Migratietrends in de wereld: de mythe van een humaan opvangbeleid

De discussie over migratie is in de nieuwsmedia weer even gaan liggen. Dat betekent niet dat de problematiek ‘opgelost’ is. Veeleer omgekeerd.

In de meeste discussies over migratie starten we meestal met getallen. Inzicht in schaalveranderingen, opkomende trends en demografische verschuivingen die verband houden met wereldwijde sociale en economische transformaties, zoals migratie, helpt ons de veranderende wereld waarin we leven te begrijpen en plannen te maken voor de toekomst. Volgens een wereldwijde schatting van de International Organization for Migration (IOM) waren er in 2020 ongeveer 281 miljoen internationale migranten in de wereld, wat neerkomt op 3,6 procent van de wereldbevolking. Het geschatte aantal internationale migranten is de afgelopen vijf decennia gevoelig toegenomen want in 1970 waren er dat nog maar 128 miljoen, in 1990 reeds 153 miljoen. De laatste cijfers voor 2024 geven 303,936,274 aan.

Wereldwijd zijn er momenteel meer mannelijke dan vrouwelijke internationale migranten en de groeiende genderkloof is de afgelopen 20 jaar toegenomen. In 2000 was de man-vrouwverhouding 50,6 tot 49,4 procent, in 2020  51,9 tot 48,1 procent (met 146 miljoen mannelijke migranten en 135 miljoen vrouwelijke migranten). Het aandeel vrouwelijke migranten is sinds 2000 afgenomen, terwijl het aandeel mannelijke migranten met 1,3 procentpunt is toegenomen.

Toch ook niet vergeten dat de overgrote meerderheid van de mensen blijft wonen in hun geboorteland – slechts één op de dertig is migrant.

Migratie en mensenrechten

Het Mixed Migration Centre (MMC), onderdeel van de Danish Refugee Council (DRC), is een wereldwijd netwerk dat zich bezighoudt met dataverzameling, onderzoek, analyse en beleids- en programma-ontwikkeling op het gebied van gemengde migratie, met regionale hubs in Afrika, Azië en de Stille Oceaan, Europa en Latijns-Amerika, en een wereldwijd team gevestigd in Kopenhagen, Genève en Brussel. “Gemengde migratie” verwijst naar grensoverschrijdende verplaatsingen van mensen, waaronder vluchtelingen die vervolging en conflicten ontvluchten, slachtoffers van mensenhandel en mensen die op zoek zijn naar een beter leven en betere kansen.

Het MMC streeft ernaar “om het begrip van gemengde migratie te vergroten, een positieve impact te hebben op wereldwijd en regionaal migratiebeleid, empirisch onderbouwde antwoorden te geven op gemengde migratie voor mensen die onderweg zijn en vooruitstrevend denken te stimuleren in publieke en beleidsdebatten over gemengde migratie”. De overkoepelende focus van MMC ligt op mensenrechten en de bescherming van alle mensen die onderweg zijn.

Mensen die deelnemen aan gemengde migratie worden gemotiveerd door een veelheid aan factoren, hebben verschillende juridische statussen en diverse kwetsbaarheden. Hoewel ze recht hebben op bescherming onder internationale mensenrechtenwetgeving, worden ze tijdens hun reis blootgesteld aan meerdere schendingen van hun rechten. Gemengde migratie beschrijft migranten die langs vergelijkbare routes reizen, met vergelijkbare vervoermiddelen – vaak onregelmatig reizend en geheel of gedeeltelijk geholpen door mensensmokkelaars.

Daarom gebruikt MMC de term ‘gemengde migratie’ voornamelijk om drie redenen:

Ten eerste is de term waardevol om mensen te beschrijven die onderweg of in transit zijn, hoe lang de reis ook duurt. De term kan niet worden toegepast op mensen voordat ze hun plaats van herkomst hebben verlaten, net zo min als op mensen die zijn aangekomen en zich op een plaats van bestemming hebben gevestigd.

Ten tweede heeft de term waarde vanuit een beschermingsperspectief, omdat mensen in gemengde migratie, ongeacht hun status, of het nu vluchtelingen of migranten zijn, tijdens hun reis te maken krijgen met vergelijkbare risico’s en kwetsbaarheden als gevolg van dezelfde oorzaken en/of daders.

Ten derde erkent de term dat de drijfveren voor migrantenmigratie divers en vaak met elkaar verweven zijn en elkaar beïnvloeden: mensen voelen zich gedwongen te migreren, onder andere vanwege vervolging en conflict, armoede, discriminatie, gebrek aan toegang tot rechten, waaronder onderwijs en gezondheidszorg, gebrek aan toegang tot fatsoenlijk werk, geweld, genderongelijkheid, de brede gevolgen van klimaatverandering en milieudegradatie, scheiding van familie en gedreven door aspiraties.

Push en pull

Het Europees Parlement noemt drie push- en pull-factoren als belangrijkste drijfveren voor migratie.

– Sociale en politieke factoren:

Vervolging vanwege iemands etniciteit, religie, ras, politieke voorkeur of cultuur kan mensen ertoe aanzetten hun land te verlaten. Een belangrijke factor is oorlog, conflict, vervolging door de overheid of een aanzienlijk risico daarop.

Mensen die op de vlucht zijn voor een gewapend conflict, mensenrechtenschendingen of vervolging, zijn vaker humanitaire vluchtelingen. Dit heeft invloed op waar ze zich vestigen, aangezien sommige landen een liberalere aanpak hanteren ten opzichte van humanitaire migranten dan andere. In eerste instantie zullen deze mensen waarschijnlijk verhuizen naar het dichtstbijzijnde veilige land dat asielzoekers accepteert.

De ruggengraat van het internationaal humanitair recht wordt gevormd door de Geneefse Conventies, die de uitvoering van gewapende conflicten reguleren en de gevolgen ervan proberen te beperken.

De afgelopen jaren zijn mensen massaal naar Europa gevlucht vanwege conflicten, terreur en vervolging in eigen land. Van de 384.245 asielzoekers die in 2022 in de Europese Unie een beschermingsstatus kregen, kwam meer dan een kwart uit het door oorlog verscheurde Syrië, met Afghanistan en Venezuela respectievelijk op de tweede en derde plaats.

– Milieu- en klimaatmigratie:

Het milieu is altijd een drijfveer voor migratie geweest, omdat mensen op de vlucht zijn voor natuurrampen zoals overstromingen, orkanen en aardbevingen. Klimaatverandering zal naar verwachting echter extreme weersomstandigheden verergeren, waardoor meer mensen op de vlucht zouden kunnen slaan.

Volgens de Internationale Organisatie voor Migratie zijn “milieumigranten degenen die vanwege plotselinge of progressieve veranderingen in het milieu die hun leven of leefomstandigheden negatief beïnvloeden, gedwongen zijn hun vaste woonplaats tijdelijk of permanent te verlaten en die zich binnen hun eigen land of naar het buitenland verplaatsen.”

Het is moeilijk in te schatten hoeveel milieumigranten er wereldwijd zijn, vanwege factoren zoals bevolkingsgroei, armoede, bestuur, menselijke veiligheid en conflicten, die een impact hebben. Schattingen variëren van 25 miljoen tot een miljard in 2050.

– Demografische en economische oorzaken:

Demografische en economische migratie hangt samen met slechte arbeidsomstandigheden, hoge werkloosheid en de algehele economische gezondheid van een land. Trekkende factoren zijn onder andere hogere lonen, betere werkgelegenheid, een hogere levensstandaard en onderwijsmogelijkheden. Als de economische omstandigheden niet gunstig zijn en het risico lopen verder te dalen, zullen waarschijnlijk meer mensen migreren naar landen met betere vooruitzichten.

Volgens de Internationale Arbeidsorganisatie van de VN bedroeg het aantal arbeidsmigranten – gedefinieerd als mensen die migreren met het oog op werk – in 2019 wereldwijd ongeveer 169 miljoen en vertegenwoordigden zij meer dan twee derde van de internationale migranten. Meer dan twee derde van alle arbeidsmigranten was geconcentreerd in landen met een hoog inkomen.

De Wereldbank verzamelt wereldwijde gegevens over internationale geldovermakingen om de impact van economische redenen voor migratie te kunnen inschatten. Internationale geldtransfers zijn financiële stortingen of overmakingen in natura die migranten rechtstreeks doen aan families of gemeenschappen in hun land van herkomst. Beschikbare gegevens weerspiegelen een algehele stijging van de geldovermakingen in de afgelopen decennia, van $ 128 miljard in 2000 tot $ 831 miljard in 2022.

De Verenigde Staten bleven in 2023 de grootste bron van geldovermakingen. De vijf landen die in 2023 het meest geld overmaakten, waren India ($125 miljard), Mexico ($67 miljard), China ($50 miljard), de Filipijnen ($40 miljard) en Egypte ($24 miljard). Economieën waar geldovermakingen een substantieel deel van het bruto binnenlands product (BBP) uitmaken – wat het belang van geldovermakingen voor de financiering van de lopende rekening en begrotingstekorten onderstreept – zijn Tadzjikistan (48%), Tonga (41%), Samoa (32%), Libanon (28%) en Nicaragua (27%).

4Mi Interactive

4Mi Interactive is een door het MMC onderhouden portaal voor het verkennen en visualiseren van gegevens over gemengde migratieroutes wereldwijd. Het dashboard bevat gegevens uit meer dan 79.000 interviews met migranten en verhaalt de reizen van deze migranten, hun aspiraties, ervaringen en besluitvorming.

In haar meest recente rapport presenteert MMC een diepgaande analyse van migratietrends, opgesplitst per regio.

Voor de Azië-Pacific regio werd het rapport ‘ Assessment of Community Perceptions and Information Needs of Persons at Risk of Irregular Migration in Bali Process Member States. Evidence from Bangladesh, Indonesia, Malaysia, and Thailand’ gepubliceerd. Daarnaast werden gegevens verzameld bij terugkeerders in Afghanistan, als onderdeel van een project gefinancierd door het Britse Foreign, Commonwealth & Development Office (FCDO).

De belangrijkste punten zijn:

• Bezuinigingen op Amerikaanse financiering, o.a. door Trump’s sluiten van USAID,  leggen hervestiging van Afghanen stil en leiden tot vermindering van hulp in Bangladesh, Indonesië en Thailand;
• Duizenden Rohingya-vluchtelingen ontvluchten Bhasan Char vanwege slechte omstandigheden en intimidatie;
• Meer maritieme patrouilles en intensievere aanvallen op vluchtelingen in Maleisië;
• Vernieuwde deportatieplannen voor Afghanen in Pakistan;
• Meer inspanningen om mensenhandel in verband met cyberfraude langs de grens tussen Myanmar en Thailand te bestrijden; en
• Thailands schending van het non-refoulementbeginsel: Op 27 februari heeft Thailand Oeigoerse gevangenen die sinds 2014 vastzaten, naar China gedeporteerd, ondanks het risico op vervolging. Deze beslissing heeft geleid tot zorgen over de naleving van de non-refoulementverplichtingen door Thailand. In maart legden de VS visumsancties op aan Thaise functionarissen die betrokken waren bij de deportaties, en een diplomatiek bezoek van de Thaise vicepremier aan China om het welzijn van de gedeporteerden te volgen, werd door mensenrechtenorganisaties met scepsis ontvangen.

Oost- en Zuidelijk Afrika, Egypte en Jemen:

• De oorlog in Soedan blijft ontheemding aanwakkeren, met een sterke toename van grensoverschrijdende bewegingen naar Egypte, Libië, Zuid-Soedan, de Centraal-Afrikaanse Republiek en Oeganda;
• Meer dan 70.000 aankomsten in Burundi vanuit het conflict in de Democratische Republiek Congo vormen de grootste toestroom in Burundi in decennia;
• Het aantal scheepswrakken langs de oostelijke route voor de kust van Djibouti en Jemen geeft een indicatie van het aantal gestegen pogingen;
• Ook op de zuidelijke route naar Zuid-Afrika en de Indische Oceaanroute, op weg naar Mayotte en Mauritius, worden meer migranten genoteerd.

Latijns-Amerika en het Caribisch gebied:

• De Amerikaanse regering blokkeert asieltoegang aan de zuidgrens, schort hervestigingsprogramma op en benadrukt deportaties.
• De migratie naar het noorden, richting de VS, keldert: slechts 408 mensen staken in februari de Darién-kloof over – het laagste aantal in vijf jaar.
• Het aantal asielaanvragen in Mexico is naar verluidt verdrievoudigd.
• Er zijn nieuwe migratiepatronen van noord naar zuid waargenomen, met de opkomst van de zeeroutes Panama-Colombia om de Darién te vermijden.
• Ecuador beëindigt de regularisatie voor Venezolanen, vanwege een gebrek aan middelen bij de UNHCR en de IOM, waardoor 3.000 visumaanvragen in het ongewisse blijven.

Noord-Afrika:

• Tunesië is uit de top 10 van nationaliteiten die in Italië aankomen gevallen, ondanks dat het vorig jaar en het vorige kwartaal nog op de derde plaats stond.
• Libië blijft het belangrijkste vertrekpunt naar Italië over zee, goed voor 93% van de aankomsten over zee, ondanks een daling van 25% ten opzichte van het vorige kwartaal.
• In maart 2025 namen de anti-migrantencampagnes in Libië sterk toe. Begin 2025 is de route van Oost-Libië naar Griekenland steeds belangrijker geworden, omdat migranten steeds vaker alternatieve routes kiezen.
• De banden tussen de EU en Tunesië worden onder de loep genomen na berichten over migrantenmishandeling door de door de EU gefinancierde troepen, waaronder de uitzetting en verkoop van migranten aan gewapende groepen in Libië.
• Het Verenigd Koninkrijk en Spanje verhogen de financiering van migratiebeheersing voor respectievelijk Tunesië en Marokko.
• Marokko intensiveerde in 2024 de onderscheppings- en reddingsoperaties.

West-Afrika:

• De vluchtelingen- en asielzoekerspopulatie in kustlanden (Ivoorkust, Ghana, Togo en Benin) is in twee maanden tijd met 5% toegenomen.
• Mauritanië is een uitzettingscampagne gestart gericht op migranten met een illegale status.
• Mali, Niger en Burkina Faso hebben in 2025 een nieuw gedeeld paspoort ingevoerd.
• Niger verscherpt de regels voor buitenlanders en voert opnieuw straffen in, zelfs voor Economic Community of West African States (ECOWAS)-burgers.
• De Guinese regering heeft de grensoverschrijdende transhumance (een vorm van pastoralisme of nomadisme, een seizoensgebonden verplaatsing van vee tussen vaste zomer- en winterweiden) tijdelijk verboden, wat mogelijk de begrazing in West-Afrika verstoort.
• In januari 2025 lanceerden Togo en Gabon een tweejarig initiatief gericht op het versterken van migratiebeheer.
• Meer dan 600 Nigerese migranten werden in januari uit Libië verdreven.

Europa:

• Minder migrantenverkeer op de meeste Europese routes vergeleken met het eerste kwartaal van 2024.
• Een Griekse rechtbank oordeelt dat Turkije niet op de lijst van veilige landen voor terugkeer van de regering mag worden geplaatst.
• Italië is van plan de opvangfaciliteiten voor migranten in Albanië om te vormen tot “terugkeercentra” voor mensen met afgewezen asielaanvragen die op het punt staan ​​te worden gedeporteerd.
• 4.400 niet-begeleide minderjarigen op de Canarische Eilanden worden naar andere regio’s in Spanje gestuurd.
• Spanje gaat de status van 25.000 migranten die slachtoffer zijn geworden van de overstromingen in Valencia regulariseren.
• Toenemende EU-surveillance en beveiliging op de Balkan.
• Een nieuwe Poolse wet staat de regering toe het asielrecht op te schorten.
• In de eerste maanden van 2025 is er een verschuiving naar meer uitsluitend beleid in veel landen, waaronder België, Frankrijk, Tsjechië, Oostenrijk en Duitsland.
• Een onderzoek bij meer dan 1.000 irreguliere migranten in Brussel en Parijs richtte zich op de toegang van migranten tot diensten, evenals hun bewustzijn en percepties van programma’s voor vrijwillige terugkeer en re-integratie (AVRR). De onderzoeksresultaten zijn openbaar gepresenteerd tijdens een online webinar op 27 maart 2025 en op het beleidsevenement van het Europees Migratienetwerk (EMN).

Belgie: De mythe van een humaan opvangbeleid

Sinds 2013 neemt België structureel deel aan het in 2015 aanvaarde zgn. Europese hervestigingsbeleid, goed voor gemiddeld 433 mensen per jaar – in totaal ruim 5200 mensen.

De Europese Commissie promoot hervestiging als alternatief voor de vaak gevaarlijke routes die veel mensen op de vlucht nemen. Het is tegelijk een daad van internationale solidariteit met landen die grote aantallen vluchtelingen opvangen. En belangrijk: de kosten worden niet door België gedragen, maar via het Europees fonds voor Asiel, Migratie en Integratie (AMIF).

Nu heeft Minister Van Bossuyt (N-VA) recent beslist om het hervestigingsprogramma te stoppen. Dit past volgens Mieke Schrooten in een “bredere strategie van afschrikking en spierballentaal”. Het stopzetten van hervestiging werkt irreguliere migratie in de hand en zet de deur open voor uitbuiting en misbruik.

De minister kondigde aan dat België zogenaamde “ontradingscampagnes” zal voeren in landen als Griekenland en Bulgarije via YouTube-video’s, websites en WhatsApp-kanalen. De boodschap: België zit vol, kom niet naar hier. “Het blijft volledig onduidelijk welke criteria worden gehanteerd om te bepalen wanneer het hervestigingsprogramma eventueel kan worden hervat”.

Daarom stelt Schrooten terecht, samen met leden van het wetenschappelijk onderzoeksteam REFUFAM, dat “de argumentatie rond het stopzetten van het hervestigingsprogramma met haken en ogen aan elkaar (hangt). Wat wél overeind blijft, is de vaststelling dat we opnieuw een stap verder zetten richting een repressiever en minder menswaardig asiel- en migratiebeleid”.