Mediamagnaat Rupert Murdoch kon op 9 april jl. aankondigen dat hij de controle had verworven over DirecTV, de grootste aanbieder in de VS van satelliettelevisie. Murdochs News Corp betaalde daar 6,6 miljard dollar voor. Drie jaar hadden de onderhandelingen aangesleept, maar met de overname kreeg Murdoch een beloning voor de fanatieke ‘patriottische’ campagnes van zijn media, met voorop de megafoon van de oorlogsmachine, Fox News.
DirecTV had nochtans fusieplannen met concurrent Echostar. Maar Murdoch kreeg de steun van het Witte Huis om die plannen te dwarsbomen in naam van de "vrije concurrentie" (sic).
Met de controle over DirecTV, elf miljoen betalende abonnees, bouwt Murdoch zijn wereldimperium op vlak van satelliettelevisie verder uit.
Kort vóór zijn Amerikaanse operatie, verwierf Stream, van News Corp, in Italië Telepiu waardoor Murdoch in dat land een quasi monopolie over betaaltelevisie heeft. In Groot-Brittannië heeft Murdochs BSkyB met bijna 7 miljoen abonnees ook al een erg dominante positie. Zijn Star TV is stevig ingeplant in Oost- en Zuid-Azië. Daarnaast controleert News Corp ook een deel van de satelliettelevisie in Latijns Amerika. En natuurlijk in Australië, thuisland van Murdoch.
Alleen al de controle over die tv-netwerken geeft Murdoch zeer veel macht, die hij dan ook gebruikt/misbruikt. Maar het imperium is veel ruimer dan tv. In Groot-Brittannië controleert de groep van Murdoch 40 procent van de geschreven pers: de zeer rechts populistische tabloid The Sun, The Times, The Sunday Times, de sensatiezondagskrant News of the World. Vooral The Sun en News of the World waren spreekbuizen van de haviken en de speerpunten van een haatcampagne tegen al wat Frans is, The Times was daarentegen veel voorzichtiger.
Die houding van The Times was uitzonderlijk in het rijk van Murdoch. De toon was die van Murdochs The Australian, de enige nationaal verspreide Australische krant waarin de hoofdredacteur Bush en Rumsfeld roemde als "intelligent en rechtlijnig". De enige uitzondering op de regel waren enkele Nieuw-Zeelandse kranten uit Murdochs rijk die wel tegen de oorlog schreven. "Omdat ze op de hoofdzetel van News Corp in de VS die uithoek blijkbaar vergeten waren", schreef een journaliste van The Australian die daarmee liet verstaan dat alle andere Murdoch media duidelijke richtlijnen hadden gekregen. Murdoch maakt er trouwens geen enkel geheim van dat hij permanent in contact staat met de directies van zijn belangrijkste media.
Oorlogstaal
De hysterie van Murdochs media was wel veruit het grootst in de VS zelf waar Murdoch onder meer The New York Post en de Weekly Standard in handen heeft. Tv-zender Fox News blonk uit in krijgshaftig patriottisch woordgebruik. Fox News stuurde speciaal ploegen ‘journalisten’ naar de begraafplaatsen in Normandië waar Britse en Amerikaanse militairen begraven liggen om "de Franse ondankbaarheid" in de verf te zetten. Fox noemde de Franse president Chirac een aardworm. De Amerikaanse militairen werden nog vóór de oorlog onveranderd afgeschilderd als grote vaderlandslievende helden, uiteraard bestond er geen enkele twijfel aan dat dit een ‘bevrijdingsoorlog’ was. De tegenstrevers waren fanatieke harde kernen van Saddam-getrouwen en terroristen… Murdochs media hebben er alles aan gedaan om een meerderheid van Amerikanen te doen geloven dat Saddam rechtstreeks betrokken was bij de aanslagen van 11 september. Murdochs nieuwszenders verdienen in alle opzichten het etiket ‘propagandazenders’, zoals zijn kranten en tijdschriften propagandabladen zijn.
De media van Murdoch waren in de VS natuurlijk niet de enige die zich daaraan schuldig maakten. Greg Dyke, de directeur-generaal van de Britse openbare omroep BBC, haalde eind april tijdens een rondreis door de VS ongemeen scherp uit tegen de "klakkeloze berichtgeving in de Amerikaanse nieuwsmedia", waarbij hij vooral Fox News op de korrel nam. De BBC had in Groot-Brittannië van het oorlogskamp verwijten gekregen dat de zender er te weinig rekening mee hield dat de Britten zelf oorlogvoerende partij waren, terwijl de BBC naar onze smaak daar al te veel rekening mee hield.
De baas van de BBC viel ook uit tegen Clear Channel, een Amerikaanse groep uit de entertainment business die via zijn duizenden radiostations opriep om voor de oorlog te betogen. Clear Channel is onder meer organisator van het festival van Werchter. Dyke zei te vrezen dat de uitbouw van Clear Channel in Europa negatieve gevolgen zal hebben voor ons medialandschap.
Opletten
Intussen worden de eerste analyses gemaakt van het woordgebruik in Amerikaanse en Europese media in de aanloop tot en tijdens de oorlog. Oorlog in Irak? Oorlog tegen Irak? Alleen al door deze keuze wordt stelling ingenomen, vaak onbewust.
Vooral de journalisten die zogenaamd ‘embedded’ waren, die met de Britse en Amerikaanse troepen meetrokken en van die kant verslag uitbrachten, waren geneigd klakkeloos het woordgebruik van die troepen over te nemen. De coalitietroepen, zegden sommigen, ook onafhankelijke journalisten als Rudy Vranckx, terwijl er on der meer in de Franse media werd op gelet te spreken van Amerikaanse en Britse troepen. De term coalitie wekt de indruk van iets veel breder.
Maar dat is nogal onschuldig vergeleken bij de termen bevrijding of bezetting. Chirac had het onomwonden over ‘bezettingstroepen’. Voor de Amerikaanse media was het onverstoorbaar bevrijding, een term die ook wel in onze media af en toe opdook. Al werd er deze keer voorzichtiger mee omgesprongen dan in de vorige Golfoorlog. De meeste West-Europese kranten gebruikten zo neutraal mogelijke termen, waarbij we een compliment mogen gooien naar de gratis verspreide krant Metro voor haar nuchtere titels.
De ervaring van de vorige Golfoorlog, toen ernstige journalistiek in de meeste gevallen moest wijken voor propaganda, heeft veel journalisten wat wijzer gemaakt. De manipulatie rond de zogenaamde "cleane" oorlog was tijdens en achteraf zo duidelijk, dat er nu toch meer journalisten (jammer genoeg weinig Amerikaanse) op hun hoede waren. Bij voorbeeld met termen als "intelligente bommen", "chirurgische aanvallen", collateral damage…
Toch hebben tal van collega’s zich nog laten vangen aan termen als "beveiligen" (to secure), waar het bij voorbeeld ging over een stad. Want in de praktijk kwam dat meestal neer op "preventieve vernielingen" om elk mogelijk verzet op voorhand te breken en ze gemakkelijk te kunnen bezetten. Idem voor de term "wederopbouw" die al weken vóór het begin van de oorlog voortdurend opdook, de indruk wekkend dat het de aanvallers te doen was om Irak beter te maken.
Nuances waar de meeste Amerikaanse en Murdochs media weinig last van hadden en hebben. Wordt het dan ook niet hoogtijd voor een correcte terminologie die een duidelijk onderscheid maakt tussen journalistiek en propaganda?
(Uitpers, nr. 42, 4de jg., mei 2003)