De militaire bewindvoerders van Myanmar (Birma) wachten niet op nieuwe massaprotesten, ze toveren hun eigen lente. Na decennia van moorddadige repressie, de laatste golf in 2007, doen ze via de nieuwe gedemilitariseerde president Thein Sein hun best om Myanmar en de buitenwereld ervan te overtuigen dat een nieuwe tijd is aangebroken, die van de “geleide democratie”.
De censuur is merkelijk verlicht, gevangenen worden vrijgelaten, de partij van oppositieleidster Aung San Suu Kyi is weer legaal. Op de markten van Yangon en Mandalay zijn alom foto’s van Aung San Suu Kyi en haar vader aanwezig. Vader Aung San is voor de Myanmarezen de held die in 1947 de Britten wegstuurde. En het hoogtepunt van het bezoek van VS-minister van Buitenlandse Zaken Hillary Clinton begin december was haar ontmoeting met Aung San.
Toch was het grote nieuws in ‘The New Light of Myanmar’ op 4 december het samenwerkingsakkoord tussen Myanmar en…Belarus (Wit-Rusland) dat ondertekend werd na het bezoek van Michail Mjasnikovitsj, premier van Belarus. Het blad besteedde er enkele bladzijden aan, met de vermelding dat de handel tussen beide landen op korte tijd kan vervijftigvoudigen… Ja, dat is uiteraard zeer groot nieuws, het illustreert vooral dat de lente nog pril is. De problemen om op Internet te gaan en het onmogelijke gsm-verkeer zijn volgens diverse gesprekspartners allemaal te wijten aan militair ingrijpen.
Aung San
Het is allicht een kwestie van weinig tijd eer daar verandering in komt. Er zijn honderden politieke gevangenen vrijgelaten. In december is er weer schot gekomen in vredesbesprekingen met diverse rebellengroepen van etnische minderheden, vooral de Karen, Kachin en Shan die in grensgebieden wonen en al decennia gewapenderhand strijden voor een grote vorm van zelfstandigheid. De etnische minderheden maken samen ongeveer een derde van de bevolking (60 miljoen) uit.
Eveneens in december is de grote oppositiepartij, de Nationale Liga voor Democratie (NLD) van Aung San, weer officieel erkend. Zelf kan ze daardoor kandidaat zijn bij tussentijdse verkiezingen voor het parlement. Geen twijfel dat ze met vlag en wimpel wordt gekozen, haar partij haalde bij de verkiezingen van 1990 rond 85 procent van de stemmen, waarop de legerleiding ingreep en alles weer naar zich toetrok.
Dat militair regime blijft erg gehaat zowel omwille van de repressie als de corruptie en de aanzienlijke economische achterstand van Myanmar tegenover de partners van Asean, de Alliantie van Zuidoost-Aziatische Naties. Myanmar is daar volwaardig lid van, ondanks de druk die de VS indertijd op hun bondgenoten in de Asean uitoefenden om dat land niet toe te laten. De junta kon minstens op begrip van zijn Asean-partners rekenen. In 2014 wordt Myanmar normaal zelfs voorzitter van deze regionale alliantie en zal het ook het forum leiden dat Asean jaarlijks organiseert met onder meer de grote westerse landen. Met Aung San aan het hoofd?
Want allicht zal de rol van Aung San zich niet beperken tot een zitje in het parlement; het lijkt erg waarschijnlijk dat Thein Sein en de generaals rond hem er zich bij neerleggen dat ze in afspraak met de militairen de teugels in handen neemt. Voorwaarde zal wel zijn dat er geen processen komen en dat aan hun economische posities niet te veel wordt geraakt. De hervormers rond Thein Sein kunnen haar onder druk zetten met het dreigement dat de harde kern van de generaals, rond vice-president Tin Aung Myint Oo, nog altijd een coup kunnen uitvoeren om elke verdere opening te blokkeren.
Signalen
Vanaf de ontbinding van de militaire junta begin 2011, zonden de militaire bewindvoerders signalen uit dat ze betere relaties willen met Washington. Het bezoek van Hillary Clinton kwam er niettemin verrassend snel. In de Myanmarese kranten en op tv verschenen al fotocollages van Thein Sein naast Barack Obama, maar Clinton maakte wel duidelijk dat men nog niet zo ver is. Washington wacht nog op verdere stappen, zoals de vrijlating van de rest van de politieke gevangenen en een grote politieke rol voor Aung San Suu Kyi. En minder aanleunen bij Peking.
Voorlopig blijven de sancties dus nog even van kracht. Maar niet voor lang meer. Myanmar heeft grote olie- en vooral gasvoorraden en is vooral een belangrijke pion in de rivaliteit tussen China en de VS. De junta heeft zeer goede relaties met Peking dat economisch sterk aanwezig is in Myanmar. Er worden twee pijpleidingen aangelegd van de kust van Myanmar tot China om zo gas en olie uit Myanmar maar vooral uit het Midden Oosten naar China aan te voeren. Omdat de leidingen door gebieden van etnische minderheden lopen, zorgt het leger met speciale posten voor bewaking.
Voor opposanten zijn die pijpleidingen een uitverkoop van ’s lands rijkdommen waar alleen militairen beter van worden. Het leidt ook tot een verdere militarisering van de gebieden met etnische minderheden, zoals ook al gebeurde in het zuidoosten. Daar ging het Franse Total n 1992 aan de slag voor de ontginning van het offshore gasveld Yadana en het transport van gas naar Thailand. Na beschuldigingen dat er gebruik werd gemaakt van dwangarbeid, deed Total een beroep op de bekende “mensenrechtenverdediger” Bernard Koucher om haar vrij te pleiten: Kouchner richtte snel een consultantfirma op, bracht een blitzbezoek aan Myanmar en pleitte Total voor de prijs van 25.000 euro vrij. Toen Myanmar in mei 2008 door een enorme cycloon werd getroffen, met mogelijk tot 200.000 doden, pleitte Kouchner als minister van Buitenlandse Zaken van Sarkozy voor een militair ingrijpen om Myanmar te verplichten westerse hulp te aanvaarden met de door het westen opgelegde voorwaarden…Zie Uipers nr. 50, februari 2004).
Indijken
De relaties met China zijn voor Washington een reden temeer om in te spelen op de versoepeling van het regime. De fotocollages met Obama weerspiegelen de wens om op betere voet te komen met de VS en voor de VS is dat een te mooie kans om daardoor China in de wielen te rijden. Clinton laat er al jaren geen twijfel aan bestaan dat ze de indijking van de Chinese invloed in zuid- en oostelijk Azië een absolute prioriteit vindt. Myanmar was een ontbrekende schakel in die politiek van ‘containment’. Haar bezoek aan Myanmar volgt na andere stappen in de regio die Peking verontrusten, waaronder de nieuwe militaire aanwezigheid in Australië.
Na Clintons bezoek aan Myanmar ging de Chinese ambassadeur in Naypyidaw (sinds 2005 de nieuwe hoofdstad in het midden van nergens) zelf poolshoogte nemen bij Ang Saun. Kort daarvoor had de Myanmarese regering een project voor een stuwdam bij de grens met China opgeschort, een teken aan Peking dat de grote vriendschap mogelijk haar beste dagen heeft gekend. Peking twijfelt er niet aan dat de Amerikaanse belangstelling voor Myanmar in de eerste plaats te maken heeft met geostrategische belangen: dat land losweken van China’s invloed.
(Uitpers, nr. 138, 13de jg., januari 2012)