Straffeloos liegen en bedriegen werd de regel
Onlangs bracht Mark Rutte, met dertien jaar de langst zittende minister-president van Nederland, zijn eigen kabinet ten val. Daardoor vinden er op 22 november nieuwe parlementsverkiezingen plaats. Hoewel er met het vertrek van Rutte uit de Nederlandse politiek een nieuwe toekomst gloort, lijkt de kans op een linkse doorbraak vooralsnog gering.
Prestatie van formaat
Wat Mark Rutte ‘gepresteerd’ heeft, doen weinig Nederlandse politieke kopstukken hem na. Als vriend van de multinationals voerde hij de afgelopen dertien jaar een keihard neoliberaal bezuinigingsbeleid door. Als trouw bondgenoot van de VS was hij een belangrijke spilfiguur in het westers interventiebeleid in Afghanistan, Irak, Oekraïne en de Palestijnse gebieden.
Als minister-president was en is hij hoofdverantwoordelijk voor het feit dat honderdduizenden burgers, wiens leven verwoest is door toedoen van de Nederlandse belastingdienst en de gaswinning in Groningen, financieel nog steeds niet gecompenseerd zijn. Als regeringsleider ontwikkelde hij zich tot het levende symbool van een politieke cultuur waarin straffeloos liegen en bedriegen niet langer de uitzondering maar de regel werd, wat maakt dat het vertrouwen van de Nederlandse bevolking in ‘de politiek’ enorm gekelderd is.
Als succesvol politiek leider wist hij niet alleen in kringen van de oppositie maar zeker ook onder zijn politieke bondgenoten politieke crises van formaat aan te richten, die maakten dat sociaaldemocraten, christendemocraten en sociaalliberalen bij verkiezingen gedecimeerd werden of binnenkort gaan worden.
En tot slot, bracht deze gewiekste populist zijn laatste kabinet persoonlijk ten val om het ‘hard op vluchtelingen’-imago van zijn partij kracht bij te zetten en zijn partij in goede staat over te dragen aan Dilan Yesilgoz, een carrièrepolitica van Turks-Koerdische origine. Dat Rutte’s vertrek in socialistische kringen tot opluchting en vreugde leiden, hoeft verder geen betoog. Vraag is alleen wie daar bij de verkiezingen over een maand garen bij spinnen.
De grote kanshebbers
Zoals gezegd is Rutte erin geslaagd zijn partij, Vrijheid Voor Democratie (VVD), in goede staat over te dragen en dreigt die partij opnieuw hoge ogen te gooien bij de verkiezingen. Mw. Yesilgoz heeft inmiddels publiekelijk laten weten regeringssamenwerking met de extreem-rechtse partij Partij Voor de Vrijheid (PVV) van de ‘Nederland is vol’-politicus Geert Wilders niet uit te sluiten. Waar Rutte de nodige aversie tegen Wilders had omdat diens gedoogpartij zijn eerste kabinet in crisis had gestort, zoekt Yesilgoz het gat op rechts omdat naar beneden in plaats van naar boven trappen overal in Europa vandaag de dag tot goede verkiezingsresultaten leidt.
In het spoor van politieke en maatschappelijke vernieling dat Rutte c.s. achter hebben gelaten, hebben er zich in het afgelopen jaar enkele veelbelovende nieuwe spelers gemanifesteerd. Door de grote boeren en de agroindustrie decennia lang niets in de weg te leggen, is Nederland – een van de dichtstbevolkte landen ter wereld – internationaal op de VS na de belangrijkste voedselexporteur ter wereld. Dat dit is ten koste is gegaan van natuur en milieu wekt dan ook geen bevreemding. Maar doordat de EU Nederland steeds harder aanpakt vanwege o.a. de stikstofproblematiek, zag de regering zich gedwongen de agrarische expansie aan banden te leggen en kwam het vorig jaar tot omvangrijke militante boerenprotesten.
Dit maakte niet alleen dat de mee regerende christendemocraten bij de provincie- en senaatsverkiezingen van maart van dit jaar electoraal vrijwel weggevaagd werden, maar ook dat de Boeren Burger Beweging – geleid door een ex-lobbyiste van de agrobusiness – in één keer de grootste partij van het land werd. Hoewel de BBB het laatste half jaar in de peilingen wat terug loopt, geldt zij nog steeds een grote kanshebber bij de volgende verkiezingen.
Omzigt
Een tweede spectaculaire verrassing vormt de zojuist opgerichte partij Nieuw Sociaal Contract van de voormalige christendemocraat Pieter Omzigt. Dit Kamerlid heeft samen met Renske Leijten van de Socialistische Partij (niet te verwarren met de Belgische PS) het toeslagenschandaal bij de Belastingdienst boven tafel gekregen. In het kader van de ‘jacht op fraudeurs’ werden enkele tienduizenden mensen – vooral allochtone vrouwen – het slachtoffer van bikkelhard financieel sanctiebeleid. Wie een komma op een formulier verkeerd invulde of slachtoffer werd van frauderende ‘zorgondernemers’ liep het risico geld en bezittingen te verliezen, uit huis te worden geplaatst of zelfs uit de ouderlijke macht ontzet te worden. Meer dan tien jaar lang vonden dit soort inhumane praktijken plaats, zonder dat politici, ambtenaren, juristen of sociaal werkers kans zagen deze inhumane praktijken te stoppen. Vooral door de inzet van bovengenoemde politici is de beerput uiteindelijk geopend en leeg geschept, wat hen enorm veel politieke kredietwaardigheid opleverde.
Helaas heeft Leijten enkele weken voor het volstrekt onverwachte terugtreden van Rutte de politiek vaarwel gezegd en doet Omzigt, die als integere christendemocraat uit zijn eigen partij weg werd gepest, nu met een eigen verkiezingslijst mee. Maar integer is iets anders dan links en op sociaaleconomisch vlak heeft de werkende klasse en het precariaat niet zo gek veel van de voormalige christendemocraat te verwachten. In de peilingen doet Omzigt het echter uitstekend, wat maakt dat zijn formatie in de peilingen momenteel de grootste is. Aan het programma van zijn partij wordt nog steeds hard gewerkt.
Tot slot is er nog een vierde partij die potentieel de grootste zou kunnen worden, al is er nog wel wat werk aan de winkel. De afgelopen maanden is er een roodgroene fusiepartij gevormd van sociaaldemocraten (de Nederlandse PvdA, niet te verwarren met de Belgische PVDA) en groenen (GroenLinks). Leider van die nieuwe combinatie is eurocommissaris Frans Timmermans, de man van het Europese klimaatbeleid. Timmermans behoort tot de lichting Europese sociaaldemocraten die zich destijds tot de markt bekeerde en destijds een fel tegenstander was van samenwerking met de Nederlandse SP.
Maar beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald, bepleit Timmermans vandaag de dag de brede samenwerking van alle progressieve krachten om het neoliberalisme te stoppen. Daarmee zet hij in ieder geval in woorden de deur open voor samenwerking met o.a. de Partij Voor De Dieren (PVDD) en de SP.
Verwarrende tussenstand
Je aan een prognose wagen m.b.t. verkiezingsuitslagen en coalitievorming hoeft niet altijd onzin te zijn. Maar gezien de politieke puinbak, de versplintering en het feit dat zowel de BBB als de partij van Omzigt constructies van de laatste maanden en zelfs weken zijn, lijkt elke voorspelling over verkiezingsuitslagen en mogelijke coalities momenteel speculatief.
Aan de verkiezingen van 22 november doet 29 partijen deel en de tijd dat partijen een derde of een kwart van de stemmen haalden en met zijn tweeën of drieën het land bestuurden, ligt inmiddels ver achter ons.
Wat we in Nederland nu zien op het verkiezingsfront is dat naast migratie en milieu, bestaanszekerheid een belangrijk verkiezingsthema lijkt te worden. Interessant omdat juist ook klassieke partijen die de afgelopen decennia voorop hebben gelopen in het beleid van loondumping en flexcontracten (van liberalen tot christen- en sociaaldemocraten) zich vandaag de dag schaamteloos als overtuigde voorstanders van ‘bestaanszekerheid’ opwerpen.
Tegen die achtergrond is het zuur dat juist de Socialistische Partij die zich de afgelopen decennia binnen en buiten het parlement te weer heeft gesteld tegen de politiek van sociale afbraak daar niet van lijkt te profiteren en in de peilingen electoraal gehalveerd dreigt te worden. Niet alleen voor die partij is dat vervelend, ook voor het perspectief op een sterk links blok is dat een serieus probleem. Want hoe geloofwaardig zijn de sociaaldemocraten die tot voor kort de sociale sector kapot bezuinigden, de Grieken bij de eurocrisis het vel over de neus trokken en politieke steun aan de Irak-invasie gaven.
En hoe geloofwaardig zijn de groenen die de afbraak van de studiefinanciering, de Kunduzmissie in Afghanistan en de invoering van het zogenaamde casinopensioen – marktafhankelijke pensioenuitkeringen – steunen? Beide bloedgroepen kunnen wel een sterk links vriendenlegioen gebruiken, zou je zo zeggen.
Hans van Heijningen / Van 2005 tot 2018 partijsecretaris van de Nederlandse SP
