Rachida Lamrabet, Vrouwland, Meulenhoff/Manteau, 2007, 236 blz. ISBN 978 90 85421139
Hafid Bouassa, Kader Abdolah en nog zovele andere auteurs brengen kleur en kwaliteit in de Nederlandstalige literatuur van andere origine. Met Rachida Lamrabet, die in 2006 al de Kleur de Kunst!-prijs won, weerklinkt er nu ook in Vlaanderen een geluid met intrinsieke literaire kwaliteiten. Bovendien opereert zij in haar debuutroman “Vrouwland” vanuit een zeer boeiende in between positie.
Vrouwland. Dat is België, althans in de recente roman waarmee Rachida Lamrabet haar entree maakt in de Nederlandstalige literatuur. Op de cover is het levenloze lichaam te zien van een jongeman. Het is Younes, één van de vele figuren die deze roman bevolken. Hij heeft de clandestiene overtocht naar vrouwland niet overleefd. Het boek opent met de brief van een smoorverliefde Younes, een jongeman uit het Marokkaanse dorp Aïn Zora, aan een Mariam Lamkadddem die niet toevallig in de Antwerpse Vrijheidsstraat woont. Zij hebben elkaar leren kennen in het Marokkaanse dorp Aïn Zora waar Mariam haar vakantie doorbracht. Younes vraagt Mariam ten huwelijk, die daarop in een onbewaakt moment ‘ja’ antwoordt. Eens terug thuis vergeet Mariam, die zich in Antwerpen liever Mara noemt, al gauw haar belofte. Younes is radeloos en probeert alsnog zijn ‘Vrouwland’ te bereiken, maar verdrinkt tijdens de overtocht. Ook zijn vriendin Nourdin overleeft de overtocht niet. Alleen een sterke Afrikaanse man bereikt veilig de Spaanse kust. Op een dag staat die man voor Mara’s deur in Antwerpen en geeft haar het diploma en een brief van de verdronken Youri. Ze wil weten wat er precies is gebeurd. Samen met haar broer Marwan die net uit de gevangenis komt en Abdelkader, een neef van Younes, rijden ze met de auto naar het zuiden van Spanje en steken daar over naar Marokko. Ze bezoeken de familie van Younes en Safia, een vrouw met bijzondere gaven. Deze laatste zorgt voor een deus ex machina waardoor Faïza, de plaatselijke aanbidster van Younes alsnog aan een diploma geraakt.
Tussen België en Marokko
Deze zeer korte samenvatting doet het boek onrecht aan, want ze verschraalt de eerder complexe romanstructuur tot een al te eenvoudig verhaaltje. Nuanceren en problematiseren doet Lamrabet door het opvoeren van een vrij groot aantal personages van Marokkaanse origine, die zich op een zeer verschillende manier in het grensgebied tussen België en Marokko bewegen. Mariam of Mara is het prototype van de vrijgevochten jonge moslima die zich uit haar milieu bevrijdt en die haar vrijheid gretig omarmt. Zij heeft een Belgische vriend, stort zich ook in de politiek en doet uitspraken die haar door de traditionele achterban niet in dank worden afgenomen. Het is niet moeilijk om daarop namen te plakken van politicae in het Vlaamse politieke landschap. Ook haar broer Warwan is de personificatie van een bepaalde groep binnen de Marokkaanse gemeenschap: jong, werkloos, een strafblad en verder geen land mee te bezeilen. Abdelkader is veel minder verwesterd. Hij zit nog veel dichter bij zijn homeland. Verwijtend zegt hij tegen Mara: “Je rekent jezelf niet tot de Mgarba. Je bent echt een van hen geworden. Je denkt zoals zij, nietwaar? Ik dacht dat de indoctrinatie van het burgerschap alleen in Frankrijk zo’n verwoestend succes had en dat jullie in België het geluk hebben gehad om zelfs na de zoveelste generatie als vreemdeling te worden beschouwd.” (p. 170) Mara daarentegen voelt zich veel meer Belgische, wat dat ook wil zeggen. Zeker als ze in Marokko is, beseft ze dat nog meer: zij ervaart Marokko als een bijzonder vrouwonvriendelijk land, want als vrouw alleen vindt zij geen hotelkamer en wordt zij als minderwaardig beschouwd.
Borderliner
Enkele jaren geleden hield de Dienst Integratie van de stad Antwerpen een gespreksavond met als thema “Hoe komt het toch dat er in Vlaanderen zo weinig degelijke literatuur door mensen van ‘allochtone’ origine wordt geschreven. Er werd onder meer verwezen naar Nederland waar de oogst toch veel groter is: Anil Ramdas, Astrid Roemer, Frank Martinus Arion, Albert Helman, Hafid Bouassa, Kader Abdolah en nog zovele andere auteurs brengen kleur en kwaliteit in de Nederlandstalige literatuur van andere origine. Met Rachida Lamrabet, die in 2006 al de Kleur de Kunst!-prijs won, weerklinkt er nu ook in Vlaanderen een geluid met intrinsieke literaire kwaliteiten. Bovendien opereert zij vanuit een zeer boeiende in between positie. De in between positie kan leiden tot de typische gespletenheid van de migrant die tussen verschillende culturen balanceert, maar kan ook creatieve en vernieuwende krachten losmaken waardoor nieuwe mengvormen kunnen ontstaan. De Nederlandse literatuuronderzoeker Michiel van Kempen spreekt over ‘literaire tussenfiguren’ die zich zelden verbinden aan naties, etnische groepen of collectieven. “De schrijvende tussenfiguur is bij uitstek iemand die als bedreigend wordt ervaren niet alleen door conservatieve krachten, maar door elke collectiviteit die zichzelf helder en eenduidig gedefinieerd wil vinden. Tussenfiguren zijn bij uitstek representanten van breuklijnen in de geschiedenis.”
Ook Rachida Lamrabet is een borderliner die door haar opereren in de marge van de maatschappij een liminale positie inneemt. “Vrouwland” kan natuurlijk niet vergeleken worden met een boek als “Het huis van de moskee” van Kader Abdolah dat ik, jammer genoeg voor Lamrabet, vrijwel gelijktijdig las, maar het is in elk geval een fris geluid in de Nederlandstalige borderline literatuur.
(Uitpers, nr 95, 9de jg., maart 2008)
U kunt dit boek via de link hieronder rechtstreeks bestellen bij:
en wie via Uitpers bestelt, helpt Uitpers!
De link:
http://www.groenewaterman.be/anne/index.dll?webpage=index.htm&inpartcode=768677&refsource=uitpers
