Het is een mechanisme waarop je de klok kan gelijk stellen. Van zodra er iets misgaat of niet naar goeddunken gebeurt van belangrijke Westerse belangengroepen, duurt het slechts korte tijde vooraleer het eerste vermoeden van schuld wordt uitgesproken tegen Rusland of China.
Het is een beetje als de automatisch kniereflex, los van wat er ook precies is gebeurd. Het gaat ‘m alleen maar om een vijandbeeld vorm te geven. Ziehier enkele overwegingen die mede gebaseerd zijn op wat Reinhard Lauterbach in een artikel “Das Gespenst der Multipolarität” uiteenzette.
Wat stoort het Westen?
Het gaat ‘m zeker niet meer om de strijd tussen twee systemen. Dat conflict is al sedert 1991 opgelost, toen Rusland besloot zich in het wereldkapitalisme te willen integreren. Het Westen blies koud en warm, stelde voorwaarden, hield de integratie af. De laatste jaren zijn het vooral de sancties die Rusland in de richting van een parallelle kapitalistische ontwikkeling duwen, weg van de keuze voor economische samenwerking.
Er wordt Rusland van alles verweten. Maar meestal gaat het om de pot die de ketel verwijt dat ie zwart ziet. Corruptie, het feit dat politiek en zakendoen er elkaar beïnvloeden, dat de media er dienst doen als propaganda voor het regime. Zijn deze fenomenen dan afwezig in het Westen? Cyberaanvallen is de nieuwe aanhoudende aanklacht tegen Moskou. Zijn we de CIA-activiteiten vergeten? Beïnvloeding van electorale processen. Victoria Nuland, Amerikaans viceminister die zicht met Oekraïne bezig hield, sprak over 5 miljard dollar VS steun aan de oppositie in Kiev sedert het einde van de koude oorlog. De opname van de Krim in Rusland is fundamenteel niet verschillend van de afscheuring van Kosovo uit Servië. De suggestie van Moskou in die tijd dat dit precedent van een grensverandering zonder internationale rechtsgrondslag ernstige gevolgen zou hebben, werd in de wind geslagen.
Deze lijnen willen een en ander niet goed praten, alleen maar duidelijk poneren dat in de geopolitieke realiteit alle partijen zich bezondigen aan niet koosjere methodes.
Het Westen bombardeerde Irak, Joegoslavië en later Servië, opnieuw Irak, dan Afghanistan en vervolgens Libië. In 2007 bracht de NAVO-uitbreidingsronde in Oost-Europa dit militaire bondgenootschap dichter bij de grenzen van Rusland en sindsdien zie we ook dat de Verenigde Staten verschillende wapenbeheersingsakkoorden opzegt.
Op een van de jaarlijkse Veiligheidsconferenties in München verwierp Poetin het Westers unilateralisme. Alle Westerse luisteraars waren verrast. Poetin zei dat het Westers beleid onverstandig en kortzichtig is, omdat het alleen instabiliteit zaait. Wereldbeheersing door één centrum kan op zijn best slechts tijdelijk bestaan. De kritiek dat de unipolaire heerschappij nooit eeuwig duurt, verwijst logischerwijs naar de krachten die er actief een einde aanmaken.
Zolang Rusland verbaal of symbolisch protesteerde, kon het Westen zich veroorloven om deze reacties te negeren.
streep in het zand
Met het Russisch militair optreden in Georgië, toen president Michail Saakashvili de afgescheurde gebieden van Zuid-Ossetië en Abchazië wilde heroveren, zette Moskou de woorden om in daden. Het was vooral een duidelijke streep in het zand vanwege Rusland: tot hier en niet verder. Dat betrof het beleid waarmee Georgië en de NAVO snel naar elkaar toegroeiden, en Saakashvili het lidmaatschap beoogde. Een en ander kaderde ook in de strijd om de Kaspische en Centraal-Aziatische energiebronnen te ontsluiten voor en naar het Westen.
Maar kennelijk was de streep niet duidelijk genoeg. Rechtstreekse pogingen om het NAVO-gebied uit te breiden gingen de koelkast in. Maar enkele maanden na de tactische nederlaag in Georgië kwam de EU met iets nieuw, “een beleid voor het oostelijke nabuurschap”. Het was bedoeld om de landen van de westelijke periferie van Rusland met elkaar te verbinden. Het was op zich geen stap naar EU-lidmaatschap maar de economisch en politieke invloedszone van Brussel zou op die manier uitgebreid worden. Dit is precies waar het Westen Rusland sinds 1991 altijd van beschuldigd heeft , met name een hegemonie beleid.
Het meest dramatisch waren de resultaten van deze hegemonie competitie in Oekraïne. In 2013 stelde Brussel Kiev voor de keuze: de EU of de Euraziatische Economische Unie. De gevolgen zijn gekend. Het voorlopig resultaat is een verscheurd door oligarchen geleid land, waar extreem-rechts mee in de regering zat, en dat de Krim verloor aan Rusland. Omdat Rusland de ontwikkelingen niet passief heeft laten gebeuren, steun verleende aan de grensregio’s, en de Krim na een referendum als Russisch gebied inlijfde, werd Moskou als de agressor bestempeld.
waarden
Buitenlands beleid gaat voor elke staat over het verdedigen van belangen. In het Westers discours echter gaat het over het verdedigen van ‘onze waarden’. Zo heeft men natuurlijk altijd het gelijk aan zijn kant, moet men zeker geen rekening houden met de andere partij in het conflict. Over waarden valt immers niet te discussiëren, zeker niet in de ogen van diegenen die hun waarden naar de rest van de wereld willen exporteren. Zoals de Europese koloniale machten in de negentiende eeuw beweerden de beschaving uit te dragen naar Afrika en een en ander omschreef als de last van de blanke man.
Waardengericht buitenlands beleid is een manier om niet langer met tegengestelde belangen te moeten bezig zijn, om de andere partij in het conflict alle recht te ontzeggen in verband met de inzet ervan. Het leidt in zijn overmoed tot verklaringen dat we het ‘einde van de geschiedenis’ hadden bereikt. De anderen hebben geen rol meer te spelen. De machtsverhouding is voor eens en voor altijd opgehelderd. De Westerse politieke wereld heeft het dus ongelooflijk moeilijk met de reële tendens in de ontwikkelingen, met name de opkomst van een soort multipolariteit in de wereld.
terugplooien
Er wordt geklaagd dat het Rusland van Poetin zich van Europa heeft afgekeerd. De ironie is dat Poetin oorspronkelijk een Russische westerling was en Europees gericht. Alleen werd zijn campagne voor faire betrokkenheid van zijn land met de wereld, door het Westen afgewezen met een klassiek hegemonie beleid. Poetin voelde zich daardoor gedwongen een tegenpool te vormen voor het westers unilateralisme.
Van daar dat er zich in Rusland een conservatisme ontwikkelt, een terugplooien op een orthodox-Slavische beschaving. Van daar ook dat Rusland sterk inzet op de banden met Aziatische partners, in de eerste plaats met China. Beide voorheen socialistische grootmachten hebben een gemeenschappelijk belang om niet de hegemonie van de VS en EU te moeten ondergaan.
Poetin ziet voor Rusland de taak weggelegd zich als kapitalistische macht in de top vijf van economieën van de wereld te vestigen. Dit is bijzonder ambitieus en kan slagen of niet slagen. China streeft volgens eigen zeggen naar een harmonieuze samenleving, die al dan niet socialisme kan worden genoemd, maar waarvan de doelstelling zeker meer verenigbaar is met humanistische postulaten van het socialisme dan de concurrentie ambities van Rusland. De opkomst van China wordt ook door tegenstanders als een feit geaccepteerd, ook al wil het krankzinnige sanctiebeleid van de Verenigde Staten dit voorkomen. De Verenigde Staten willen hun eigen hegemonie blijven veilig stellen omdat het nog steeds iedereen militair kan straffen die zijn eigen ambities ontwikkeld. De vraag is met welk recht?
multipolariteit
Dat is waar het om gaat op dit ogenblik. Zal het Westen en zijn militair bondgenootschap zich zo maar neer leggen bij de huidige geopolitieke tendensen de de oude Westerse hegemonie doen verzwakken? Of krijgt het vijandbeeld tegenover Rusland en tegenover China verder nieuwe duwen in de rug? Zal de wereld vreedzaam evolueren naar multipolariteit of zijn er plannen voor nieuwe militaire hindernissen op deze weg? Is het niet precies deze verschuiving in de wereldkrachtverhoudingen die onze leiders stekelig doet reageren op ontwikkelingen in Moskou en Peking?
De multipolariteit om de multipolariteit zoals Rusland lijkt te verkondigen, helpt deze nog niet verwezenlijken. De hoofdacteurs in de verschillende polen moeten een politiek willen en kunnen voeren die naar een multipolariteit leidt. Zo was Brazilië onder Lula en Rousseff een actieve hoofdrolspeler op het wereldtoneel die nieuwe hoop in Latijns-Amerika voedde. Vandaag wordt dat immense land geleid door een hielenlikker van Washington, Bolsonaro. BRICS dreigt daarmee als politiek concept alle belang te verliezen. De VS doet alles om zijn achtertuin terug onder controle te krijgen.
Indien ze er ooit komt zal de multipolaire orde steunen op de polen van Washington, Moskou, Peking en misschien Brussel. Een tripartite of eventueel vierkoppig directorium, dat doet denken aan de situatie van voor de Eerste Wereldoorlog. Of, zoals Rusland duidelijk hoopt, daar een systeem van belangenafspraken en nieuwe evenwichten kan uit groeien, is helemaal niet duidelijk. En de hoop dat met name het vernietigingspotentieel dat nu is bereikt, er toe zal leiden dat men het risico van zelfvernietiging zal kunnen afweren, zou wel ijdel kunnen blijken. Heeft de geschiedenis de mensheid ooit al lessen doen trekken om haar gedrag echt te wijzigen?
