Mondiale nucleaire NAVO essentie van komende nieuw Strategisch Concept

Leidende figuren van de militaire, academische en politieke kaste zijn volop in de weer met de voorbereidingen van de NAVO-top in Lissabon in november van dit jaar. Centraal staat het opstellen van een nieuw Strategisch Concept dat de vorige pre-9/11-versie van 1999 moet vervangen.

Na de NAVO-top in Straatsburg (april 2009) stelde toenmalig NAVO-Secretaris-Generaal Jaap de Hoop Scheffer een 12-koppig expertencomité samen onder leiding van ex-Royal Dutch Shell topman Jeroen van de Veer. Dat wijdde er vier seminaries aan en presenteert over enkele weken haar bevindingen en aanbevelingen aan Scheffers opvolger, Anders Fogh Rasmussen. Van hem wordt verwacht dat hij een ontwerp Strategisch Concept voorbereidt dat er, als alles goed verloopt, formeel zal worden aanvaard.

Het belangrijkste seminarie vond plaats in Washington waar onder leiding van voormalig minister van Buitenlandse Zaken, Madeleine Albright, minister van Defensie Robert Gates, minister van Buitenlandse Zaken Hillary Clinton, Nationaal Veiligheidsadviseur en voormalig Top NAVO-militair James Jones, de permanente vertegenwoordiger bij de NAVO, Ivo Daalder en Rasmussen zelf hun ideeën publiek maakten over hoe de NAVO er in de toekomst moet uitzien.

Een van de belangrijkste discussies draait rond artikel 5 waarin de oorspronkelijke centrale opdracht van het militair bondgenootschap staat geformuleerd: een gewapende aanval op een van de NAVO-leden is als een aanval op alle leden waarbij de bondgenoten de aangevallen partij bijstaan met indien nodig ook gewapend geweld. Tijdens de Koude Oorlog werd dit artikel territoriaal ingevuld als de verdediging van het grondgebied.

Op de top van Washington (april 1999) vierde de NAVO haar 50ste verjaardag met een niet mis te verstane uitbreiding van die centrale opdracht door te spreken over niet-artikel 5 opdrachten, namelijk optredens buiten het NAVO-grondgebied (out-of-area). Op dat ogenblik werd eigenlijk gewoon een bestaande praktijk formeel vastgelegd in een tweede nieuw Strategisch Concept. De NAVO was immers al out-of-area opgetreden met bombardementen in Bosnië (1995) en in Kosovo (1999) zonder dat dit gedekt was door een mandaat van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (VN).

Al gauw bleek dat de grens tussen de verdediging van het grondgebied en militaire opdrachten buiten de zone aan het vervagen was. Op de terroristische aanvallen van 11 september 2001 in de VS antwoordde de NAVO met de creatieve toepassing van artikel 5. Op die manier konden de VS en de bondgenoten een maand later een externe oorlog starten zonder toestemming te vragen aan de VN-Veiligheidsraad, want het VN-Handvest laat geweld toe als het gaat om een verdediging tegen een aanval. De aanslagen waren evenwel het werk van een organisatie (Al Qaida) en niet van het Afghaanse Taliban-regime. Bovendien kreeg deze ‘verdediging tegen een aanval’ duidelijk het karakter van een langdurige bezettingsoorlog nadat het regime werd ontmanteld en vervangen door een pro-Westerse regering.

Toen de NAVO vanaf eind 2003 het commando over de ISAF-troepenmacht op zich nam, was er voor het eerst sprake van een echte out-of-area operatie ver van de Euro-Atlantische zone, een duidelijke stap in de richting van een mondiale NAVO. Het is dat wat de meeste tenoren in het debat over dit derde nieuw Strategisch Concept duidelijk willen bevestigd zien. Op het Washington-seminarie zei Rasmussen dat het niet langer voldoende is om “soldaten, tanks en militair materieel op te stellen langs de grenzen”. In de plaats daarvan moeten de NAVO-bondgenoten de “dreigingen aanpakken aan de wortel”.(1)

Die wortels kwamen aan bod op een bijeenkomst georganiseerd door de NAVO en Lloyd’s of London voor een select publiek uit de ‘veiligheids- en handelsgemeenschap’ op 1 oktober 2009.(2) Die werd door organisator Lord Levene als volgt ingeleid: “Onze geavanceerde, geïndustrialiseerde en complexe wereld wordt aangevallen door een groot aantal dodelijke bedreigingen”. Vervolgens somde Rasmussen een hele reeks dreigingen op – van klimaatveranderingen over droogte en voedseltekort, ‘cybersecurity’ tot het energievraagstuk – die als gemeenschappelijk kenmerk hebben dat ze allemaal niet-militair van aard zijn. De trend om een hele reeks maatschappelijke en milieuproblemen in de militaire sfeer te problematiseren verloopt complementair met de mondialisering van de NAVO en brengt de Verdragsorganisatie steeds nadrukkelijker op het terrein van de Verenigde Naties.

Op een ander seminarie, in Warschau, zei Rasmussen dat “de betekenis van territoriale defensie aan het veranderen is” en: “als we het terrorisme willen bekampen dan moeten we dat doen waar het vandaan komt. Dat is wat we doen in Afghanistan.”(3) Hij herhaalde zijn standpunt zoals verdedigd op de jaarlijkse Veiligheidsconferentie te München (7 februari) dat de NAVO moet functioneren als een mondiaal Veiligheidsforum. Ivo Daalder, de NAVO-ambassadeur bij de NAVO, en ook wel de belangrijkste ideoloog ter zake in het Witte Huis, is een van de grootste pleitbezorgers van een grenzeloos militair blok. “De NAVO is een actor in een mondiale wereld. En NAVO zal betrokken geraken in die gemondialiseerde wereld, ver van de oevers, zoals dat vandaag het geval is nadat ze de grootste militaire operatie uit haar geschiedenis heeft gelanceerd, 5.000 kilometer verwijderd van het hoofdkwartier in Brussel.”(4)

De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken zei: “In een onderling verbonden wereld, kunnen we onze bevolking niet verdedigen door gehurkt te blijven zitten achter de geografische grenzen van de Alliantie”. En VS-minister van Defensie Gates is zo mogelijk nog explicieter: “Op strategisch niveau, is de belangrijkste evolutie van de NAVO de afgelopen twee decennia, de overgang van een statisch, defensieve macht naar een expeditieleger – van een defensieve alliantie naar een veiligheidsalliantie.” En verder: “Het is duidelijk dat onze veiligheidsbelangen niet langer alleen gebonden zijn aan de territoriale integriteit van de lidstaten, sinds instabiliteit elders een reële bedreiging kan vormen.”

De consequentie is dat de NAVO de beschikking moet hebben over uiterst mobiele, goed uitgeruste legers en dat kost geld. Defensieminister Gates haalde daarom al fors uit naar de onwil van de Europese bondgenoten om het Amerikaanse voorbeeld te volgen en meer middelen te investeren in hun militaire apparaten. De VS voorzien voor volgend jaar een recordbedrag van 708 miljard aan militaire bestedingen. Bill Gates: “De demilitarisering van Europa is van een zegen in de 20e eeuw een belemmering geworden voor het bereiken van echte veiligheid en duurzame vrede in de 21e eeuw.”(5)

Ook rond de rol van atoomwapens in het bondgenootschap lijkt zich een consensus af te tekenen. Toen president Obama vorig jaar in een opgemerkte toespraak in Praag (5 april 2009) pleitte voor een wereld zonder nucleaire wapens, waarschuwde hij meteen ook dat dit wel eens een werk van lange adem zou kunnen zijn. Uit de discussies over het nieuw strategisch concept blijkt inderdaad dat wat de NAVO betreft de volledige nucleaire ontwapening niet voor morgen is, meer nog het woordje ‘ontwapening’ ligt niet op de lippen.

Op het seminarie georganiseerd door het Centrum voor Internationale Relaties in Warschau en het Poolse ministerie van Defensie, zei Rasmussen: “Opdat onze afschrikking geloofwaardig zou blijven, ben ik er vast van overtuigd dat ze moet gebaseerd blijven op een mix van conventionele en nucleaire capaciteiten. En ons nieuw Strategisch Concept moet dat bevestigen.”(6) In de pers zei hij: “Nucleaire wapens zullen een belangrijk element van geloofwaardige afschrikking blijven in de toekomst. Een wereld zonder kernwapens zou prachtig zijn, maar zolang er staten en niet-gouvernementele structuren bestaan die atoomwapens willen verwerven, moeten wij ook onze nucleaire capaciteiten behouden.”(7) Rasmussen doet niet anders dan het Amerikaanse standpunt verdedigen, want eerder had NAVO-ambassadeur Ivo Daalder het in Washington over een afschrikking gebaseerd op deze “mix van conventionele en nucleaire macht”, spijts alle Obama-retoriek.

Daalder is daarenboven een groot pleitbezorger van een antiraketsysteem in de schoot van de NAVO: “En we moeten in de nieuwe omgeving van territoriale raketafweer een missie van deze alliantie maken, een missie om ons te verdedigen tegen een nieuw soort gewapende aanval van ballistische raketten. Of deze nu afkomstig zijn uit Iran tegen Europa of uit Noord-Korea gericht tegen Noord-Amerika, in beide gevallen zouden zij vallen onder de verantwoordelijkheid van artikel 5.”(8) Voor Washington is het een uitgemaakte zaak dat het antiraketsysteem een duidelijke plaats krijgt in het nieuw Strategisch Concept omdat het volledig past in de logica van de collectieve veiligheid en bijstand zoals verwoord in het NAVO-verdrag. Daalder: “Wij geloven dat de raketafweer een zaak is voor de NAVO. De Verenigde Staten hebben hun nieuwe aanpak rond raketafweer als een VS gefinancierde bijdrage aan het NAVO-systeem aangeboden. En we hopen dat tegen de NAVO-top in Lissabon, de gehele alliantie dit zal omarmen als een missie en we ons zo verder samen verdedigen tegen de bedreigingen van de 21ste eeuw.” In een Poolse krant verscheen het bericht dat het Amerikaanse rakettenplan veel ambitieuzer is dan de loutere opstelling van Patriot en Standard Missile-3 batterijen. “De VS zijn ook geïnteresseerd in de bouw van lange afstandssilo’s in de buurt van de grens met Kaliningrad. Deze zouden in staat moeten zijn om raketten neer te halen vanop een afstand tot 5.500 kilometer.”(9)

Een ander thema dat prominent staat in de discussie over het nieuw Strategisch Concept is de verdieping van de relaties tussen de EU en de NAVO. Rasmussen: de “NAVO en EU zouden hun samenwerking en coördinatie moeten verbeteren”. Hij geeft als voorbeeld de zware vrachthelikopters en maritieme bewaking waardoor “we op het geld van de belastingbetalers kunnen besparen”. Ook de samenwerking met internationale instellingen zoals de Verenigde Naties en de Wereldbank staan op de agenda. Een heikel punt blijft Rusland met wie de NAVO een ‘nieuwe relatie’ moet hebben. Nadat Rasmussen lippendienst bewijst aan ‘verbeterde relaties’ met Rusland, waarin hij “veel energie heeft gestoken sinds ik op post ben”, benadrukt hij dat de alliantie blijft vasthouden aan de ‘open-deur-politiek’. Rusland is daar niet over te spreken. Op 5 februari openbaarde Rusland zijn nieuwe doctrine dat verder NAVO-uitbreiding richting oosten en het antiraketsysteem als de “belangrijkste externe oorlogsdreiging” beschouwt.(10) De NAVO heeft sinds de val van de muur de militaire integratie en samenwerkingsverbanden met bijna heel Europa, het Midden-Oosten, Afrika, de Kaukasus, Centraal-en Zuid-en Oost-Azië en de Stille Zuidzee uitgebreid of verdiept. Hoewel Rasmussen mag beweren dat Rusland “een zeer verouderde opvatting heeft over de aard en de rol van de NAVO”, moet je geen strategisch expert zijn om te zien dat die ‘verouderde opvatting’ wel degelijk gegrond is op de feitelijke vaststelling dat de NAVO hard werkt aan de volledig omcirkeling en insluiting van Rusland.

(Uitpers nr. 119, 11^de jg., april 2010)

Ludo De Brabander is co-auteur van ‘Als de NAVO de Passie preekt’ (EPO, 2009)

Noten

1. Persbericht AFP, 4 maart 2010
2. Rick Rozoff. Thousand Deadly Threats: Third Millennium NATO, Western Businesses Collude On New Global Doctrine, 2 oktober 2009 (http://rickrozoff.wordpress.com/2009/10/02/thousand-deadly-threats-third-millennium-nato-western-businesses-collude-on-new-global-doctrine/ )
3. Speech by NATO Secretary General Anders Fogh Rasmussen at NATO’s New Strategic Concept – Global, Transatlantic and Regional Challenges and Tasks Ahead – Warschau, Polen, 12 maart 2010 (http://www.nato.int/cps/en/natolive/opinions_62143.htm)
4. Ivo Daalder. On New Global Doctrine. Special Briefing on the Future of NATO. Toespraak in Washington, 23 febrauri 2010 (http://www.state.gov/p/eur/rls/rm/2010/137121.htm)
5. Robert M. Gates. NATO Strategic Concept Seminar. Remarks as Delivered by Secretary of Defense Robert M. Gates, National Defense University, Washington, D.C., 23 februari 2010 (http://www.defense.gov/speeches/speech.aspx?speechid=1423)
6. Speech by NATO Secretary General Anders Fogh Rasmussen at NATO’s New Strategic Concept – Global, Transatlantic and Regional Challenges and Tasks Ahead – Warsaw, Poland, 12 maart 2010 (http://www.nato.int/cps/en/natolive/opinions_62143.htm)
7. Deutsche Presse-Argentur, 12 maart 2010, geciteerd in Rick Rozoff. US-NATO “Strategic Concept”: Global Warfare Missile Shield And Nuclear Weapons, 15 maart 2010 (http://www.globalresearch.ca/index.php?context=va&aid=18121)
8. Ivo Daalder. On New Global Doctrine. Special Briefing on the Future of NATO. Toespraak in Washington, 23 febrauri 2010 (http://www.state.gov/p/eur/rls/rm/2010/137121.htm)
9. Warsaw Business Journal, 2 maart 2010 (http://www.wbj.pl/article-48704-poland-us-missile-defense-deal-ever-closer.html)
10. Reuters, 5 februari 2010 (http://www.reuters.com/article/idUSTRE6144LA20100205)