De Europese Unie in spoedberaad bijeen. Zelfs een speciale top over de noodsituaties op de Middellandse Zee, vooral tussen Libië en Italië, maar niet alleen daar. Honderden, duizenden mensen die have en goed en leven op het spel zetten om Europa te bereiken. Een kwarteeuw nadat de Europese Gemeenschap besliste dat er dringend werk moest gemaakt worden van een gemeenschappelijk migratiebeleid. Een humanitaire noodsituatie, daar hebben ze toch de Navo voor? Die heeft vier jaar geleden toch ook al een humanitaire actie uitgevoerd in Libië? Of worden ze daar liever niet aan herinnerd?
De huidige drama’s hebben daar iets mee te maken. Indertijd pleegde wijlen Kadhafi wel eens chantage met de toeloop van kandidaat-migranten naar zijn kusten om vandaar over the steken. De EU, Italië voorop, maakte afspraken met de transitlanden als Tunesië en Libië die dan, tegen compensatie, hun controles verscherpten. Waarop de mensenmokkelmaffia’s hun tarieven verhoogden, de risico’s waren immers toegenomen.
Humanitair
De Navo-oorlog van vier jaar geleden, ingekleed als een humanitaire ondersteuning van een volksopstand, leidde tot de chaotische situatie van vandaag. Tientallen en tientallen milities controleren elk hun stuk terrein waaruit ze vooral de grootste winst willen halen. Olie-uitvoer is er een van. Smokkel van de enorme wapenvoorraden uit Kadhafi’s depots is een andere erg winstgevende activiteit, met onder meer bevoorrading van jihadistisch-maffieuze circuits in West- en Midden-Afrika.
Talrijke milities storten zich op mensensmokkel als een enorme geldbron die ze aanboren met meer gespecialiseerde smokkelbenden. Die voeren de mensen aan uit zowel Oost- als West-Afrika of uit het Nabije Oosten tot aan de Libische havens waar ze de milities hun commissie betalen of ze aan hen overdragen voor verdere afhandeling. Hoe dan ook, elk van die migranten (of hun familie) betaalde een flinke som aan maffiagroepen die natuurlijk inspelen op hun droom om het in Europa te maken. Mensen die er allemaal van overtuigd zijn dat ze veel meer kans maken op een menswaardig bestaan na de oversteek. Gammele boten en zo nemen ze erbij. Twintig jaar geleden zei een Italiaanse politiecommissaris in Sicilië ons “desnoods zullen ze op boomstammen komen, maar ze zullen blijven komen”.
Menswaardig
Ze komen dan ook meestal uit gebieden waar een menswaardig bestaan voor de overgrote meerderheid onbereikbaar is geworden. Mensen uit Somalia dat zelfs met moeite als een ‘failed state’ kan bestempeld worden en waar westerse interventies de zaken ook niet hebben verbeterd. Van de ene failed state via een andere, Libië, naar een failed vaartuig, tegen flinke betaling.
Nu zijn de slachtoffers vooral Afrikanen van onder de Sahara. Bij andere gelegenheden – tegen een gemiddelde van twee doden per uur dit jaar – zijn het mensen uit Afghanistan, Irak, Syrië… Vooral die eerste twee hebben ook de geneugten van westerse oorlogen met een hoger doel mogen smaken. De Amerikaans-Britse oorlog van 2003 trok Irak in stukken en brokken en leidde regelrecht naar IS. De migrantenstromen zijn voor een flink deel het resultaat van westerse interventies die doorgingen onder het mom van humanitaire en democratische vlaggen. Zoals het kolonialisme ook al de beschaving bracht.
Afschrikken?
Dit zorgt voor de enorme vraag naar clandestiene migratie – want legale is nu eenmaal zeer beperkt. Miljoenen mensen staan klaar voor de oversteek, ze zijn bereid de woning, de kudde en andere have en goed te verkopen. Honderden criminele benden staan klaar om op hun vraag in te spelen. Hoe lastiger het is, hoe duurder.
En de Europese Unie? Bij elke grote ramp snellen enkele kopstukken naar Lampedusa of omstreken om mee te leven met het leed. Het kan zo niet blijven duren, zegt “president” Tusk van de EU. Maar het blijft welk duren. Wat te doen?
Betere snellere reddingsoperaties op zijn minst, zou men denken. Maar dan is er een aanzuigeffect, vreest staatssecretaris Theo Francken. Een aanzuigeffect? Ah, we zouden graag eens uit het water worden gered, met risico dat ze toch iets te laat komen? Gaan mensen zich nog iets meer haasten om het dan toch maar te wagen, want de redders staan klaar?
Groeiende vraag
Wat te doen: er is geen enkele oplossing op kortere termijn, geen enkele. Maar na 25 jaar praten over gemeenschappelijke migratie-aanpak is de toestand er niet op verbeterd.
Nochtans: de vraag naar migratie op welke manier dan ook zal blijven stijgen zolang de omstandigheden in de landen van herkomst dezelfde blijven, of nog erger worden. Snelle verbetering van de toestand in Somalia, Eritrea, diverse landen van West- en Centraal-Afrika en het Midden Oosten zit er niet in. Dus, de vraag blijft stijgen.
De kans dat de toestand normaler wordt in Libië, met andere woorden dat daar een geloofwaardig centraal gezag komt, is al evenmin klein. Milities en mensensmokkelaars zullen er nog lang kunnen opereren. Maar die smokkelmaffia’s doen dat ook in een genormaliseerd land als Turkije waar ze redelijk straffeloos blijven opereren. Beter dat al die Arabieren, Afghanen en co in Griekenland terechtkomen dan daar te blijven hangen…De mensensmokkel bestrijden staat ook al lang op het programma van EU, Interpol enz., maar zonder veel tastbare resultaten, onder meer door een gebrek aan middelen, aan coördinatie en door corruptie in de landen van doorvoer. Nochtans zijn talrijke van die maffia’s tegelijk betrokken bij, zeker in West-Afrika, drug- en wapensmokkel
Ongelijkheid
En de EU: die blijft zich concentreren op scherpere controles gekoppeld aan reddingsoperaties bij spoedgevallen.
Er was nochtans bij eerdere rampen, zoals in 2013, al geopperd dat de EU grotere mogelijkheden moet bieden voor legale immigratie. Talrijke onderzoeken van onder meer de IOM (Internationale Organisatie voor Migratie) geven aan dat kandidaat-migranten meer geduld oefenen als ze de kans zien misschien ooit op legale wijze te kunnen wegtrekken. Het probleem is wel dat de Europese landen daarbij vooral zullen uitgaan van hun eigen behoeften aan bepaalde arbeidskrachten, zonder er rekening mee te houden dat die arbeidskrachten misschien vele meer nodig zijn in eigen land – denk maar een verplegend personeel.
Daar raken we natuurlijk aan de interne problemen die tot migratie aansporen. Onderzoeken wijzen er ook op dat mensen minder snel migratieplannen maken als ze in eigen land vooruitzichten op beterschap hebben. Nu horen we de jongste tijd wel vaak dat Afrika het continent van de toekomst zou zijn, sommige landen doen het cijfermatig zeer goed. Maar ook daar is er het verschijnsel van toenemende ongelijkheden, het probleem van onvoldoende sociale bescherming. De EU-top kan op zijn minst al dat probleem onderkennen, maar het is veelgevraagd om te hopen dat daar ook nog werk wordt van gemaakt.
Komt er dan eindelijk een globale aanpak waarin alle aspecten worden opgenomen om op langere termijn tot een ommekeer te komen? Of wordt het nu wachten op vloten van boomstronken en dan weer een andere top? Of toch even aankloppen bij de Navo om het nog wat erger te maken?
