De regel voor diplomatie in het Palestijns-Israëlisch conflict — want daar zijn regels — was sinds decennia dat er niet onderhandeld werd met Hamas. Dat was verboden door de Amerikanen. Wie het toch deed — Franse diplomaten bij voorbeeld — zag zijn initiatieven doodlopen in de natuur. Het was verboden door de Amerikanen, wist men, omdat het verboden was door Israël, taboe. Israël zou nooit met “terroristen” onderhandelen, ook al viel daar best mee te praten. Wie het wilde weten, had al lang begrepen dat dit alles betekende dat Israël alléén met Hamas mocht onderhandelen.
Zo was dat geregeld, zeker sinds Hamas Gaza gepakt had in een mini-staatsgreep (na gewonnen verkiezingen) en Israël zijn belegering van de Gazastrook begon. Dat was in 2007, het jaar wellicht waarin men daar, onder Hamas, tunnels begon te graven onder en uit de Gazastrook. De flagrantste illustratie van deze “regeling” kwam in vorig jaar toen bekend werd dat Israël’s premier Benyamin Netanyahu er een geheime Hamas-politiek op nahield, die er onder meer in bestond dat Israël de Hamas administratie al een hele tijd hielp financieren met het doorsluizen van valiezen cash geld uit Qatar naar Gaza.
Ommekeer
Maar enkele weken geleden kwam er ineens verandering in de regel. De regering van Donald Trump liet weten dat ze met Hamas ging onderhandelen, en Trumps eigen onderhandelaar Steve Witkoff kondigde aan dat Hamas de laatste nog levende Amerikaanse gijzelaar, Edan Alexander, aan het Rode Kruis zou overdragen. Dat gebeurde op 13 mei. Deze Steve Witkoff was bekend door zijn doortastende manier van optreden waarmee hij na het aantreden van Trump de Israëlische premier Netanyahu tot een beperkte wapenstilstand gedwongen had. Eigenlijk was dat laatste een eerste aanwijzing dat er iets aan de hand was tussen de VS en Israël. De tweede aanwijzing was dat de gesprekken met Hamas gehouden waren tegen de Israëlische politiek in, geen rechtstreekse gesprekken toe te laten. Dit was een taboe dat aan diggelen ging. Maar, wat de Amerikaanse speciale gezant voor de gijzelaarskwestie, Adam Boehler opmerkte bij CNN: “Ik begrijp de consternatie en de bezorgdheid wel, maar wij zijn ook de Verenigde Staten, wij zijn geen agent van Israël.”
Waarom kon Witkoff voor Trump in een paar maanden iets regelen — de vrijlating van de laatste Amerikaanse gijzelaar — dat de gezanten van Joe Biden, een gebetonneerde “Vriend van Israël” heel zijn presidentstermijn lang niet aankonden?
Misschien heeft Netanyahu het belang overschat van zijn persoonlijke relatie met Donald Trump. (Vooral dan zijn relatie met de schoonzoon van Trump Jared Kushner, en diens vader Charles, net aangesteld door Trump als ambassadeur in Parijs.) Witkoff merkte op dat Netanyahu een obstakel geworden was voor de Amerikaanse belangen: Bibi wilde geen akkoord, maar de oorlog zonder einde. Eens dat duidelijk was, moesten de Amerikanen Israël wel negeren. Maar dat kon wellicht alleen maar omdat het gewicht van Israël in de Amerikaanse politiek gedurende de jaren van Netanyahu als premier gestaag was blijven afnemen. In Washington D.C. onder Barack Obama en daarna onder Joe Biden, onder meer waarschijnlijk omdat Israël een oorlog met Iran bleef najagen en daar de VS bij wilde betrekken; en in de Joodse gemeenschap in de VS waar de sympathie voor Israël, vooral bij de jeugd, in die jaren snel afnam, in hoofdzaak wegens de periodieke oorlogen die Netanyahu voerde, meestal tegen Palestijnen, meestal in Gaza. Oorlogen die, dat wist toch iedereen, gevoerd werden met geld uit de Verenigde Staten, en met wapens uit de Verenigde Staten. Natuurlijk kwam dat goed uit voor de Amerikaanse wapenindustrie, maar uiteindelijk voert ook Donald Trump zijn geopolitiek niet om de kanonnenfabrieken alleen.
Ook de Houthi’s
De onderhandeling met Hamas, zonder met Israël te rekenen of misschien juist wel, en ook op de rug van de Palestijnen, want de oorlog bleef gewoon duren, was nochtans pas het duidelijkste signaal.
In dezelfde tijdspanne — wanneer precies welke onderhandelingen beginnen dan wel plaatsvinden, daar kom je toch niet achter — praatte Washington met de Jemenitische Houthi’s. Die waren bezig de internationale scheepvaart langs de Rode Zee lam te leggen en begonnen Israël zelf met raketten te bestoken. Zij zouden dit blijven doen, luidde het, tot Israël de oorlog in Gaza stopzette. (Haast niemand geloofde hen, maar ze deden het wel.) Nog onder president Biden viel de VS-luchtmacht Houthi doelwitten in Jemen aan, maar de rakettten bleven komen. Een of twee ervan raakten zelfs tot op een paar meters van Ben Gurion Airport. VS-gezanten onderhandelden nu een wapenstilstand met de Houthi’s, waarbij de Jemenieten niet meer op Amerikaanse schepen zouden schieten, en in ruil zou de US Airforce geen Houthi’s meer aanvallen. Wat in dat akkoord niet lijkt te staan, is het probleem Israël, en de Houthi’s zouden onverstoord Israël blijven aanvallen tot het einde van de oorlog. De regering Netanyahu zou in deze niet echt geraadpleegd zijn.
Daarna ging Trump naar het Midden-Oosten. Hij ging naar Saoedi Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten en naar Qatar. De trip duurde vier dagen, van 13 tot 16 mei, en ging niet naar Israël. In Saoedi Arabië tekende Trump stapels contracten en deed “gouden zaken” zoals dat in veel kranten beklemtoond werd. Uit Qatar bracht hij ook dat veel gevierde “cadeau” mee, de als paleis ingerichte Boeing 747, die de emir eigenlijk al lang kwijt wilde en die eigenlijk misschien ook geen “geschenk” zou zijn. Al bij al zou de uitstap naar Trumps schatting om en bij de vier triljoen dollar aan wederzijdse investering opgebracht hebben. Aangezien dat veel geld is werd een beetje de draak gestoken met de president die zijn wereldpolitiek bedrijft als een zakenman. Veel minder hoorde men over de politieke kant van de zaken. Die was nochtans ook interessant.
Want in Doha, de hoofdstad van Qatar, worden de — geheime — onderhandelingen gevoerd over een staakt-het-vuren in de Israëlische oorlog in Gaza. Weer is daar een mogelijk wapenstilstandsakkoord akkoord ontstaan, dat van de VS en van Hamas en Israël naar verluidde. de instemming kon wegdragen — tot de zaak officieel werd, en de basisposities van Israël en van Hamas eigenlijk onveranderd bleken: Israël wil dat Hamas alle gijzelaars overdraagt, en dat de organisatie militair en politiek ontmanteld wordt, zodat er geen Hamas zou overblijven in Gaza; Hamas, dat geen kandidaat is voor zelfmoord, zal de gijzelaars loslaten in ruil voor de totale terugtrekking van Israël uit Gaza, en het einde van de oorlog dat door de VS gegarandeerd wordt. Dat laatste wil Benyamin Netanyahu niet, want die wil blijven oorlogvoeren. Dus wordt gezegd dat Hamas het akkoord weer eens weigert.
Het is waarschijnlijk dat Donald Trump weinig inzit met de Gaza-oorlog en de Israëlische opstapeling van oorlogsmisdaden, maar het zit allemaal wel in de weg van de snelle oplossing in het Midden-Oosten die de president eigenlijk zou wensen. Bibi Netanyahu is hierin beslist voor Trump evengoed een irriterende factor als hij dat voor Biden was.
Ook al omdat de Palestijnse kwestie wèl van belang is voor dat andere zwaargewicht in de regio, Saoedi Arabië.
Saoedi’s
Saoedi Arabië was immers waar de vórige Trump-strategie om draaide, de oplossing van het Midden-Oosten probleem door de zogenaamde “Abraham-akkoorden”. Dat kwam er op neer dat de Arabische landen die Israël niet erkend hadden, opgekocht konden worden met politieke, economische en militaire argumenten om vrede te sluiten en Isrraël te erkennen. De Verenigde Arabische Emiraten, Bahrain, Marokko en Soedan waren al in die boot gestapt, maar het wachten was op het snel moderniserende Saoedi Arabië. Het akkoord leek goede vooruitgang te boeken in 2023, maar werd sine die uitgesteld na de Hamas-wandaden op 7 oktober 2023 en de daarop volgende oorrlog tegen de Palestijnen. Nu had Mohammed bin Salman, de Saoedische kroonprins in de wandeling genoemd MBS, een heel verlanglijstje klaar liggen voor Trump als die op bezoek zou komen. De lijst is te lang om er hier op in te gaan, maar hij gaat over militaire levering van tuig (onder meer de verkoop van F-35 gevechtsvliegtuigen aan Riaad, een vliegtuig dat momenteel alleen Israël heeft in de regio) en samenwerking, en over nucleaire akkoorden, en nog veel meer, veelal toegedekt onder de miljarden dollars van de boven vernoemde zakencontracten. Niet alles kreeg Salman los van de Amerikanen: niet de nucleaire technologie en niet het veiligheidspact. Daarentegen zou Trump ook niet aangedrongen hebben op een akkoord om de betrekkingen van Saoedi Arabië met Israël te normaliseren, iets waar Netanyahu heel blij mee zou zijn. MBS heeft immers expliciet gezegd dat er geen erkenning van Israël komt totdat Israël “een pad naar een Palestijnse staat aanbiedt”. En hij zei ook dat een einde aan de oorlog aanleiding zou geven tot een activering van het Arabische vredesvoorstel aan Israël — waarin een onafhankelijke Palestijnse staat een van de hoofdelementen vormt. Dit alles heeft Israël geweigerd, en Trump heeft verstaan dat, als Bibi Netanyahu de oorlog eindeloos wil voortzetten, hij dat toch zal doen. Geen normalizatie met de Saoedi’s dus, Israël niet opgenomen in het verbond van Saoedi’s en de VS.
Wat Donald Trump wèl deed was, misschien enigszins verrassend, aankondigen dat hij de sancties tegen Syrië ging opheffen. De zeer zware sancties die tegen het regime van Bashar el Assad werden uitgevaardigd, waren na de val van Assad en de installatie van de nieuwe regering van kracht gebleven. Nu blokkeerden die sancties effectief de financiering van de wederopbouw van het land. Israël wilde die sancties behouden zien, omdat het Syrië niet opnieuw tot een echt onafhankelijke staat wil zien groeien.
Maar Donald Trump heeft Ahmed al Sharaa, de nieuwe president van Syrië, dus aanvaard tegen alle Israëlische argumenten in, en de sancties opgeheven. En daar bleef het niet bij. Ook kondigde hij aan dat onderhandelingen met Iran op het programma stonden, over een nucleair akkoord. Natuurlijk ging dit weer gepaard met enkele kwetsende bedreigingen, maar waarnemers leidden er uit af dat de regering in Teheran met de onderhandelinngen op z’n minst. in principe akkoord gaan — gesprekken met de president die in zijn eerste mandaat het bestaande akkoord met Iran geannuleerd had, en die ze tot dan toe ook principieel geweigerd hadden.
Bij al deze enigszins eigengereide initiatieven van de Amerikaanse president-zakenman blijft Israël nogal systematisch in de kou staan. Is dit een nieuwe trend in Washington D.C.? Dat is moeilijk te voorspellen, de Amerikaanse en Israëlische belangen zijn in zeer hoge mate verweven. Maar als hiermee de Iraanse oorlog vermeden wordt die Israël zo graag zou organiseren, graag.
En als het open schandaal in Gaza ermee bekort kan worden, zoals zelfs Europese politici tegenwoordig vragen, de opeenstapeling van steeds nieuwe oorlogsmisdaden en genocidale praktijken zoals het doodschieten van uitgehongerde mensen die met hun pannen naar een voedselbedeling komen, de inventiviteit ervan… Als Donald Trump dààr ook iets aan doet, heeft hij zijn Nobelprijs voor de Vrede maar voor het oprapen. Dat lijkt evident.
