met een kern van oprechtheid. Op die kern van oprechtheid kom ik terug. Eerst de hypocrisie.
Hypocriet: Staatslieden/Mensenrechtenschenders
Om twee redenen zijn al die lofprijzingen van de wereldleiders nogal hypocriet. In de eerste plaats omwille van de ‘criminal record’ van vele Staatslieden zelf. VS president Obama, verantwoordelijk voor de VS-bezetting en -oorlogsmisdaden in Afghanistan, de buitengerechtelijke executie van Osama bin Laden [16], het gebruik van drones [17], de continuering van Guantanamo Bay en andere aan het VS imperialisme gerelateerde mensenrechtenschendingen. De Russische president Poetin heeft ook een uitgebreid criminal record, zowel wat mensenrechtenschendingen in Rusland betreft [18] als in het vaak vergeten Tsjetsjenië [19] De Chinese president Xi Ping draagt verantwoordelijkheid voor de deplorabele mensenrechtensituatie in China [20] en de onderdrukking van de islamitische Oeigoeren en Tibetanen. [21] En zo gaat het door.
Uitgelicht: de misdaden van twee Staatslieden, die in alle toonaarden de lof van Mandela zongen: de Surinaamse president Bouterse en de Israëlische premier Netanyahu. Bouterse is hoofdverantwoordelijk voor o.a. de decembermoorden in 1982 en de oorlogsmisdaden in de Binnenlandse oorlog [22]en andere mensenrechtenschendingen tijdens zijn militaire bewind. Premier Netanyahu is als chef van de Israelische bezettingsstaat verantwoordelijk voor aan de Palestijnen begane onderdrukking, oorlogsmisdaden en mensenrechtenschendingen. [23]
Hypocriet: Mandela als ”terrorist”
De tweede kant van die hypocrisie is het feit, dat de voorgangers van de lofprijzende westerse staatslieden [Rusland en China steunden het ANC van Mandela] Mandela als terrorist afschilderden. Notoire Mandela bashers waren de VS. [24] De Amerikaanse inlichtingendienst CIA zou volgens sommige bronnen zelfs assistentie hebben verleend bij de arrestatie van Mandela in 1962. [25] Tot 2008 heeft het ANC op de Amerikaanse terroristenlijst gestaan [26], na er door voormalig Amerikaans president Reagan op te zijn geplaatst. [27] Een andere beruchte Mandela basher was de Iron Lady, de Britse premier M Thatcher, die het ANC en Nelson Mandela als ”terrorist” beschouwde. Deze mening werd trouwens gedeeld door een groot deel van het rechtse Britse politieke establishment. [28] En natuurlijk niet te vergeten de bezettingsstaat Israël, die het apartheidsregime jarenlang actief en enthousiast heeft gesteund. [29] Die steun was [wederzijds] economisch, maar ook militair in een infaam gezamenlijk nucleair programma. [30] Een aantal keren hebben Zuid-Afrikaanse apartheidspolitici een bezoek aan Israël gebracht. [31] Uiteraard om hun banden des Kwaads te versterken.
Tegen het licht hiervan zijn de loftuitingen van Israël’s premier Netanyahu aan het adres van Mandela [32] bijna lachwekkend te noemen. Israël, de VS en Groot-Brittannië waren fervent in hun steun aan Zuid Afrika [33], maar natuurlijk waren zij dat niet alleen. Het gehele Westen heeft via haar bedrijven en multinationals natuurlijk vrolijk en rijk verdiend aan de apartheid.
Toch zijn al die loftuitingen aan het adres van Mandela niet louter hypocrisie. Er schuilt wel degelijk een kern van gemeendheid in, zeker wat betreft de verwijzingen naar de “verzoenende houding” van Mandela. Omdat staatslieden politici zijn, met welbepaalde belangen, bedoelen ze met verzoening niet het ”edele karakter” [dat hij wel degelijk had] van Mandela, al wordt het wel zo gebracht, maar het feit, dat het post-apartheid Zuid Afrika geen bedreiging, noch economisch, noch politiek, voor het Westen is geworden.
Geen radicale sociale veranderingen, geen knagen aan het kapitalisme, niets. Voor het Westen is dat Mandela’s echte verdienste, voor mij, naast waardering, een groot punt van kritiek.
Mandela’s strijd voor gerechtigheid en gevangenschap, een overzicht
Nelson Rohihlahla Mandela werd geboren op 18 juli 1918 in de Oostkaapprovincie van Zuid-Afrika. Hij was een telg van de Madiba-dynastie, die over het Thembuvolk had geregeerd. Hij studeerde rechten aan de Fort Harare Universit
eit en de Universiteit van Witwatersrand in Johannesburg [waarheen hij in 1941 was vertrokken om aan een gearrangeerd huwelijk te ontkomen]. Op de Universiteit van Witwatersrand kwam hij voor het eerst in contact met andere studenten die zich engageerden in de strijd tegen de koloniale onderdrukking, zoals de latere blanke ANC leiders Joe Slovo [34] en Ruth First. [35] Ook leerde hij latere ANC-leiders Walter Sisulu [36] en Oliver Tambo [37] kennen. In 1952 begon Mandela een advocatenkantoor.
Een staaltje van koloniale onderdrukking: de wetgeving van de Britse koloniale overheid herleidde de overgrote meerderheid van de bevolking (ongeveer 80 procent) immers grotendeels tot spotgoedkope arbeidskrachten ten dienste van de blanke minderheid. Zo was er onder meer een wet van 1913 die landeigendom voor zwarten bijna onmogelijk maakte. In een land waar de overgrote meerderheid van de inwoners van landbouw en veeteelt leefde, was dit zeer ingrijpend. Hierdoor waren de van hun land verdreven zwarten genoodzaakt. werk te vinden in de mijnbouw, waar zij bloot stonden aan nieuwe uitbuiting, [38]
ANC
In de jaren 1940 werd hij lid van het in 1912 opgerichte Afrikaans Nationaal Congres (ANC) [39], waarin hij snel opklom tot leidinggevende functies. [40] Tot 1963 zou het ANC een geweldloze strijd voeren.
Mandela in verzet/De lange weg van strijd
Het in 1948 officieel in het leven geroepen Zuid-Afrikaanse apartheidssysteem [41] nam steeds hardere en repressievere vormen aan en maakte de reeds bestaande rechteloosheid van de zwarte en gekleurde bevolking [vanaf nu genoemd de zwarte bevolking] nog rechtelozer. Zijn verzet bracht Mandela in de jaren 50, drie keer voor de rechter [de apartheidsversie van ”rechter” en ”rechtssysteem dan…..]. De eerste keer in 1952, waarbij hij werd veroordeeld tot een ”verbanning” van zes maanden [42], enkele jaren later voor de tweede keer, nu echter voor vijf jaar, een verbanning, die hij voortdurend schond. In 1956 volgde opnieuw een aanhouding, deze keer met beschuldiging van ”hoogverraad” [waarop de doodstraf stond]. Tijdens dit proces namen de protestacties tegen de apartheid toe, vooral tegen de pasjeswetten [43]
ANC/The Long Road to Freedom/het Freedom Charter
In 1955 werd op een conferentie samen met andere mensenrechtenorganisaties het Freedom Charter opgesteld dat tot na de opheffing van de apartheid het programma van het ANC bleef. De conferentie werd (kort na de goedkeuring van het Charter) uiteengeslagen door de politie. Dat Charter eiste de oprichting van een democratische niet-raciale maatschappij en de nationalisering van de voornaamste industrietakken. [44]
Mooie idealen
Echter, van die nationalisatie van de industrietakken is helaas niets terechtgekomen. Integendeel, na de afschaffing van de apartheid is naast de instandhouding van de witte elite, een rijke zwarte elite gecreëerd, met nog steeds bittere sociale ongelijkheid, waarvan vooral de zwarte bevolking de dupe is. Maar dat is voor later in dit betoog.
Het ANC had nauwe banden met de Zuid-Afrikaanse Communistische Partij [45], waarvan Joe Slovo voorman was, evenals zijn vrouw Ruth First, beiden actief binnen het ANC. [46] Vandaar de jarenlange Russische en Chinese steun aan het ANC [47], die moet ook worden gezien tegen het licht van de Koude Oorlog. [48]
Keerpunt Sharpeville
Ondanks de moordende repressie van het apartheidsregime had het ANC altijd vastgehouden aan de geweldloze strijd. Maar de kruik gaat net zo lang te water tot zij barst. Het keerpunt kwam in 1960, toen bij een door het ANC en die andere verzetsbeweging, de PAC [49] georganiseerde vreedzame demonstratie tegen de pasjeswetten, in Sharpeville door de politie 69 ongewapende demonstranten, waaronder vele vrouwen en kinderen, werden doodgeschoten. [50] Hierop zei het ANC ”BASTA” en richtte Umkhonto We Sizwe op, de gewapende arm van het ANC [51], waarvan Mandela een van de belangrijkste leiders werd.
Met het bloedbad in Sharpeville, waar voor het eerst duidelijk het kwaadaardige gezicht van het apartheidregime voor de hele wereld te zien was. Dat was het moment, dat de publieke opinie in Nederland en internationaal omging en in het anti apartheidskamp belandde. [52] Want hier werden ongewapende burgers doodgeschoten, die vreedzaam protesteerden en dat was het breekpunt. Internationaal raakte Zuid-Afrika geïsoleerd. De VN-Veiligheidsraad nam Resolutie 134 aan, waarbij de massamoord werd veroordeeld, de apartheid als zodanig werd veroordeeld en Zuid Afrika werd opgeroepen aan die apartheid een einde te maken. [53] In 1961 verliet Zuid Afrika het Gemenebest. Reacties van de zwarte bevolking op dit bloedbad waren protestmarsen, stakingen en demonstraties, waarna het regime de noodtoestand afkondigde, ANC en PAC vogelvrij verklaarde en 18.000 mensen arresteerde. [54]
Mandela en het Rivoniaproces
Op 11 juli 1963 was het dan zover. Na zeker 200 verzets- en sabotageacties van Umkhonto We Sizwe [het gewapende ANC verzet, afgekort MK] werden 19 ANC-leiders, waaronder Mandela, gearresteerd op de boerderij van een van die leiders, Arthur Goldreich, een blanke ANC-leider van Joodse komaf. [55] Dit noem ik expliciet, omdat van de in het ANC aanwezige blanken, Joden oververtegenwoordigd waren. ANC leiders Oliver Tambo [56] en Joe Slovo wisten [57] aan arrestatie te ontkomen en het land te omtvluchten. De arrestanten waren zowel zwarten, een Indiër [Ahmed Kathadra] en een aantal blanken. Na hun arrestatie werden, [niet anders te verwachten] een aantal basale rechten geschonden. Zo werden de verdachten aanvankelijk 90 dagen vastgehouden zonder vorm van proces [wat de apartheid ”wettelijk” mogelijk gemaakt had] en waren ze incommunicado [geen contact met de buitenwereld]. [58]
Aanklachten:
· Het rekruteren en trainen van personen voor een gewelddadige revolutie en sabotage.
· Samenzwering tot bovenstaande en hulp aan buitenlandse militaire invallen.
· Het plegen van deze daden ten behoeve van het communisme.
· Het ontvangen van buitenlandse fondsen met deze doelen. [59]
Uiteindelijk stonden 10 mensen terecht, van wie twee werden vrijgesproken [Lionel Bernstein en James Kantor]. Mandela en zeven anderen werden tot levenslang veroordeeld, waaronder ANC leiders Walter Sisulu, Ahmed Kathadra en Govan Mbeki [vader van de latere president Mbeki] en Denis Goldberg, de enige blanke ANC activist, die tot levenslang werd veroordeeld en die het dilemma van blanke anti-apartheidsactivisten goed verwoordde “Being black and involved (in the struggle) meant you had the support of many people and it meant you got to be part of a community. Being white and involved meant being isolated.” [60] Van de doodstraf, die aanvankelijk was geëist, was afgezien na vele internationale protesten en meer dan uitstekend advocatenwerk. [61] Spectaculair: twee verdachten, Arthur Goldreich en Harold Wolpe wisten te ontsnappen uit de gevangenis en het land te ontvluchten. [62] HIGHTLIGHT in dit proces was de redevoering van Mandela [die reeds een gevangenisstraf van vijf jaar uitzat] ”I am prepared to die”. [63]
Mandela’s gevangenschap
Denis Goldberg, de enige blanke veroordeelde, werd gevangengezet in ”een gevangenis voor blanken”, The Pretoria Central Prison. [64] De detentieomstandigheden in die Pretoria Central Prison heb ik niet kunnen achterhalen, al zullen ze zeker hard geweest zijn. Mandela en 6 anderen werden gevangengezet op Robbeneiland, waar zij dwangarbeid moesten verrichten. De detentieomstandigheden waren hard en het werk was barbaars. Mandela’s cel [en van de anderen zal niet veel beter geweest zijn] was klein, koud en kaal.
Per half jaar mocht hij een brief schrijven en ontvangen en eens per jaar was er een half uur bezoek van een familielid toegestaan. Hij kreeg geen toestemming de begrafenis van zijn moeder en zijn zoon [die overleed, toen hij in detentie zat] bij te wonen. Hij en anderen legden zich hier niet bij neer en begonnen een strijd tegen
de slechte detentieomstandigheden, die vooral bestond uit het langzaam werken als vorm van sabotage/verzet.
Hierdoor werd het bewind in de loop der jaren iets versoepeld, maar het bleef keihard. Om een voorbeeld te geven: vanwege zijn verzet bracht Mandela vele malen in isolatie door. Maar een ”vergrijp” was al het lezen van een krant.[65] Het meest bizarre was nog wel, dat het apartheidssysteem tot onder de gevangenen werd doorgevoerd. Nelson Mandela en de andere zwarte gevangenen kregen minder eten dan de enige ”kleurling” medegevangene, de Indiër Ahmed Kathadra. [66] In totaal heeft Mandela 27 jaar gevangengezeten: 18 jaar op Robben Eiland, 6 jaar in Pollsmoor en 3 jaar in Victor Verster. [67] Maar in Victor Verster werd voor vriend en vijand al duidelijk, dat het apartheidsregime wilde onderhandelen, waardoor zijn detentieomstandigheden aanmerkelijk verbeterden. [68] Vanuit die Victor Verster gevangenis is hij uiteindelijk ook vrijgelaten, op 11 februari 1990. [69]
Onwaarschijnlijke vriendschappen/Mandela’s grootmoedigheid
Mandela is in de loop der jaren in alle toonaarden geprezen. Hoewel meer dan verdiend, wordt daarbij wel eens uit het oog verloren, dat de inzet van vele leiders en duizenden activisten EN internationale steun collectief heeft gezorgd voor het verslaan van de misdadige apartheid. Nadruk leggen op de [enorme] verdiensten van Mandela alleen kan de inzet van al die velen, onbedoeld, ondersneeuwen. [70] Dat is een ding. Maar wat mij nu zo heeft getroffen aan Mandela is los van zijn strijd zijn gebrek aan bitterheid, die er zelfs toe geleid heeft, dat hij vriendschappen met bewakers kon opbouwen, waardoor het respect voor hem, van bewakerszijde, nolens volens, groot werd. [71] En dit alles ZONDER zijn waardigheid prijs te geven, want hij weigerde consequent zijn Afrikaner bewakers met ”baas” aan te spreken, een door de apartheid opgelegde benaming van blanken door zwarten. [72]
Ondertussen, het ANC
Ondertussen ging de strijd buiten de gevangenis natuurlijk door. ANC strijders werden getraind in Rusland en China, werkten samen met de Zimbabwaanse vrijheidsbeweging Zapu en de internationale solidariteit groeide. Maar in Zuid-Afrika zelf nam de repressie steeds barbaarsere vormen aan. Het regime had met de arrestatie van de ANC-top in 1963 immers een grote klap uitgedeeld en in de zestiger jaren werd het verzet met harde hand teruggedrongen. Zo werden Mandela’s vrouw Winnie en 22 anderen in 1969 opgepakt vanwege een poging, het ANC nieuw leven in te blazen. [73]
Jaren ’70, het verzet groeit
In de 70er jaren kwam er een terugslaan van het ANC. Studenten gingen massaal de straat op en legden banden met oud ANC-leden en ondergrondse ANC-activisten. Een hard neergeslagen studentenprotest in Soweto tegen het onderwijssysteem met Afrikaans [als taal van de Afrikaner Boeren symbool van de apartheid] als door de overheid verplichte voertaal [74] verspreidde zich over het land, waarbij de MK [Umkhonto We Sizwe, gewapende tak van het ANC] er vele leden bij kreeg. Er volgde een harde repressie door het regime, met honderden doden als gevolg. [75]
Ook de eerste helft van de jaren tachtig werd gekenmerkt door een sterke groei van protest, massaopstanden en een betere organisatie van het verzet. President P.W. Botha [76] voer evenals zijn voorgangers de harde koers en probeerde de oppositie met harde hand neer te slaan. Activisten en politie raakten steeds vaker slaags en in juni 1985 werd in grote delen van het land de noodtoestand uitgeroepen. Tussen 1985 en 1987 pleegde het ANC 231 aanvallen. [77] In 1986 werd de noodtoestand uitgebreid tot heel Zuid-Afrika, wat zou voortduren tot 1990. [78]
Campagne vrijlating Mandela
ANC-leider in ballingschap, Oliver Tambo, startte in 1980 een campagne voor de vrijlating van Mandela. Tijdens zijn bezoeken aan een groot aantal landen en politieke leiders wist hij veel regeringen en actiegroepen ertoe te bewegen, te ijveren voor de vrijlating van Mandela. Onder druk van het internationale protest tegen de apartheid, was er een economische boycot van Zuid-Afrika. Vele Europese en Amerikaanse bedrijven trokken zich uit Zuid-Afrika terug en dat begon het apartheidsregime te voelen.
In Zuid-Afrika zelf werd de Kerk, en met name bisschop Desmond Tutu [79], een drijvende kracht achter de antiapartheidsbeweging nam de economische boycot toe, dat door het regime werd gevoeld, aangezien een groot aantal Amerikaanse en Europese bedrijven zich terugtrokken uit Zuid-Afrika. [80]
Onderhandelingen
De situatie begon voor het apartheidsregime onhoudbaar te worden. Ondanks zware repressie nam het verzet alleen maar toe, internationaal was Zuid-Afrika geïsoleerd, zowel politiek als economisch en de gevolgen van die economische boycot werden steeds meer voelbaar. Dus was het moment gekomen om te gaan onderhandelen. President Botha begon daarmee.
Na 18 jaar gevangenschap op Robbeneiland werd Mandela overgebracht naar de Pollsmoor gevangenis op het vasteland bij Kaapstad. Botha bood Mandela[en hen allen] in 1985 de vrijheid, als hij openlijk het gebruik van geweld zou veroordeelde. Mandela bleef bij zijn principes en weigerde. Het ANC zou het geweld eerst afzweren, als het regime het geweld van repressie stopte. [81]
Laatste stap naar de vrijheid
Onder president Botha werd Mandela in 1988 van de Pollsmoor gevangenis overgeplaatst naar de Victor Verster gevangenis, waar hij in redelijk comfortabele omstandigheden verbleef. Hij kreeg een eigen woning in de gevangenis en kon onbeperkt bezoek ontvangen. Maar het bleef een gevangenis.
De vrijheid
Het tij keerde, toen Botha [die in 1989 aftrad na een lichte beroerte] werd opgevolgd door president De Klerk. [82] Kort daarna legde hij aan zijn regering een plan voor, dat de onvoorwaardelijke vrijlating van Mandela inhield. Ook hief hij op 2 februari 1990 het verbod op het ANC, de Zuid-Afrikaanse Communistische Partij, de PAC en andere anti apartheids organisaties op. En op 11 februari 1990 was het dan zover. Nelson Mandela, gevangene van Robbeneiland en voorman van het ANC, verliet als vrij man de Victor Verster gevangenis. FREE, AT LAST!
Postapartheid Zuid-Afrika
En dan gaat alles snel: op 19 februari ontvangt Mandela zijn eerste Zuid-Afrikaanse paspoort als vrij man [moet heel emotioneel geweest zijn, zwarten in Zuid-Afrika hadden immers geen vrijheid van beweging] en begint vervolgens een tour over de wereld om supporters en politici te bezoeken en diegenen te bedanken die zich hebben ingezet voor de steun in de strijd tegen de apartheid en voor zijn vrijlating. In Afrika bezoekt hij onder andere Zambia, Namibië, Libië [Khadaffi was ook een groot supporter van het ANC, een van zijn weinige pluspunten]. In Europa bezoekt hij Zweden, Londen, Frankrijk [waar hij wordt ontvangen door president Mitterrand], Groot-Brittannië [waar hij wordt ontvangen door premier Thatcher, geen vriendin van de anti apartheidsstrijd, die Mandela een terrorist genoemd had en tegen sancties van het apartheidsbewind was]. Paus Johannes Paulus II ontvangt hem in het Vaticaan. [83] Ook bezoekt hij Nederland, om zijn supporters te bedanken. Saillant detail: aanvankelijk was hij niet van plan, Nederland te bezoeken, omdat de officiële politiek zich bepaald niet had ingezet voor de Zuid-Afrikaanse vrijheidsstrijd, noch in de jaren 80, noch daarvoor. [84] Immers heeft Nederland zich in de jaren 50 en 60 regelmatig ”van stemming onthouden” als in de VN over veroordeling van de apartheid werd gestemd, wat de terechte woede van Koninkrijksdelen Suriname en de Nederlandse Antillen opwekte. De Nederlandse publieke opinie was echter vanaf het bloedbad in Sharpeville al om. [85]
Terug naar de bezoeken van Mandela
In de VS ontmoette hij president George Bush [senior] en op Cuba ontmoette hij de door hem lang bewonderde leider Fidel Castro. In Azië bracht hij onder andere bezoeken aan India, Indonesië, Maleisië, Australië, China en Japan. Op zijn zachtst opmerkelijk was,
dat hij de voormalige Sovjet-Unie, steuner van het ANC vanaf het eerste uur [met China] niet bezocht.
Na de euforie
Nadat het ANC op 6 augustus 1990 de gewapende strijd had neergelegd [86], werd de apartheid definitief afgeschaft na een reeks onderhandelingen tussen 1990 en 1993. Uiteraard ging het om meer dan dat. Er werd in feite beslist over de politieke en economische richting, die Zuid Afrika zou inslaan, nu een einde was gekomen aan het blanke minderheidsregime. De onderhandelingen werden gevoerd door CODESA [Convention for a Democratic South Africa] waaraan, naast het ANC, de Nationale Partij [de Apartheidspartij van president De Klerk] een groot aantal politieke organisaties deelnamen. [87] PAC (Pan-Afrikaans Congres), die andere verzetspartij tegen de apartheid, die in de jaren 80 veel aan invloed had verloren ten gunste van het ANC, boycotte de onderhandelingen. [88] Codesa I [1990-1991] en Codesa II [1992-1993] werden overschaduwd door spanningen en geweld tussen de Zoeloes [waarachter de Inkhata Partij van Chief Buthulezi, eens een profiteur en verdediger van de apartheid] en ANC aanhangers. ANC blies toen de onderhandelingen af [de Klerk ervan beschuldigend, het vuurtje te hebben opgestookt]. Opnieuw onderhandelingen, deze keer onder de vlag van het Multiparty Negotiating Forum, waarbij de belangrijkste onderhandelaars het ANC [belichaamd door Mandela] en de Nationale Partij [belichaamd door president de Klerk] waren.[89]
Nationale Grondwet
Op 18 november 1993 werden de 21 onderhandelingspartijen van het Multiparty Negociating Forum het eens over de vorming van een nieuwe Nationale Grondwet. [90] Het one man one vote ideaal, een doodnormale democratische eis van het ANC, waarvoor zo hard was gevochten en zoveel slachtoffers had geëist, was nu een feit. De politieke Apartheid was verslagen.
Nog even moet genoemd worden de uitreiking van de Nobelprijs voor de Vrede aan Nelson Mandela en president De klerk in 1993.[91] Voor Nelson Mandela meer dan verdiend, maar de chef van de laatste apartheidsregering, hoofdverantwoordelijk voor het politieke racisme en de tijdens zijn bewind plaatsgevonden mensenrechtenschendingen aan de zwarte bevolking [en kleurlingen, maar ik gooi dat even op een hoop], had deze onderscheiding niet verdiend. Wel berechting voor gepleegde misdaden, maar daarop kom ik terug.
Verkiezingen in vrijheid
En dan is het zover. Datgene waarvoor zovele ANC strijders het leven hebben gelaten, zijn opgesloten en mishandeld. One man, one vote. De eerste vrije, democratische verkiezingen in de geschiedenis van Zuid Afrika op 27 april 1994. [92] Emoties, grote emoties kwamen vrij. Er waren zwarte oude mensen op de TV te zien, die bereid waren uren in de rij te staan voor iets, dat in ieder op democratische grondslag gebaseerd land doodnormaal is, stemmen. Voor het eerst in hun leven.
Hoe kritisch ook gekeken moet worden [naar mijn mening] naar schaduwzijden van het postapartheidsregime, dit moet niet worden onderschat. Geen blanke ”baas” meer [93], maar gelijkwaardigheid. Een historisch moment. Dat is de grote verdienste van Mandela en al zijn medestrijders en dat blijft voorop staan, vooral vanwege de grote persoonlijke prijs, die ervoor is betaald.
Bij de verkiezingsuitslagen werd het ANC de grootste partij, de Nationale Partij de tweede en derde was de Inkatha Vrijheidspartij van Zoeloe Chief Buthelezi. Aan ButhelezI moet trouwens nul comma nul waardering gegeven worden gezien zijn rol als profiteur en verdediger van de apartheid. [94] Ook is hij, met steun van het apartheidsregime, verantwoordelijk voor aanslagen en moordpartijen op mensen in townships met ANC aanhangers tijdens de onderhandelingen om een vrij Zuid-Afrika en tijdens de apartheid. [95] Mandela werd de eerste president van het vrije Zuid Afrika, in 1999 opgevolgd door Mbeki [96], wiens vader samen met Mandela op Robbeneiland gevangen heeft gezeten. [97] De huidige president is Jacob Zuma. [98]
Klap in het gezicht van de principes
De regering die Mandela vormde was er een van ”nationale eenheid”, waarbij hij samen ging regeren met de Nationale Partij, de partij van voormalig apartheidschef, De Klerk en de Inkatha Vrijheidspartij van Buthelezi. [99] Hoewel het wel verklaard zal zijn als een ”vreedzame overgang uit de apartheid” zijn er natuurlijk wel grenzen, zeker omdat het ANC volgens de Grondwetbepalingen geen coalitiepartners nodig had en alleen kon regeren [ANC had 62 procent van de stemmen]. [100] Die grenzen liggen in samenwerking met een partij [ik noem hier Nationale Partij], waarvan voormannen De Klerk en voorgangers zich aan de misdaad tegen de menselijkheid, die apartheid heet, hebben schuldig gemaakt en direct aan politieke moorden, foltering, vernedering, mishandeling etc van de zwarte Afrikanen, ZONDER dat er ook maar enige berechting van nog in leven zijnde betrokkenen heeft plaatsgehad. Een klap in het gezicht van al die naamloze zwarte slachtoffers en de ANC strijders, die hun leven hebben gelaten in de strijd. Bovendien kon zo het ANC programma, zoals aanvankelijk in het Freedom Charter was vastgelegd, onmogelijk worden uitgevoerd.
Nelson Mandela: mythevorming en werkelijkheid
En dan kom ik nu op mijn eerste grote punt van kritiek op het Mandela beleid, wat nu precies de reden is, dat hij door de wereldleiders zo op handen gedragen wordt: zijn zogenaamde ”politiek van verzoening”. Bij politici gaat dat zelden om een schoonklinkend ideaal, maar om de ”juiste” politiek-economische keuzes. En het primaire belang van wereldleiders is het behoud van het kapitalisme en hun daaruit voortvloeiende economische belangen.
Toen duidelijk werd, dat de apartheid niet meer te handhaven was en zelfs een bedreiging kon vormen voor internationale economische belangen [de dreiging van een niet te hanteren zwarte opstand, die zou uitmonden in een radicale sociale strijd was niet denkbeeldig], nam de druk op het Zuid-Afrikaanse regime, om die apartheid af te schaffen, toe. Daarin paste naadloos de door oprechte mensen en organisaties bepleite vrijlating van Nelson Mandela, waar dus ook politici zich achter schaarden. Daarmee zou de druk op de ketel komen, die apartheid ook echt af te schaffen en president De Klerk, sluwe realpoliticus, wilde daaraan wel meewerken om de positie van de blanke elite te trachten te redden.
Want zijn angst viel samen met die van de wereldleiders. Een niet te controleren, zwarte opstand, die niet alleen kon leiden tot een [verwerpelijke, al is het wel te begrijpen] bijltjesdag, maar daarnaast ook het verliezen van de blanke economische macht. Want stel, dat de opstand tot een radicaal economische revolutie zou leiden?
Daarom wilde De Klerk wel inbinden en een einde maken aan de apartheid op voorwaarde uiteraard dat de economische macht in handen van de blanke elite zou blijven. Dat zich, nu bevrijd van de beperkingen van de apartheid, daarbij een rijk geworden zwarte elite zou vormen, was geen enkel probleem, zolang het [kapitalistische] systeem maar werd gered.
Maar de Klerk en de wereldleiders zaten met een belangrijk probleem: het jarenlang aan de Zuid-Afrikaanse communistische Partij gelieerde ANC, dat niet alleen streed voor een uitbanning van de blanke racistische dominantie, maar ook voor radicalere veranderingen zoals nationalisatie van een aantal bedrijfstakken. [101] Want alleen op zo’n manier kon direct een stap gezet worden in effectieve bestrijding van de bittere armoede en een richting sociale gerechtigheid.
Mandela heeft principieel en compromisloos standgehouden tegen iedere poging van president Botha en De Klerk om af te dingen op de volledige afschaffing van de apartheid en het principe ”One man, one Vote” totdat hij gewonnen had. Maar dezelfde principiële houding heeft hij niet ten toon gespreid in het streven naar sociale gerechtigheid. Dat vind ik een ernstige misser en daarin is hij de ANC idealen voor sociale gerechtigheid niet trouw geweest.
Wat Mandela in wezen deed was de instandhouding van de geprivilegieerde blanke bovenklasse, w
aarbij zich een nieuwe welvarende zwarte klasse voegde. [102] Geen landhervormingen, nationalisaties, niets van dat alles, dat was gepropageerd in het ANC Freedom Charter. [103] Hij ging met het IMF in zee, wat automatisch bezuinigingen [ten koste van de sociaal-zwakkeren] inhoudt. [104] Opgemerkt moet bovendien worden, dat het IMF een beduimelde reputatie heeft gehad bij en medeplichtig was aan de Zuid-Afrikaanse apartheid. Zo verstrekte het IMF een lening van 2 biljoen dollar tussen 1976 en 1983. [105] Ook had het IMF in 1966 niet thuis gegeven aan de oproep van de Algemene Vergadering, Zuid Afrika geen lening te verstrekken. [106]
Het meest trieste was nog, dat de regering Mandela redelijk begon, met de politiek van Reconstruction and Development [107], waarin enkele beperkte sociale successen werden behaald [108], maar deze later verving door het neoliberale model ”Gear”. [109] En natuurlijk in conflict kwam met bondgenoot van het eerste uur, de Zuid-Afrikaanse Communistische Partij en de vakbondsalliantie Cosatu. [110]
De apartheid is afgeschaft en dat is een enorme stap en belangrijke verdienste van Mandela en de duizenden, die met hem streden, maar de sociale ellende is nog even groot als tijdens die apartheid. In dat opzicht is er niets veranderd voor de arme zwarte massa’s. [111] En dat is wel degelijk de verantwoordelijkheid van Mandela [natuurlijk met zijn medebestuurders].
Geen verzoening zonder gerechtigheid
”TOM EN BERNARD. Tom woonde tegenover Bernard. Op een dag stal Tom Bernards fiets. Elke dag daarna zag Bernard dat Tom op zijn fiets naar school ging. Na een jaar liep Tom naar Bernard toe, stak zijn hand uit en zei: “Laat ons ons met elkaar verzoenen en het verleden vergeten.” Bernard keek naar Toms hand en zei: “En de fiets dan, krijg ik die ook terug?” “Nee”, antwoordde Tom, “ik had het niet over de fiets, het gaat om verzoening.” Een gelijkenis verteld door de Zuid-Afrikaanse dominee Mxolisi Mpambani en opgetekend door Antjie Krog tijdens een bijeenkomst van de Waarheids- en Verzoeningscommissie”
In bovenstaande citaat is [112] de essentie van de Zuid-Afrikaanse Waarheids en Verzoeningscommissie en Waarheidscommissies in het algemeen treffend samengevat. Dat brengt mij bij mijn tweede grote punt van kritiek, de Zuid-Afrikaanse Waarheids en Verzoeningscommissie, een schande voor iedere fatsoenlijke rechtsgang en een regelrechte klap in het gezicht van alle anti-apartheidsstrijders, die het leven gelaten hebben voor een vrij Zuid-Afrika. Van de zwarte bevolking, die het slachtoffer is geweest van moord, buitengerechtelijke executies, foltering, onderdrukking, vernedering. Dat de verantwoordelijken voor die misdaad tegen de menselijkheid, apartheid, niet vervolgd zijn en daardoor niet veroordeeld, is voor mij onverteerbaar. Laat staan voor de slachtoffers.
Waarheids en Verzoeningscommissie/Kort Overzicht
Als gevolg van onderhandelingen tussen het ANC en apartheidspartij de Nationale Partij kwam de Zuid-Afrikaanse Waarheids- en Verzoeningscommissie [Truth and Reconciliation Commission of South-Africa] tot stand. Het kwam hierop neer, dat amnestie zou worden verleend voor de zogenaamde ”apartheidsmisdaden” [lees mensenrechtenschendingen, begaan als gevolg van de apartheidspolitiek] als de volledige waarheid over de begane misdaden was opgebiecht. Dit gold zowel voor apartheidsofficials [politiek/militair/veiligheidsdienst/politie, etc] als anti-apartheidsstrijders, van wie sommigen ook mensenrechtenschendingen hadden gepleegd. De doelstellingen van de TR [vanaf nu de Waarheids en Verzoeningscommissie genoemd] Waren: 1. De Commissie wilde een zo volledig mogelijk beeld schetsen van grove mensenrechtenschendingen begaan onder apartheid. 2. De Commissie wilde amnestie verlenen aan misdadigers, zowel uit de kringen van het apartheidsregime als aan de kant van de vrijheidsstrijders, en 3. de waardigheid van de slachtoffers herstellen. Dit laatste gebeurde door de slachtoffers de kans te geven hun ervaringen te vertellen en door vergoedingen voor te stellen ter compensatie van de gebeurtenissen uit het verleden en heden. [113]
De voorzitter van deze aanfluiting van gerechtigheid was Bisschop Desmond Tutu, een befaamd antiapartheidsstrijder en Nobelprijswinnaar voor de Vrede. [114] Daarom ook is het zo jammer, dat hij zich hiervoor leende en dat Nelson Mandela bij de onderhandelingen hiermee akkoord gegaan is. Want uiteraard wilden de voormalige apartheidsofficials dit. Het zou immers betekenen, dat zij met foltering, mensenrechtenschendingen, moord, buitengerechtelijke executies wegkwamen. Dat de moordenaars van anti-apartheidsactiviste Ruth First [115] die door een bom was opgeblazen, maar een zielig verhaal hoefden te doen over hun wandaden en weer naar huis konden gaan. Dat de folteraars van de op een politiebureau overleden antiapartheidsstrijder Steve Biko [116] ermee wegkwamen, zoals zovele andere apartheidsmisdadigers.
Dit gaat tenslotte niet om het stelen van een fiets, maar om ernstige misdaden, misdaden tegen de menselijkheid. Noodzakelijk is dat deze worden vervolgd, uiteraard met alle waarborgen voor een eerlijk en onafhankelijk proces waarbij, bij voldoende hard bewijs, een veroordeling komt. Dit is een must vanuit het standpunt van gerechtigheid, als tegenover zowel slachtoffer als nabestaanden. Uiteraard moet die vervolging zowel apartheidsofficials gelden als antiapartheidsstrijders, die zich aan misdaden hebben schuldig gemaakt. De verdedigers van dit TR gedrocht voerden als verdediging aan, dat het tijd werd voor ”verzoening”. Maar verzoening is niet mogelijk zonder gerechtigheid.
Dat dit onder de nabestaanden leeft, blijkt wel uit een onderzoek van het Zuid-Afrikaanse Centrum voor de Studie van Geweld en Verzoening uit 1998, waarin wordt geconcludeerd, dat de slachtoffers van de apartheid ook het straffen van daders als voorwaarde voor verzoening zagen. Volgens een deelnemer aan het onderzoek ”tonen de meeste daders geen enkel teken van berouw en zijn dus niet serieus over verzoening”. [117] De familieleden van de door de politie vermoorde Steve Biko daagden de TRC voor de rechtbank met als argument, met als argument, dat de amnestieprocedure ongrondwettelijk was en in strijd met internationale mensenrechtenconventies. [118] Ze werden helaas niet in het gelijk gesteld.
Het gejubel van de wereldleiders
Het is zeer wel mogelijk, dat wereldleiders werkelijk respect hebben voor de morele integriteit van Mandela, die als antiapartheidsstrijder een hoge prijs heeft betaald, zeker omdat die morele integriteit hen in alle opzichten ontbreekt. Mandela zou daarvan nog blijk geven bij zijn onverbloemde [en natuurlijk terechte] afwijzing van zowel de NAVO interventie in Kosovo in 1999 als de in 2003 dreigende Brits/Amerikaanse aanval op Irak, waarbij hij ook refereerde aan die VS misdaad tegen de menselijkheid in 1945, het gooien van de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki. [119]
Wat de wereldleiders echter in werkelijkheid bezighield was de ”politiek van verzoening”, die Mandela in het post-apartheidstijdperk gevoerd heeft. Het is dan ook geen toeval, dat zij dit allemaal noemen. Maar wat zij met die ”verzoening” bedoelden, waren nu juist de schaduwzijden van het beleid van Mandela. Dat gedrocht, die Waarheidscommissie [voor het Westen een garantie dat er geen ”radicalisering” van het verzetspotentieel van de zwarte massa’s zou volgen], maar vooral het gevoerde neoliberale beleid, dat het IMF binnenhaalde en de buitenlandse investeringen zeker stelde.
Epiloog
Eerder uitte ik in een condoleance aan de familie van Mandela en het Zuid-Afrikaanse volk grote waardering voor Mandela vanwege zijn onverzettelijke strijd tegen de apartheid en zijn principiële solidariteit me de Palestijnse strijd. [120] Daar neem ik niets van terug. Maar daarnaast vond ik het van belang, te wijzen op de schaduwzijden van zijn beleid, die lagen in het faciliteren van straffeloosheid over de misdaden uit de apartheidstijd [De TRC], maar vooral in het voeren van een neo
liberale koers, waarmee de idealen uit het ANC Freedom Charter, dat naast een einde van de apartheid, de arme Zuid-Afrikaanse bevolking een beter leven wilde geven, zijn verkwanseld. Maar toch: waardering voor Mandela’s moed, strijd en de hoge offers, die hij [net zoals al die andere strijders] gebracht heeft.
VAARWEL NELSON MANDELA, MADIBA
Rust in vrede
[1] Het uitgebreide voetnotenapparaat is te raadplegen bij het artikel op de website van Astrid Essed: http://www.astridessed.nl/nelson-mandela-overledeneen-strijder-gaat-naar-huisbegrensd-heldendom/
