Met de N-VA en het Vlaams Belang als de twee grootste Vlaamse partijen na de verkiezingen op 26 mei 2019 voelde men in de federale regering de hete adem om nog maar eens wat te veranderen aan de staatsstructuur. De regering-De Croo nam zich in haar regeerakkoord voor om “een breed democratisch debat op (te) starten, waarbij ook onder meer de burger, het middenveld en de academische wereld betrokken worden, alsook een dialoog onder politieke vertegenwoordigers”. Er zal een lijst opgemaakt worden met grondwetsartikelen die kunnen herzien worden. “Dit zou ertoe moeten leiden dat de deelstaten in hun autonomie en het federaal niveau in zijn slagkracht versterkt worden.”
Vorige week maandag geraakte het 73 bladzijden tellend bestek bekend waarmee de federale regering kandidaten zoekt om de bevraging te organiseren. In de kranten kreeg het veel minder aandacht dan de luttele seconden waarin te horen was hoe Eddy Demarez de vermeende seksuele geaardheid van Belgian Cats beschreef. In het bestek staan de krijtlijnen voor de bevraging. Er zijn zes thema’s. Het eerste gaat over de verdeling van de bevoegdheden tussen de federale overheid en de gewesten en gemeenschappen. Het tweede over de solidariteit, en ieders eigen verantwoordelijkheid en autonomie bij de financiering van de overheidsstructuur. Het derde gaat over de samenwerking, met onder andere vragen over de Senaat en over het Overlegcomité. Het vierde thema bevat een waslijst aan onderwerpen voor het versterken dan de democratie (rechtstreekse betrokkenheid van burgers bij de politieke besluitvorming, een federale kieskring, het uitbreiden van het kiezerskorps, transparantie van publieke gegevens…). Het vijfde thema gaat over de modernisering van de grondwettelijke rechten en vrijheden “zonder evenwel afbreuk te doen aan de bestaande grondwettelijke rechten en vrijheden”. Het zesde thema is nog in te vullen. De korte versie van de bevraging zou op een half uur ingevuld geraken, de langere versie op een uur tijd.
Bij elke bevraging kunnen kanttekeningen geplaatst worden. Om te beginnen natuurlijk: welke vragen worden gesteld en welke niet. Hoe worden ze gesteld, en hoe kunnen ze beantwoord worden. En: wie zal de vragenlijst invullen? Zal men er de brede bevolking warm voor krijgen of zullen het vooral leden van politieke partijen en drukkingsgroepen (Vlaamse Volksbeweging, Belgische Unie…) zijn die de vragenlijst invullen? Wat als de deelnemers aan de bevraging niet representatief zijn? Hoeveel gewicht wordt aan de resultaten van de bevraging gegeven? De federale regering denkt ook nog aan andere fora om de staatsstructuur te bespreken, en finaal zal het federaal parlement zich uitspreken. Ongetwijfeld na de richtlijnen verstrekt vanuit de partijhoofdkwartieren.
De partijen die zich in hun statuten het meest uitspreken voor het herzien van de staatsstructuur, N-VA en Vlaams Belang, staan afkerig tegenover de voorgestelde burgerbevraging. Plaatst de Vivaldi-regering hun favoriet thema voorop, dan is het weer niet goed. In ’t Pallieterke van 12 augustus 2021 klaagt Sander Loones (N-VA) over het feit dat de analyse van de antwoorden met artificiële intelligentie zal gebeuren. “Met artificiële intelligentie zal de regering ongewenste meningen eruit filteren”, weet Sander Loones. Er is in het bestek inderdaad sprake van artificiële intelligentie om de antwoorden te analyseren, maar om dit meteen weg te zetten als een censuurmachine lijkt ons een uitspraak zoals Donald Trump er vele heeft gedaan over het vervalsen van de Amerikaanse presidentsverkiezingen. “Waar het belgicisme zijn gelijk niet kan halen in de stembus – in Vlaanderen kiest een meerderheid van de Vlamingen duidelijk voor meer Vlaanderen – tracht het dat nu te halen via een zogenaamde burgerbevraging”, zegt Barbara Pas (VB) die de burgerbevraging omschrijft als een “burgerbedrieging”.
Als er iemand de burger bedriegt, is het evenwel Barbara Pas. Uit De Stemming, een bevraging bij een representatief staal van 2.000 Vlamingen uitgevoerd tussen eind maart en half april 2021 door de universiteiten van Antwerpen en Brussel, blijkt dat een meerderheid van de Vlamingen niet voor meer Vlaanderen kiest. Bijna twee derde van de Vlamingen (63 %) wil meer bevoegdheid voor het Belgisch bestuursniveau. Bij de kiezers van N-VA en Vlaams Belang zijn er meer flaminganten dan Belgicisten, maar bij de kiezers van alle andere partijen (in de volgorde: Vooruit, PVDA, Open VLD, Groen en CD&V) is het andersom. Volgens de jongste kiespeiling halen Vlaams Belang en N-VA nipt een meerderheid in Vlaanderen, maar dat betekent nog niet dat al hun kiezers meegaan in het Vlaanderen Eerst!-verhaal. Er zijn immers meerdere redenen om voor de ene dan wel een andere partij te stemmen. Uit onderzoek bij de verkiezingen op 26 mei 2019 blijkt dat 12 % van de N-VA-kiezers voor een unitair België is, bij Vlaams Belang is dat zelfs 22 %. Slechts 16 % van alle Vlaamse kiezers is voor een onafhankelijk Vlaanderen, ook al wil de N-VA dat in de praktijk en het Vlaams Belang dat echt realiseren. In Knack zei Gerolf Annemans laatst dat best een derde partij mee is om de onafhankelijkheid van Vlaanderen uit te roepen, maar ook dan ligt die wensdroom ver van wat de gewone Vlamingen willen.
Als N-VA en Vlaams Belang afkerig staan tegenover een burgerbevraging over de staatsstructuur kan dat om legitieme redenen zijn eigen aan elke bevraging, maar evengoed omdat ze weten dat niet alle kiezers willen wat de top van hun partij wil doordrijven voor de staatsstructuur, en zelfs niet alle kiezers van hun eigen partij.
(Antifascista Siempre van 16 augustus 2021)
