In juli 2024 zijn er Presidents- en parlementsverkiezingen in Mexico. Het is een zesjaarlijks gegeven met tot voor kort telkens hetzelfde ritueel. De President, die slechts één mandaat mag doen, duidt zijn bevoorrechte opvolger aan – el ‘dedazo’ – met de vinger. Gezien decennialang, sinds de Revolutie van begin twintigste eeuw, enkel de PRI (Institutionele Revolutionaire Partij) aan de macht was, werd die kandidaat vervolgens ook verkozen.
Eind jaren ’80 begon er verandering in te komen. Een groep progressieve parlementsleden scheurde zich af van de PRI en stichtte de PRD (Partij van de Democratische Revolutie). Dank zij overwegend fraude slaagden ze er niet in hun kandidaat te laten verkiezen.
In 2000 was er wel een ‘doorbraak’ doordat een kandidaat van de rechts-conservatieve partij PAN (Partij van Nationale Actie) werd verkozen, Vicente Fox, ex-directeur van Coca Cola. In 2006 was het de beurt aan Felipe Calderón, eveneens van PAN, en in 2012 werd het opnieuw de PRI, met Enrique Peña Nieto.
Na dit mandaat waren de corruptie, het geweld en het slechte bestuur zo sterk de pan uit gerezen dat de linkse kandidaat van de inmiddels opgerichte Morena, Movimiento de Renovación Nacional/ Partij van de nationale vernieuwing), moeiteloos de verkiezingen won. De kleurrijke Andrés Manuel Lopez Obrador (AMLO) werd President met 53 % van de stemmen.
Een linkse President
Op het moment van zijn verkiezing werd AMLO graag vergeleken met Bernie Sanders in de V.S. of met Jeremy Corbyn in het V.K. Dat kwam ook de rechterzijde goed uit natuurlijk, om mensen bang te maken voor onverantwoord links beleid.
Vandaag zou niemand die vergelijking nog maken en leeft de angst voor ‘communisten’ enkel voort in de geest van enkele rechtse fanaten die menen goed garen te spinnen met de ‘mislukkingen’ van Hugo Chavez of de ‘dictatuur’ van Fidel Castro.
AMLO heeft een zeer voorzichtig en doordacht beleid gevoerd. Hij beseft dat zijn succes en dat van zijn eventuele opvolgers afhangt van de steun van het volk. Het betekent dat hij in eerste instantie, nog tijdens zijn burgemeesterschap van Mexico City, het land heeft afgereisd. Er is geen dorp dat hij niet minstens één of twee of drie keer heeft bezocht. Zijn populariteit is tot vandaag dan ook zeer hoog, nog steeds boven de 60 %.
Zijn beleid vertoont drie grote kenmerken.
In eerste instantie een goede verstandhouding met de V.S. Het is de machtige noorderbuur waarmee noodgedwongen rekening moet gehouden worden. Bovendien heeft het vrijhandelsakkoord met de V.S. en Canada ook Mexico geen windeieren gelegd. Het was slecht voor de landbouw maar goed voor de industrie. Tijdens de afgelopen regeerperiode werd een nieuw akkoord T-MEC (vroeger NAFTA) afgesloten. Er zijn voortdurend spanningen en conflicten, vooral rond migratie, maar ook handelsconflicten, die tot nog toe onder controle gehouden werden.
In tweede instantie wilde AMLO de nationale soevereiniteit herstellen na decennia van neoliberaal beleid, dit is, privatiseringen en dereguleringen. Er kwamen grote infrastructuurwerken, een nieuwe luchthaven (maar niet de echt grote waarvan de werken werden stil gelegd), de werken aan de ‘tren maya’, een 1500 km lange spoorweg door het toeristische gebied van Yucatán en de Riviera Maya), een olieraffinaderij die Mexico in staat moet stellen zelf meer van de eigen aardolie te verwerken, een verbinding tussen de twee oceanen in het Nauw van Tehuantepec met aan beide zijden een industriezone en windenergie en massale herbebossing.
Al die projecten zijn grotendeels geslaagd, ondanks de sterke oppositie van zowel de rechterzijde als van lokale milieuverdedigers. AMLO dekte zich in met telkens een ‘referendum’, zeer onvolmaakt, maar wel met telkens een grote meerderheid voor zijn plannen.
In derde instantie kwamen er sociale programma’s, een bijna verdubbeling van het minimumloon, wetgeving op outsourcing, begin van de uitbouw van een universeel systeem voor gezondheidszorg, nieuwe bankfaciliteiten voor de armen met een ‘Banco del Bienestar’ en betere en goedkopere manieren voor het overmaken van ‘remesas’ door de miljoenen migranten die in de V.S. werken, met een ‘Financiera del Bienestar’.
De gevolgen zijn zichtbaar. De armoede en de ongelijkheid zijn sterk verminderd. Economisch doet Mexico het uitzonderlijk goed. De Peso staat zeer sterk, het schuldniveau is meer dan redelijk en onveranderd gebleven, de groei is na de COVID19-crisis weer opgeveerd, de olie-invoer is gedaald en de Beurs staat bijna 30 % hoger.
Dit succes heeft een prijs: AMLO deed grote concessies aan het leger dat nu controle heeft over een aantal economische sectoren, zoals de douane, de luchthavens en de nieuwe ‘tren maya’.
In de oplossing van een aantal zware dossiers van geweld en criminaliteit werd weinig vooruitgang geboekt. De zaak van de 43 studenten van Ayotzinapa, ‘verdwenen’ in 2014, werd niet opgehelderd, volgens de internationale onderzoekscommissie ontbreekt nog altijd een pak informatie in handen van het leger. Het geweld in het land blijft zorgwekkend, het aantal feminicides blijft torenhoog. Toch zou de criminaliteit lichtjes zijn gedaald. Een ‘onrechtstreeks succes’ voor AMLO was de veroordeling, in de Verenigde Staten, van de Minister van Openbare Veiligheid Garcia Luna tijdens het mandaat van Calderon. Op dat proces kwam veel informatie vrij over de grote corruptie en de manier waarop de drugskartels op alle niveaus van het openbare en politieke leven, tot op de hoogste niveaus, aanwezig zijn. Ook tijdens de regeerperiode van AMLO werd ‘El Chapo’ Guzman in de V.S. veroordeeld en werd één van zijn zonen in Mexico aangehouden.
‘Het werk is niet af’. Het is wellicht de beste omschrijving die van de huidige situatie in Mexico kan gegeven worden. Tot op vandaag ziet de situatie van Morena er bijzonder goed uit.
‘Es Claudia’
Na de ‘midterm’ verkiezingen van 2021 had AMLO geen tweederde meerderheid in het Parlement om enkele fundamentele hervormingen door te voeren. De strijd blijft hevig rond de hervorming van de electriciteitssector, grotendeels geprivatiseerd door AMLO’s voorgangers, en de electorale hervorming met o.m. de herschikking van het Nationaal Electoraal Instituut.
Het meest recente dossier is dat van de gratis schoolboeken waarin sommigen ‘satanische’ en uiteraard ‘communistische’ invloeden zien. De verwijten nemen vaak zo’n absurde vormen aan dat ze zichzelf ongeloofwaardig maken.
Hoe dan ook is dit de context waarin de verkiezingscampagne voor 2024 moet beginnen.
Morena wilde af van de ‘dedazo’ en werkte met een procedure waarin een aantal pre-kandidaten werden aangeduid die vervolgens een soort pre-campagne moesten voeren die geen ‘pre-campagne’ mocht zijn maar een wedloop voor aanduiding van de coördinator van de comité’s voor de verdediging van de Vierde Transformatie. Dat werd gevolgd door vier nationale opiniepeilingen en aan de hand daarvan zou de kandidaat worden aangesteld.
Het was ingewikkeld want de oppositie trok voortdurend naar de rechtbank om alle woorden van AMLO en van zijn kandidaten en hun volgelingen te laten veroordelen. Propaganda en ‘proselitisme’ waren verboden.
De eerste fase van deze procedure is nu afgelopen. Woensdagavond 6 september werden de resultaten bekend gemaakt van de peilingen: winnaar is Claudia Sheinbaum met een gemiddelde in de verschillende peilingen van 39 tot 40 %.
Claudia Sheinbaum was tot voor kort de ‘burgemeester’ van grootstad Mexico City. Zij is doctor in de fysica, afgestudeerd aan de beroemde UNAM-Universiteit en bijzonder populair. Ze was altijd de bevoorrechte kandidaat van AMLO voor wie loyauteit voorop staat. Zelfs The Economist had afgelopen week lovende woorden voor haar, want voor rechts is alles beter dan de té vaak ironische AMLO.
Vóór haar mandaat aan het hoofd van Mexico City was ze burgemeester van de grote deelgemeente Tlalpan met bijna één miljoen inwoners. Ondanks alle problemen is Mexico City vandaag een kraaknette en goed bestuurde stad, met goed openbaar vervoer. Claudia Sheinbaum pakt nu uit met een links, feministisch en milieugericht programma.
De kandidaat die als tweede uit de bus kwam en eventueel nog voor verrassingen kan zorgen is Marcelo Ebrard, gemiddeld 25 tot 26 %, tot voor kort minister van Buitenlandse Zaken en eveneens burgemeester van Mexico Stad geweest vóór Claudia Sheinbaum. Nog vóór de resultaten van de peilingen bekend werden, sprak hij van ‘onregelmatigheden’ en weigerde aanwezig te zijn bij de proclamatie van de stemmen. Er wordt nu gevreesd dat hij eventueel kan overstappen naar Movimiento Ciudadana, de oppositiepartij die nog alleen staat, nog geen kant heeft gekozen en evenmin een kandidaat heeft aangesteld. Eén van zijn luitenanten zei evenwel dat niemand Morena zou verlaten.
De andere kandidaten, Ricardo Monreal (5 tot 6 %), fractieleider voor Morena in de Senaat, Adan Augusto Lopez (10 tot 12 %), huidig minister van Binnenlandse Zaken, zowel als de kandidaten van de twee bondgenoten in de coalitie, Gerardo Noroña (9 tot 12 %) van de Partij voor de Arbeid, en Manuel Velasco (6 tot 7 %) van de Groene Partij, werd een functie in de nieuwe regering beloofd.
En de oppositie?
Er waren aanvankelijk dertien kandidaten voor het Frente Amplio, de coalitie van PRI, PAN en PRD maar al snel bleek dat er één uitsprong, minder wegens haar charismatische kwaliteiten dan wel omdat ze bovenaan de plank lag van één belangrijk zakenman, althans volgens AMLO. Xochitl Galvez is half van inheemse oorsprong, gaat er trots op te zijn begonnen al verkoopster van snoepjes op de lokale markt, studeerde informatica aan de UNAM, ging werken als programmeur en systeemanalyst, werd directeur telecommunicatie bij het World Trade Center in Mexico City en was tijdens het Presidentschap van Vicente Fox directeur van het Nationaal Instituut voor Inheemse Volken. Ze is nu lid van de Senaat en switchte tijdens haar carrière herhaaldelijk van de PRD naar de PAN en omgekeerd. Vandaag stelt ze zich voor als ‘kleurloos’, zonder partij. De PRI ging er probleemloos mee akkoord de eigen kandidaat, Beatriz Paredes, zonder meer aan de kant te schuiven.
In zijn ochtendconferenties heeft AMLO Xochitl herhaaldelijk door het slijk gehaald met allerhande grapjes. Belangrijk zijn de cijfers die hij gaf over de vele overheidscontracten die ze in de wacht sleepte en de belastingen die ze betaalde. AMLO werd hiervoor op de vingers getikt door de INE en werd verboden nog naar haar te verwijzen.
Het zijn dus zeer waarschijnlijk deze twee vrouwen die het tegen elkaar moeten opnemen bij de Presidentsverkiezingen van juli 2024. Claudia Sheinbaum start met een grote voorsprong, maar de campagne moet nog beginnen.
Het is ook afwachten hoe Marcelo Ebrard zal reageren en wat Movimiento Ciudadano zal doen. Er kunnen ook nog onafhankelijk kandidaten opduiken.
AMLO is alvast begonnen aan een reeks revelaties. Met naam en toenaam werd door de directeur van de ‘Rekenkamer’ een lijst met namen bekend gemaakt van rijken die geen of nauwelijks belastingen betalen. AMLO maakte een indrukwekkende lijst met rechters bekend die de grootste criminelen vrij laten en processen onmogelijk maken. Het is ongetwijfeld slechts een begin en deze cijfers kunnen de campagne zeker beïnvloeden. De grote namen die achter de oppositiekandidaat staan hebben beslist geen vlekkeloos verleden.
Spannend en kleurrijk wordt het dus zeker en vast. Het zijn nog negen maanden tot de verkiezingen. Het ziet er voorlopig naar uit dat Mexico een vrouwelijke President krijgt.
