Europa verkeert in feeststemming bij het ondertekenen van het Nabucco akkoord dat het onafhankelijk zal maken van het Russische gas, maar is dit werkelijk een alternatief. Als men Rusland wil omzeilen, komt alleen Iran als leverancier in aanmerking.
Zoals in de opera van Verdi, waar de fanfaren en trompetten weerklonken toen de Hebreeërs zich van de Babylonische onderdrukking en gevangenschap bevrijdden, weerklonk de Europese vreugde bij de ondertekeningsceremonie van het Nabucco-project. Een passende naam voor de gaspijp die de bevrijding uitdrukt van de afhankelijkheid van Rusland wat het aardgas betreft. De ondertekening vond plaats in aanwezigheid van de voorzitter van de Europese Commissie Barroso, de vertegenwoordigers van de bij het project betrokken Europese staten en afgevaardigden uit de Amerikaanse politieke en economische wereld.
Nabucco was een moeilijke bevalling. Aan het project nemen volgende landen deel: Duitsland met RWE, Oostenrijk met MOL, Roemenië met Transgas, Bulgarije met BEH en Turkije met Batas, elk met 16,67 procent van de aandelen. De hoofdzetel zal in Wenen gevestigd worden.
De uiteindelijke doelstelling is dat er in 2014 31 miljard kubieke meter gas door Nabucco naar Europa stroomt, via Azerbeidzjan. Een belangrijk twistpunt in de eindeloze onderhandelingen was de eis van Ankara om het gas dat over het Turks territorium getransporteerd zal worden aan een gunstprijs te kunnen aankopen. Volgens het persagentschap ITAR-Tass van 12 juli, verklaarde de Turkse minister voor energie, Taner Yildiz, dat hij niet minder dan 4,5 miljard kubieke meter van het door Nabucco getransporteerde gas wil aankopen. Het toont duidelijk de sleutelpositie van Turkije in het project aan.
Het blijft onduidelijk wie het gas, dat vanaf 2014 door de gaspijplijn zal stromen, gaat leveren. Wanneer men daadwerkelijk Rusland wil omzeilen, dan blijft alleen Iran als een ernstig te nemen leverancier over, maar de huidige binnenlandse toestanden in Iran maken het nodige gas moeilijk verkoopbaar aan de buitenwereld. Het Nabucco-project verklaart duidelijk de grote interesse van de Verenigde Staten en de Europese Unie voor Iran. Er wordt daarbij handig gebruik gemaakt van het Iraanse nucleaire programma dat een eventueel militair optreden tegen Teheran moet rechtvaardigen. Het is namelijk geen geheim dat Washington en zijn bondgenoten voorstander zijn van een machtswissel (‘regime change’) in Iran. Om dit te bereiken is geen offer te groot. Er wordt veel steungeld gedoneerd aan oppositionele groepen in het land, gaande van oprechte democraten, tot aanhangers van de afgezette sjah en politieke carrièrezoekers in binnen- en buitenland. Nabucco staat voor Washington hoog op de prioriteitenlijst. Het maakt deel uit van haar strategisch concept om Eurazië onder controle te brengen en om haar hegemonie te bestendigen. Dit concept bleef ondanks de presidentiële machtswissel immers hetzelfde.
Kostprijs acht miljard euro
Het Nabucco tracé zal vanuit Erzurum (Turkije) verder lopen over Bulgarije, Roemenië en Hongarije tot Baumgarten in Oostenrijk, van daar zal het verder geleid worden naar Duitsland. De onafhankelijkheid van het Russische gas en van de onstabiele transitstaten zoals de Oekraïne zal acht miljard dollar kosten. Het is uiteindelijk de verbruiker die hiervoor zal betalen.
Momenteel haalt de sterkste economie van de EU, Duitsland, de helft van haar aardgas uit Rusland, de rest komt vanuit de gasvelden in de Noordzee, waarvan de productie in dalende lijn is. In de toekomst zijn de EU landen verplicht meer gas in Rusland aan te kopen of naar andere leveranciers uit te kijken.
Een monopoly op het gasaanbod is niet geheel onproblematisch. De voortdurende twisten tussen Oekraïne en Rusland hebben al een aantal keren aangetoond hoe snel de gaskraan voor Europa dichtgedraaid kan worden, wanneer Gazprom (Russisch aardgasbedrijf) of een transitland het wil. Zelfs al wil Rusland zich steeds als een politiek betrouwbare leverancier bewijzen, mogen we niet naïef zijn, het Gazprom-concern wil zijn monopoly in klinkende munt verzilveren.
Riskante opties
Goede economische alternatieven voor gas bestemd voor Europa dat niet over het Russische grondgebied gaat, zijn zeldzaam. Toen Angela Merkel voorzitter was van de Europese Unie, lag de focus van haar nieuwe Europese Oostpolitiek op Turkmenistan en Oezbekistan – twee landen die door mensenrechtenorganisaties niet hoog aangeschreven worden – als gasleveranciers voor Europa. Turkmenistan wordt ook steeds genoemd als leverancier voor de Nabucco-pijplijn. Maar wie nauwkeurig de landkaart van de regio bekijkt, zal snel moeten vaststellen dat het gas uit Turkmenistan alleen maar via het Russische territorium getransporteerd kan worden als men geen pijplijn onder de Kaspische Zee wil aanleggen. Men zou het ook eventueel per schip kunnen vervoeren, maar dan moet het eerst vloeibaar gemaakt worden, wat zeer kostelijk is. Het aanleggen van een gaspijplijn via de zeebodem is juridisch zeer omslachtig, omdat alle oeverstaten hun akkoord moeten geven. Rusland zal bovendien alles op alles zetten om zo een trans-Kaspische zeelijn verhinderen
De Turkmeense president en autocraat Gurbanguly Berdimuhammedow verklaarde onlangs dat hij bereid is een niet nader vastgelegde hoeveelheid gas aan het Nabucco consortium te leveren. Het is niet duidelijk of deze ongebonden belofte aan de EU niet door hem gebruikt wordt als tactische troef in de onderhandelingen tussen Rusland en Turkmenistan over het volume gas dat Gazprom jaarlijks aankoopt. De andere mogelijke gasleveranciers Azerbeidzjan en Irak zijn ook geen volwaardige alternatieven. Bakoe heeft onlangs met Moskou een bijkomend aankoopakkoord voor een groot volume gas (500 miljoen kubieke meter) afgesloten. Volgens sommige bronnen zou dit nog verhoogd kunnen worden tot 1,5 miljard kubieke meter jaarlijks. Dit is voor Moskou en Gazprom een geopolitieke overwinning, maar aan een zeer hoge prijs: 350 dollar voor duizend kubieke meter gas uit de gasvelden van Sjah Deniz. Volgens schattingen kan Azerbeidzjan ten hoogste 4,5 miljard kubieke meter gas leveren per jaar.
Irak blijft voorlopig ook geen evidente leverancier. De Iraaks-Koerdische gasverkoop aan Oostenrijk en Hongarije, wordt door de centrale Irakese regering niet erkend. Turkije wil bovendien niet toelaten dat gas vanuit het Koerdische Irakese landsdeel over haar territorium passeert.
Europa en de VS willen geen akkoorden met Ahmadinejad
Wanneer men de Nabucco-pijplijn economisch rendabel en zonder Russische betrokkenheid wil uitbaten, dan is er maar één alternatief en dat is Iran. Iran heeft de tweede grootste gekende gasreserve ter wereld (samen met Qatar, waarmee Teheran de uitbatingsrechten deelt). Wanneer de EU ernstig naar een alternatief voor het Russische gas zoekt kan dit dus alleen maar in Iran gevonden worden.
Het beste tracé om het Iraans gas naar Europa te brengen gaat via de kleine staat Armenië. In 2007 werd een kleine pijplijn in gebruik genomen om Iraans gas naar Armenië te voeren. Dit verklaart waarom Obama er tijdens zijn bezoek aan Ankara op aandrong dat Turkije zijn geschil met Armenië zou bijleggen, voor het geval dat er een regimewissel zou komen in Teheran. Het enige probleem voor het Iraanse alternatief is de huidige Iraanse regering. Deze zou maar al te graag gas aan Europa leveren, maar Europa wil -weliswaar ook onder druk van Washington- geen akkoorden aangaan met het huidige regime. Wie via embargo’s en met economische hefbomen druk wil uitoefenen op het Iraans beleid, kan zich natuurlijk niet afhankelijk maken van Iran wat de gaslevering betreft.
Toen Nabucco nog in zijn kinderschoenen stond, was Iran van in het begin als hoofdleverancier gepland. Pas na de interventie van de Bush administratie wijzigden de Nabucco plannen en ging alle aandacht naar de gasvelden in de Kaspische Zee.
Rusland plant een concurrent voor Nabucco, de ‘South Stream’ (Zuidstroom), maar het kan niet voldoende gas uit haar huidige eigen voorraad leveren wil ze de pijplijn rendabel uitbaten. Daarom koopt Moskou een enorme hoeveelheid gas aan in Centraal-Azië en wil het haar nog niet ten volle in gebruik gestelde gasvelden in West-Siberië in werking stellen.
Hoe dan ook moet men zich de vraag stellen of het niet beter zou zijn om de acht miljard euro voor het risicovolle Nabucco-project, niet beter zou investeren in een ernstig alternatieve energie onderzoek en -plan.
(Uitpers, nr. 112, 11de jg., september 2009)
