‘BRIC’ (Brazilië, Rusland, India, China) is een naam die werd bedacht door Goldman Sachs, omdat die er nieuwe investeringsmogelijkheden in zag. Maar in 2009 werd de naam door de landen zelf overgenomen om er een nieuw samenwerkingsverband van te maken. Een jaar later kwam Zuid-Afrika er bij en werd het ‘BRICS’.
Veel hebben deze BRICS landen sindsdien niet verwezenlijkt, behalve dan een ‘Nieuwe Ontwikkelingsbank’ in Shangaï die de concurrentie zou aangaan met de Wereldbank. De huidige voorzitter ervan is Dilma Rousseff, de afgezette ex-President van Brazilië. Daarnaast werd nog een fonds gesticht, CRA (Contingence Reserve Arrangement) dat landen in acute geldnood zou kunnen helpen. Het werd tot hier toe nooit gebruikt.
Dit samenwerkingsverband kan verbazen, want de vijf betrokken landen hebben politiek en economisch niet zoveel met elkaar gemeen. India en China zijn niet bepaald vrienden van elkaar en India is langzaam maar zeker de blik van Rusland aan het afwenden om zoete broodjes te bakken met de V.S. India én China landen willen een leidersrol spelen, terwijl Rusland en China elkaars hervormingsplannen voor de Veiligheidsraad van de V.N. niet goedkeuren.
Toch is die eerste indruk ook onjuist. Wat de situatie grondig heeft veranderd is de oorlog in Oekraïne en de sancties van de V.S. tegen Rusland en nu ook tegen China.
Het is geweten dat erg veel landen geweigerd hebben om kant te kiezen in het Oekraïne-conflict, niet omdat ze het belang ervan niet zouden inzien, maar omdat ze de extra-territoriale interventies van de V.S. en de NAVO-bondgenoten grondig beu zijn. Ze herinneren zich dat het Rusland was die hen geholpen heeft in hun dekoloniseringsstrijd en ze weten maar al te goed dat het de Wereldbank en het IMF zijn die hun ontwikkeling al decennialang ondermijnen.
Meer en meer is sinds een goed jaar een vertoog aan het ontstaan over een andere wereldorde en over de de-dollarisering van de wereldeconomie.
Precies deze week zullen de BRICS-landen samen komen in Johannesburg. Tweeëntwintig landen hebben formeel om toetreding gevraagd en nog een twintigtal landen hebben belangstelling getoond. Tijd dus om toch eens van dichtbij te kijken naar wat er zou kunnen en/of zou moeten gebeuren.
Bandung en de niet-gebonden landen
Men kan de mogelijke initiatieven van de BRICS-landen niet begrijpen zonder kort te verwijzen naar de beroemde Conferentie van Bandung in 1955. Het was een bijeenkomst van 29 landen van Azië en Afrika die hun echte onafhankelijkheid nastreefden en waaruit later de Organisatie van Niet-Gebonden Landen is ontstaan. De Organisatie was op sterven na dood, maar met de val van de Sovjet-Unie en vooral de groei van China is er nieuwe belangstelling ontstaan.
Voor het eerst sinds hun onafhankelijkheid hebben de landen van het Zuiden immers een alternatief. Investeringen en leningen komen vandaag sneller en makkelijker uit China dan uit het Westen. Er zijn minder harde én moraliserende voorschriften en voorwaarden aan gekoppeld. Er gaan plots deuren open die er lange tijd gewoon niet waren. Bovendien is na dertig jaar neoliberaal beleid en zogenaamde ‘armoedebestrijding’ het besef goed doorgedrongen dat het kolonialisme nog lang niet achter de rug is. Tel daarbij dat China zelf bijzonder veel belangstelling heeft om meer invloed op de wereldscène te veroveren. Zuid-Zuid samenwerking staat al lang op de officiële agenda van de V.N. en voor het eerst wordt ze ook echt mogelijk.
De cijfers spreken voor zich. De vijf landen van de huidige BRICS zijn goed voor 40 % van de wereldbevolking en uitgedrukt in PPP (koopkrachtpariteit) is hun economie groter dan die van de G7! Binnen de groep van vijf landen is China weliswaar veruit de sterkste, met een output van wel 70 %. Zoals The Economist schrijft, het valt niet te ontkennen dat China het ‘lichaam, de ziel en de portemonnee’ is van de BRICS is.
Maar wat kan de organisatie doen? Kan ze de macht van de V.S. en van de mondiale financiële instellingen breken? Wat staat er op de agenda van Johannesburg?
De agenda van Johannesburg
Ten eerste de uitbreiding van de groep. Iran, Saoedie-Arabië, Indonesië, De Verenigde Arabische Emiraten, Egypte, Turkije, Argentinië, Venezuela, Bolivië, Cuba, Honduras, Belarus en nog enkele andere hebben formeel hun toetreding gevraagd. Men kan rustig stellen dat wat deze landen delen hun belangstelling is om uit het koloniale systeem te stappen en toegang te krijgen tot alternatieve financiering. Zoals men ziet zou dit vast geen democratisch clubje worden, maar dat zijn de oorspronkelijke landen ook niet. In een gemeenschappelijke verklaring van Putin en Xi Ping van 2022 geven deze leiders aan dat niet het Westen moet bepalen wat een democratie is en wat niet, het zijn de volkeren zelf die er over beslissen.
Over de uitbreiding zelf lopen de meningen echter uiteen, ook binnen de groep. China dringt er het hardst op aan, India staat op de rem, Brazilië aarzelt omdat het niet wil dat de groep verwatert.
Klimaatverandering staat op de agenda, maar zal geen prioriteit zijn, zo werd al meegedeeld. De huidige BRICS-landen nemen met 40 % van de wereldbevolking ook 40 % van de CO2-uitstoot voor hun rekening. Voor velen blijft de klimaatverandering echter een hoax, een zoveelste middel om de ontwikkeling van arme landen te fnuiken.
Een derde punt wordt de nieuwe wereldorde. China heeft al formeel afstand genomen van de zogenaamd ‘universele waarden’ en wil zijn eigen beschavingsmodel verdedigen. Maar meer dan culturele waarden – die er wel degelijk zijn – gaat het hier om een ander multilateraal systeem dat meer ruimte moet maken voor de landen van het Zuiden. Putin én Xi Ping hebben wel laten weten dat ze als leden van de VN-Veiligheidsraad zeker bereid zijn in dat kader verder samen te werken. Maar in de financiële instellingen die er toe doen, zoals de Wereldbank en het IMF, hebben de landen van het Zuiden nauwelijks inspraak, terwijl ze met handen en voeten gebonden zijn aan de voorwaarden die ze stellen.
Meer concreet en meer dringend zal het ook gaan om te ontsnappen aan het keurslijf van de USDollar waarmee de handelsbetrekkingen betaald worden. Even was er sprake van een ‘alternatieve munt’, maar dat idee werd gauw weer begraven. Het vergt immers harde en strikte voorwaarden – denk aan de invoering van de Euro – waar geen enkel land momenteel toe bereid is.
Wel zijn er de afgelopen jaren meer en meer alternatieve afspraken gemaakt om te ontsnappen aan de VS-reservemunt. Saoedi-Arabië factureert zijn olie aan China b.v. in Yuan. Om het SWIFT-systeem te omzeilen heeft China het CIPS-systeem (Cross Border Interbank Payment System) ingevoerd.
Het grote probleem van vandaag is het feit dat de V.S. enorme begrotingstekorten heeft die door de landen van het Zuiden worden opgevuld. Meer en meer landen zijn echter niet langer bereid daarvoor schatkistcertificaten van Washington te kopen, en dat is nu precies wat de V.S. nodig heeft. Maar met alle sancties en beperkingen die de V.S. oplegt is dat lang geen veilige optie meer.
In de jaren ’70 al wilde de OPEC de Dollar vervangen door het Speciale Trekkingsrecht, een fictieve IMF-munt die is gekoppeld aan de USDollar, het Pond, de Yen, de Yuan en de Euro. Mocht dit kunnen ingevoerd worden, zou er zeker sprake zijn van een nieuw paradigma.
Een andere mogelijkheid zou de invoering van een nieuwe reken-eenheid zijn, eveneens gekoppeld aan een reeks van nationale munten.
Een nieuwe internationale economische wereldorde?
Deze BRICS vergadering is belangrijk precies omdat de organisatie een potentieel heeft om een echt alternatief te worden voor de landen van het Zuiden. De G20 staat immers onder het toezicht van de G7 en het Shangaï Samenwerkingsverband wordt te ‘Euraziatisch’ bevonden.
Het betekent echter niet dat alle landen die belangstelling tonen voor BRICS ook bereid zijn zich aan de kant van China of Rusland te scharen. Er is momenteel een harde strijd bezig van alle kanten om de landen van het Zuiden voor zich te winnen. Dit wordt dan ook het grote dilemma. Want zolang er met het Westen wordt samengewerkt is een alternatief voor de Dollar zuiver utopie.
Het is beslist geen toeval dat precies nu de Roebel sterk in waarde is gedaald en er in de Westerse media dagelijks berichten verschijnen over hoe slecht de economische toestand in China wel is.
Tegelijk is het een feit dat China, India en Rusland beslist niet op dezelfde lijn zitten om de internationale orde – en de V.N. – te hervormen.
Het wordt dus een belangrijke vergadering, maar het zou fout zijn er al te veel van te verwachten. BRICS staat in de kinderschoenen, zo stelt een waarnemer, er moet eerst gewerkt worden aan het bouwen van een echt collectief, met gemeenschappelijke instellingen. Dat vraagt tijd. BRICS moet zich kunnen ontwikkelen naast de samenwerking van de landen met het Westen. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan.
In 1973 kwamen de niet-gebonden landen bijeen in Algiers en deden er een oproep voor een ‘nieuwe internationale economische orde’. Eén jaar later werd een Verklaring in die zin goedgekeurd in de Algemene Vergadering van de V.N. Ze bleef dode letter.
Er werden in totaal 67 wereldleiders uitgenodigd naar Johannesburg, maar niemand uit het Noorden. Op zich is dit een erg positief gegeven dat de landen van het Zuiden in staat stelt met elkaar te praten zonder externe invloed.
President Poetin zal er niet bij zijn. Zuid-Afrika is immers lid van het Internationaal Strafhof en is daarom verplicht gevolg te geven aan het Internationale arrestatiebevel tegen hem. BZ-Minister Lavrov zal er wel zijn.
Tot slot toch nog dit: er wordt vaak gesproken van de ‘haat’ van het Zuiden jegens de oud-koloniale machten. Dat is soms zo, maar veel meer is het een kwestie van ‘genoeg geweest’. Men wil best samenwerken met landen als Frankrijk of het V.K., maar men heeft genoeg van alle vertogen over mensenrechten en democratie die door die landen zelf maar zelden in de praktijk worden gebracht.
