Tussen Montenegro en Servië botert het niet, zoveel is wel duidelijk. Jan Oberg is met zijn ploeg van het Transnational Fund uit Lund, Zweden, al jaren actief in de regio. Hieronder krijgt u uittreksels uit beschouwingen die hij hieromtrent gaf. Hij zoekt een concrete kijk op mogelijkheden om een vreedzame conflictoplossing te kunnen vinden.
De relaties tussen Belgrado en Podgorica zijn zo goed als bevroren. Montenegrijnse parlementsleden nemen geen deel aan de vergaderingen van het federale parlement. President Djukanovic wordt niet uitgenodigd, of gaat helemaal niet naar de vergaderingen van de Nationale Veiligheidsraad. Buiten het Joegoslavisch leger is er niets te merken van federale instellingen.
De grens tussen Montenegro en Servië is een van de best bewaakte in Europa. Praktisch elke handel in goederen werd gestopt door de Servische blokkade tegen Montenegro. Belgrado zegt dat Podgorica gesubsidieerde goederen en levensmiddelen met winst heeft doorverkocht. Montenegro moet invoeren vanuit ???t Westen, meer bepaald vanuit Kroatië en Slovenië, wat de prijzen doet stijgen. De Duitse mark werd ingevoerd als parallelle munt en de staatsambtenaren ontvangen hun wedde in D-mark. "Niemand van diegenen die we ontmoet hebben, kan een verklaring geven hoe deze grote toestroom van vreemde deviezen is gebeurd naar een land dat niet precies gekend staat voor z???n financiële stabiliteit".
Beide zijden beschuldigen de andere ervan de federale grondwet te overtreden. En beide begingen inderdaad overtredingen, aldus nog Jan Oberg. Bij een snelle blik op de federale en Montenegrijnse grondwet vallen direct verschillende conflictuele interpretatiemogelijkheden op. Geen van beide deelrepublieken kunnen worden omschreven als sterke rechtsstaten. Beide hebben zware economische problemen. Beide kennen een belangrijke maffia en zwarte economie, die onderling tussen de twee gebieden met mekaar verbonden zijn. In Montenegro is de natte-vingerschatting voor de informele economie 40 à 60 procent ("Breng je vakantie door in Montenegro, je auto is er al???")
Belangwekkend is wel dat president Milosevic rond nieuwjaar verklaarde dat Montenegro onafhankelijk mag worden. Ziet hij hier een uitweg om na een splitsing, via een nieuwe grondwet, langer z???n positie en macht te consolideren?
Een en ander lijkt wel op een kat-en-muis spel dat wel op een bepaald ogenblik aan elke controle zou kunnen ontsnappen. En dan zal iedereen zeggen: "We hebben alles gedaan om een oorlog te vermijden maar uiteindelijk was dat nog de enige uitweg".
Montenegro telt zo???n 20.000 politiemensen, met heel wat zware wapens, en volgens sommigen opgeleid door o.m.de CIA en de Israëlische geheime dienst Mossad. Het Joegoslavisch leger heeft in Montenegro zo???n 14.000 soldaten en nog ???s 900 manschappen bij het 7de Bataljon Militaire Politie. Dat is meer dan genoeg om het zaakje op stelten te zetten.
Volgens de officiële bronnen wil men de kwestie van onafhankelijkheid regelen via een referendum. Opiniepeilingen van januari 2000 van het Centrum voor Democratie en Minderheden zeggen dat 36% meent dat het het beste zou zijn, voor zowel Montenegro als Servië, om onafhankelijke soevereine staten te worden. 28% meent dat een federale staat de toekomst is. 23% wil dat de huidige federatie een confederatie wordt, en 6% denkt dat een unitaire staat het beste zou zijn.
Met andere woorden, een stuk boven de 50% hangt de federale eenheidsstaat aan, waarvan de kleine helft echter een lossere relatie verkiest. Er is dus een sterke wens om een bepaalde band met Servië te behouden, alhoewel de federatie-aanhangers begin 1998 nog met 52% waren. Volledige onafhankelijkheid is in de minderheid maar toch gegroeid van 21% in 1998 naar 36%.
(De gemeenteraadsverkiezingen van 11 juni in Podgorica en Herceg Novi bevestigden dit verdeeld beeld. ??? nvdr)
Met deze cijfers in het achterhoofd is het uitermate contraproductief en geweldbevorderend indien het Westen de Montenegrijnse onafhankelijkheid zou bepleiten of er de veiligheid zou van willen garanderen. Mocht Podgorica zich onafhankelijk willen verklaren met een kleine meerderheid bij de bevolking dan is het risico wel bijzonder groot dat er een burgeroorlog uit voort zou spruiten met een tussenkomst van het Joegoslavische leger, waarop het Westen zich ???gedwongen??? zal voelen om Montenegro te komen verdedigen.
Maar zelfs als er een grote meerderheid voor onafhankelijkheid zou zijn dan nog moet men voor een onderhandelde oplossing kiezen, en daarvoor een strategie uitwerken. Een federatie opsplitsen en nieuwe relaties van vertrouwen en samenwerking opbouwen tussen de entiteiten kan maar lukken als er de wil is om basisregels, onderhandelingen en compromissen te aanvaarden. De meeste Montenegrijnse politici nemen eerder direct positie in dan een onderzoek te willen doen van noden en belangen. Het resultaat daarvan zagen we al in de destructieve processen van Slovenië tot Kosovo. De internationale gemeenschap zou de verantwoordelijkheid op moeten nemen om de Montenegrijnse leiders ervan te overtuigen dat ze hun doelstellingen niet vreedzaam zullen kunnen bereiken door de handen in de lucht te gooien en te blijven beweren dat alle toekomstige gruwels de fout zullen zijn van Milosevic.
De internationale gemeenschap zou na grondig feitenonderzoek een initiatief kunnen nemen voor dialoog en onderhandelingen. De landen die Joegoslavië bombardeerden komen daar niet voor in aanmerking, want ze genieten absoluut geen vertrouwen in Belgrado.
Door de bombardementen hebben de ???leiders van de zogenaamde internationale gemeenschap??? het zich moeilijk gemaakt om Montenegro te helpen. Het Westers beleid in Kosovo ??? beter gezegd ???Chaosovo??? ??? is een mislukking die iedereen kan zien. En niemand lijkt een strategie te hebben die naar iets anders kan leiden dan geweld of bezetting.
De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) is waarschijnlijk de organisatie die het best geschikt is om de belangrijkste problemen van Montenegro aan te kunnen. Maar door het feit dat Belgrado al 9 jaar z???n lidmaatschap onder VS-druk geschrapt ziet, en door de CIA-infiltratie bij de Kosovo-waarnemers eind 1998 begin 1999, is het begrijpelijk dat Belgrado geen toestemming zou geven voor haar optreden op wat nog steeds haar federaal grondgebied is.
Maar wie kan dan wel voor beide partijen een betrouwbare raadsman zijn? Zelfs de Verenigde Naties niet, gezien de huidige operatie in Kosovo.
Een vraag blijft: Hoeveel van het onafhankelijkheidsstreven is door het Westen geïmporteerd als onderdeel van een langetermijnstrategie om het voormalige en huidige Joegoslavië kapot te maken? En wat kunnen na dit alles de Montenegrijnse regering en bevolking samen doen om niet in een groter machtsspel gezogen te worden tussen Milosevic en het kamp USA-EU. Wij vrezen dat dit niet zo erg veel is.
Voorstellen om een onderhandelde oplossing te bewerkstelligen:
- betekenisvolle versterking van OVSE-aanwezigheid
- een ploeg VN-beroepsbemiddelaars
- uitgebreide exploratie van regionale kwesties via ngo???s
- steun voor wederzijdse diplomatieke gesprekken
- geconditioneerde economische hulp waarbij Montenegro maatregelen tegen de maffia moet nemen
- Westerse politici en militairen moeten ophouden verklaringen af te leggen die door de Montenegrijnen als een duw naar een premature onafhankelijkheid zou kunnen worden gezien, of die provocatief kunnen zijn voor Belgrado
