Vladimir Poetin op moordpad? De moord op opposant Boris Nemtsov heeft alle kenmerken van zorgvuldig gepland beroepswerk bij de muren van het Kremlin. De eerste reacties wezen ook al de schuldige aan: president Poetin als opdrachtgever. En de Oekraïense president Petro Porosjenko kent het motief: Nemtsov had bewijzen van de Russische militaire agressie tegen Oekraïne. Is Poetin tot (opdracht tot) moord in staat? Zeker. Ook hier? Met welk motief dan wel, want die moord galvaniseert een deel van de oppositie op een ogenblik dat Poetin sociale spanningen riskeert. Een poging tot situatieschets.
Dodenlijst
Sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie maakt politieke moord deel uit van het politieke bedrijf. Zo werden talrijke tegenstanders van de opeenvolgende oorlogen in Tsjetsjenië (1994-1996 en 1999 en de ja ren daarop) vermoord. In oktober 2006 werd schrijfster Anna Politkovskaja, voorgoed het zwijgen opgelegd. Drie jaar later werd Natalia Estemirova in de Tsjetsjeense hoofdstad Grozny ontvoer en later vermoord om haar kritiek op Poetin en zijn Tsjetsjeense handlanger Kadyrov te doen verstommen. Datzelfde jaar werd een bekend advocaat in processen voor mensenrechten, Stanslav Markelov, vermoord.
De lijst van politieke moorden die het Kremlin op zijn minst goed uitkwamen, is lang. Nu komt ook weer de moord van november 2006 in Londen op Pavel Litvinenko naar boven. Litvinenko was als een vroeger topagent van de geheime diensten op de hoogte van wat er in september 1999, met Poetin was gebeurd.
Meesterzet
In die maand september 1999 toonde de nieuwe premier Poetin uit welk hout hij was gesneden. Hij had eerder dat jaar als chef van de inlichtingendienst FSB president Boris Jeltsin gered uit de klauwen van een procureur die de’ enorme corruptie in het Kremlin wou aanpakken. Poetin wou komaf maken met de Tsjetsjeense rebellie die Jeltsin ondanks massale bombardementen (met tienduizenden doden) niet had klein gekregen.
De Russische opinie was erg tegen een nieuwe oorlog. Maar in september 1999 waren er kort na elkaar drie aanslagen op Russische appartementsgebouwen waarbij meer dan 300 doden vielen. Het Kremlin beschuldigde onmiddellijk de Tsjetsjeense opstandelingen, waardoor de opinie oversloeg en Moskou een nieuwe massale aanval op Tsjetsjenië inzette. Niets wees erop dat die aanslagen inderdaad het werk van Tsjetsjenen waren. Er waren daarentegen sterke aanwijzingen dat de FSB erbij betrokken was. Litvinenko wou vermoedelijk met bewijzen aankomen, maar hij werd tijdig de mond gesnoerd.
Nemtsov
Boris Nemtsov is net als Poetin een product van de Jeltsin-periode. Poetin maakte carrière in het zog van de toenmalige baas van Sint-Petersburg, Anatoli Sobtsjak, burgemeester van de metropool tot 1996 en later beschuldigd van zware corruptie. Poetin veegde in 1999 ook de spons over die zaken (Sobtsjak overleed een jaar later).
Nemtsov bloeide op tijdens de jaren van Boris Jeltsin. Na de implosie van de Sovjet-Unie en van het Sovjetsysteem, stortte hij zich op de kansen die de zogenaamde schoktherapie bood. Die “therapie” bestond vooral uit het snel en zeer ondoorzichtig privatiseren van ’s lands rijkdommen, geïnspireerd door Harvard wonderboy Jeffrey Sachs. Die zou jaren later mea culpa slaan voor wat hij de bevolking van de Russische Federatie had helpen aandoen. Want die privatiseringen kwamen neer op een razendsnelle raid, een roof die door auteur Alexander Solzjenitsyn de grootste plundering van de eeuw werd genoemd.
Jeltsin benoemde Nemtsov tot gouverneur van de regio Nizjni Novgorod (in de Sovjettijd Gorki) waar hij de privatiseringen mee organiseerde ten tijde van die schoktherapie. De premier was toen Jegor Gaidar, met wie hij later de Unie van Rechtse Krachten (SPS) oprichtte. Hij deed het zo goed dat hij niet alleen lof kreeg van Jeltsin maar ook van de Britse premier Margaret Thatcher die dat “model” kwam bezoeken. In 1997 benoemde Jeltsin hem tot vice-premier belast met onder meer energie. Waar hij botste met gevestigde belangen van en rond energiereus Gazprom.
Sleutelmoment
Nadat Poetin president was geworden, organiseerde Nemtsov een zeer belangrijke vergadering (juli 2000) tussen Poetin en 21 topoligarchen. Het was bij die gelegenheid dat Poetin de oligarchen de nieuwe machtsstructuur voorlegde: jullie mogen de vruchten van uw plunderingen en dubieuze verrijkingen behouden en verder op die weg gaan, maar onthou u van politiek, dat is onze zaak. Het was een sleutelmoment van Poetins systeem.
Een van hen Michail Chodorkovsky, hield zich daar niet aan en kwam na een proces wegens fraude en corruptie in de gevangenis terecht. Die werpt zich nu, in het zelfde vaarwater als wijlen Nemtsov, op als verdediger van de democratie. Terwijl diezelfde democratie bij verkiezingen slechts kruimels laat voor democraten die nog altijd door veel Russen verantwoordelijk worden geacht voor het oligarchensysteem.
Vesna
Onder Poetin heeft Nemtsov gewerkt aan een bundeling van liberale opposanten. De liberale Jabloko waarmee hij vroeger werkte, raakte niet van de grond. Maar de Unie van Rechtse Krachten deed dat evenmin. Zij draagt immers het odium van de verafschuwde nepprivatiseringen, haar basis is beperkt tot de gegoede klassen uit Moskou en Sint-Petersburg. Ze herhalen de zwaktes van de vroegere Sovjetdissidenten: alleen bekommerd om de belangen van Russen uit de stedelijke bovenlaag, voor kapitalistische ondernemers, voor meer op de buitenwereld gerichte intelligentsia.
Daar lijkt enige kentering in gekomen. De betoging van het weekend was oorspronkelijk, vóór ede moord, aangekondigd als een betoging voor een “vesna”, een Russische lente, een betoging “tegen de crisis”. Nu de Russische economie krimpt, verwachten opposanten van rechts en links dat het dagelijks leven van veel Russen moeilijker wordt. Zij achten Poetin daar, onder meer door het conflict in Oekraïne, mee verantwoordelijk voor. Het moest een betoging worden tegen de Russische politiek in Oekraïne. Minder geld voor defensie, meer voor gezondheid, een opwaardering van de pensioenen, meer geld voor regionale ontwikkeling zijn enkele leuzen van de oppositie.
OekraÏne
De oppositie grijpt het conflict in Oekraïne al enkele maanden aan om Poetin het vuur aan de schenen te leggen. De Oekraïense president Porosjenko grijpt de moord aan om Oekraïne aan die moord te koppelen, Nemtsov zou bewijzen over de “Russische agressie” hebben, bewijzen die Porosjenko nog altijd niet heeft – of dan toch niet laat zien.
Nemtsov bemoeide zich alleszins al langer met Oekraïne. Hij steunde actief de ‘Oranje revolutie’ van eind 2004 en werd nadien economisch adviseur van president Viktor Joesjtsjenko. Het Kremlin beschuldigt de oppositie er al langer van ook in Rusland een soort Oranje of Maidan-revolutie (zoals in Kiev een jaar geleden) te willen organiseren.
De leuze “Russische lente” – vesna – moet het Kremlin in die overtuiging alleen maar sterken. De moord op Nemtsov en de massale verontwaardiging daarover, kunnen die “vesna” alleen maar voeden. In die zin heeft het Kremlin alvast geen belang bij die moord.
