De Slovaakse premier Robert Fico heeft zijn ontslag aangeboden nadat tienduizenden Slovaken in Bratislava op straat waren gekomen om het aftreden van de regering te eisen. Die regering had aanvankelijk de minister van Binnenlandse Zaken opgeofferd in de hoop de gemoederen te bedaren. Maar de woede is groot. Met de moord op een journalist en zijn partner vorige maand, zijn de 25 jaar oude banden tussen politiek, zakenwereld en Italiaanse maffiagroepen spectaculair blootgelegd. Clans van de Ndrangheta, de verzamelnaam voor maffiagroepen uit Calabrië, zijn al sinds de implosie van de Sovjetwereld erg bedrijvig in Centraal- en Oost-Europa, zoals ze dat rond die tijd ook werden in onder meer België en Nederland. Ndrangheta, dat is de grootmacht van de Italiaanse maffiawereld, met ruw geschat een omzet van meer dan 50 miljard euro, waarvan een flink deel wordt witgewassen en in de ‘legale economie’ terechtkomt.
Steun na dood
Vooral sinds de maffiamoorden en aanslagen van de jaren 1990 in Italië, zijn de Italiaanse misdaadgroepen van het maffiatype veel discreter geworden. Moorden brengt je in de schijnwerpers, zeker als het om journalisten gaat. Toch is de moord van vorige maand op Jan Kuciak en Martina Kusnirova al de tweede in korte tijd in de EU, de vorige was in oktober vorig jaar op Daphne Caruana Galizia in Malta. Ook daar was er een maffiaconnectie. ‘Iedereen treurt nu om de dood van een moedig journalist, maar wie deed wat om die journalisten bij leven te steunen’, aldus journalist Roberto Saviano (auteur van Gomorra e.a.). ‘Zowel in Europa als Latijns Amerika is de enige journalist die op steun kan rekenen, een dode journalist’.
In de meeste landen van Centraal-Europa zijn de media nu grotendeels in handen van oligarchen die er streng op toezien dat de gevestigde belangen niet geschaad worden. Machthebbers, Hongaarse en Poolse voorop, doen de overheidsmedia in de patriottische pas lopen en zorgen ervoor dat de andere media in handen van zichzelf of bevriende uitgevers zijn. De Slovaakse premier Robert Fico noemde kortgeleden persmensen nog “idiote hyena’s” en “vuile anti-Slovaakse hoeren”. Fico is de leider van de sociaaldemocratische partij SD-Smer.
Plunderen
Zijn sommige maffiosi met deze moorden onvoorzichtiger geworden, of stond er teveel op het spel voor de betrokken clans of hun medeplichtigen. Kuciak was nauwe banden op het spoor gekomen tussen de omgeving van premier Fico en firma’s van de clan Vadala, afkomstig uit Bova Marina, aan de punt van de laars. De clan Vadala behoort tot de elite van de Ndrangheta. Volgens de Italiaanse justitie heeft ze meer dan 25 moorden op haar actief, en is ze een van de groten in de cocaïnesmokkel.
Hoe komt een Vadala in Slovakije terecht? Voor wie wou kijken, clans van de Ndrangheta hadden in dat land al partners in de Sovjettijd, vóór de implosie van 1989. Toen konden maffiaclans in die wereld nog geen firma’s oprichten, maar ze maakten volop gebruik van hun geliefkoosd wapen, corruptie, om van hoog tot laag partners om te kopen zodat ze hun smokkels, in wapens en in heroïne uit Afghanistan, konden laten bloeien.
Toen de Sovjetwereld implodeerde, stonden zij klaar om deel te nemen aan de “grootste plundering van de eeuw” (aldus wijlen Alexander Solzjenitsyn). Ze hadden de contacten, naemlijk hun vroegere partners die de collectieve remmingen van zich hadden afgeschud en konden nu :met een nieuw schema werken: de maffiaclan brengt kapitaal aan, zakenpartners investeren dat, politici zorgen ervoor dat ze niet worden gehinderd. Bovendien hadden die Italiaanse clans ook al zakelijk samengewerkt met hun collega’s uit de Sovjetwereld, Russische en andere.
Imperiums
In de vroegere Sovjet-Unie kochten clans uit Calabrië onder meer een bank en een staalbedrijf, in de vroegere DDR (Oost-Duitsland) kochten ze via de Treuhand, die instond voor de privatisering van gemeenschapseigendom, talrijke bedrijven, winkelcentra, woonblokken… Niets winstgevend is hen vreemd, zo blijken maffiaclans erg actief te zijn in afvalverwerking en windenergie. Een pentito (overloper) legde uit hoe de ene clan in Hongarije investeerde, anderen in Roemenië, in Polen, in de Tsjechische Republiek en in Slovakije. In dat laatste kregen ze vooral onder de regering van Vladimir Meciar (1994-1998) de vrije hand.
Nogal wat clans nestelden zich in de landbouwsector. Die kenden ze vanuit de eigen regio’s waar ze vernuftige stelsels hadden uitgewerkt om frauduleus van de Europese subsidies te profiteren. Centraal-Europa leent zich daar blijkbaar goed toe; de winnaar van de recente Tsjechische verkiezingen, Andrej Babis, versluisde EU-subsidies naar zijn firma Agrofert, de grootste privé-onderneming van het land.
Journalist Kuciak en collega’s stelden bij hun onderzoeken alleen maar vast dat politiek en politie die maffieuze wereld geen strobreed in de weg legden en dat ze enkel tegenwerking kregen. Een infiltrant zegt dat een baas van de Ndrangheta hem vertelde dat hij de Slovaakse douane en de inlichtingendiensten in zijn zak had. Hij beweerde zelf de baas van de douane in Bratislava te hebben benoemd.
Multinationals
De Ndrangheta is de verzamelnaam voor een honderdtal clans van het maffiatype in Calabrië. De Ndrangheta stond lang in de schaduw van de Siciliaanse Cosa Nostra die na de Tweede Wereldoorlog een ‘cupola’, een centrale koepelstructuur, had opgebouwd en lang de heroïnesmokkel controleerde. De Calabrese clans bleven daar bescheiden bij, ze kwamen vooral in het nieuws met afpersing, ontvoeringen, afrekeningen, EG-subsidies voor landbouw. Al gingen ze in de jaren 1980 ook wel als occasionele partners van hun Siciliaanse buren grof geld verdienen met o.m. wapen- en drugsmokkel. Ze plaatsten antennes in het noorden van Italië en in de rest van West- en Oost-Europa. Het Europarlement merkte al in het begin van de jaren 1990 op dat clans uit Calabrië ook misdaadgelden witwasten in Brussels vastgoed.
Hun grote kans kwam er in het midden van de jaren 1990. Op Sicilië kregen de clans van Cosa Nostra zware klappen na hun moorden op maffiajagers Falcone en Borsellino. Eindelijk was er in Rome de politieke wil om maffia te bestrijden, de Italiaanse staat beperkte zich niet langer tot de publicatie van goed gedocumenteerde studies, er werd actie ondernomen, kopstukken werden opgesloten. De Calabrese clans sprongen in het gat. Ze gooiden zich op cocaïne en werden de grote invoerders ervan. Ze zonden hun zonen uit naar alle continenten en legden zich toe op alle mogelijke criminele activiteiten die lucratief zijn. Zoals drugs, wapens, mensensmokkel, zeldzame diersoorten, gestolen kunst… Flexibiliteit is een van hun grote troeven, samen met het geld om de beste experts in dienst te nemen en om mensen van hoog tot laag om te kopen.
Duisburg
Iets meer dan tien jaar geleden, op 15 augustus 2007, schoot een commando op het voetpad voor restaurant Da Bruno in Duisburg zes mannen dood. De daders waren van de clan Nirta-Strangio die in het restaurant een rekening kwamen vereffenen met de clan Pelle-Vottari. Het was een bloedige uitloper van de “faida San Luca”, een vendetta die in 1991 in het dorp San Luca was begonnen toen het gooien van oliebollen ontaardde in een vechtpartij met twee doden. Toen kwam de West-Europese pers er ineens op uit dat die Ndrangheta in Duitsland, Nederland en België een geduchte grootmacht was, stevig ingeplant in en rond de havens die ze gebruikt voor de aanvoer van cocaïne. Tien jaar latger stelde de pers vast dat die grootmacht nog groter was geworden.
De clans van de Ndrangheta hebben volgens experts zowat het monopolie van de cocaïne in Europa. Dit betekent dat elke vondst in Antwerpen, bevestigt dat de Ndrangheta er ingeplant is. De procureur van Limburg, Guido Vermeiren, zei eind vorig jaar dat onder meer vanuit Limburg grote drugstransporten die in Antwerpen en andere havens toekomen, over gans Europa worden georganiseerd. “We hebben dat probleem lang niet gezien en niet aangepakt… de criminaliteit is intussen ook verweven met de gewone economie in Limburg”.
Verweven
Daar wringt het schoentje. Ndrangheta en andere maffiagroepen zijn inderdaad al zeer lang verweven met “de gewone economie” en niet alleen in Limburg. Het wordt hen gemakkelijk gemaakt. Ze hebben zeer goede boekhouders en juristen in dienst, van de beste. En die maken gebruik van de uitgebreide witwasmogelijkheden, van de fiscale paradijzen die wel met de vinger worden gewezen maar waar weinig aan gedaan wordt.
Misdaadbestrijding gebeurt in de eerste plaats via de portefeuille, zei corruptiebestrijders Antonio Di Pietro (operatie Schone Handen) 25 jaar geleden. ‘Europa’ knikte. Maar als het erop aankomt, maakt de EU van haar lijst met fiscale paradijzen een lachertje. En intussen wordt de verwevenheid van Ndrangheta en co met “de gewone economie” weer wat groter.
