Maandagochtend, 30 september om 7 uur ‘s ochtends, wordt in Mexico City een feestje gehouden. Het is de laatste ‘mañanera’ van President Andrés Manuel Lopez Obrador (AMLO), de ochtendlijke persconferentie die zes jaar lang elke dag de pers én de bevolking op de hoogte hield van het reilen en zeilen in het land.
De rol van die persconferenties kan niet worden onderschat. Ze waren rechtstreeks en nadien via Youtube door iedereen te volgen. De President kon er niet enkel de acties van zijn regering toelichten, maar ook en vooral alle desinformatie ontkrachten. En de vaste boodschappen over zijn ‘Vierde Transformatie’ blijven herhalen. ‘Voor het welzijn van het volk, eerst de armen’, ‘niet stelen, niet liegen, het volk niet verraden’. Bovendien ging AMLO elk week-end ergens naar toe om openbare werken te controleren en contact te nemen met het volk. Of m.a.w. de Mexicaanse bevolking ként haar President. De man deed het bovendien allemaal met een zichtbaar genoegen, veel humor en veel ironie, veel hart. En af en toe boosheid om de leugens en de corruptie van de oppositie. In de populariteitspolls scoort hij nog steeds tussen de 60 en 70 %.
Maandag is het afgelopen. AMLO beloofde een feestje. Op dinsdag 1 oktober neemt Claudia Sheinbaum, een trouwe volgelinge, de macht over. Tijd voor een balans.
Wie is Claudia Sheinbaum?
Een trouwe volgelinge van AMLO, ja, maar met karakter. 61 jaar oud, doctor in de fysica, kleindochter van vluchtelingen uit respectievelijk Lithouwen en Bulgarije. Dochter van eveneens academici. Groot geworden in de sociale bewegingen na mei ’68. Ze studeerde aan de beroemde UNAM in Mexico City en in Berkeley, California. Ze was eventjes lid van het IPCC over klimaatverandering. Ze werd verantwoordelijk voor het milieu in Mexico City toen AMLO burgemeester was van de stad. Ze werd later zelf burgemeester van Tlalpan, een grote deelgemeente van Mexico City. En van 2018 tot 2023 stond ze zelf aan het roer in Mexico’s hoofdstad. Ze werd in juni 2024 met bijna 60 % van de stemmen tot ’s lands eerste vrouwelijke President verkozen. Ze is een uitgesproken feministe die blijft herhalen “Ik kom niet alleen – wij (vrouwen) komen samen”. De verwachtingen zijn hooggespannen. Rechts schildert haar steevast af als ‘schoothondje’ van AMLO, wat enkel betekent dat ze haar niet kennen. Dat ze altijd trouw de President en zijn partij Morena heeft gesteund, is wel een feit.
De vierde transformatie
Toen AMLO zes jaar geleden aan de macht kwam, was dat met een programma voor een ‘Vierde Transformatie’, na de onafhankelijkheid, de grote liberale hervorming van midden 19de eeuw en de revolutie van begin 20ste eeuw.
Mexico was samen met Argentinië het eerste land dat in 1982 de schulden niet langer kon afbetalen en in de klauwen van het IMF en zijn ‘structurele aanpassingen’ terecht kwam. Het was het begin van een jarenlang programma van privatiseringen en dereguleringen onder het leiderschap van de PRI, de ‘revolutionaire’ partij die zeventig jaar lang ononderbroken aan de macht was. In 2006 werd die trein gestopt en was het de beurt aan twee mandaten van de PAN de conservatieve katholieke partij. 2006 was trouwens ook de eerste keer dat AMLO meedong maar door fraude aan de kant werd gezet. In 2012 lukte het evenmin, maar in 2018 werd hij President.
Mexico toont goed aan hoe moeilijk het is om het neoliberaal beleid terug te draaien. Met sociale programma’s om de armoede te bestrijden lukt het wel, hier en daar nog een kleine hervorming, het kan. Maar grote hervormingen? In de energiesector bijvoorbeeld? Of de rechterlijke macht?
AMLO voerde een klassiek ontwikkelingsbeleid, met een grote rol voor de overheid en infrastructuurwerken. Herstel van de soevereiniteit was het grote doel. Er werd een olieraffinaderij gebouwd waardoor Mexico zelfvoorzienend werd. Het land is een grote olieproducent maar moest die olie uitvoeren naar de VS en geraffineerd weer invoeren.
Er werd 1500 km spoor aangelegd door het toeristische Yucatan. Er was veel protest van milieuverenigingen die helaas niet te horen waren toen de kust – de riviera maya – werd volgebouwd met grootschalige hotels en resorts.
Op het smalle punt van Mexico, in Tehuantepec, werd een spoorverbinding en een weg tussen de twee oceanen gebouwd. De bedoeling is dat daarnaast en daar rond industrieterreinen komen en Mexico een alternatief kan bieden voor het Panamakanaal.
Er werden meer dan tweehonderd miljoen bomen aangeplant met een programma dat ‘Sembrando Vida’ heet. Op de plek waar de nieuwe luchthaven zougebouwd worden, is nu een natuurpark van 14.000 ha aangelegd. Op het platteland werden honderdduizenden banen gecreëerd.
Op sociaal vlak werden uitkeringen voor arme mensen ingevoerd, beurzen voor leerlingen in de lager en middelbare scholen, sociale pensioenen, steun voor jonge werknemers in hun eerste job. De armoede is, bevestigd door de Wereldbank, met een kleine tien miljoen verminderd. De minimumlonen stegen met 135 %. De ziekteverzekering werd hervormd zodat miljoenen mensen zonder sociale zekerheid nu wel gezondheidszorg krijgen. Er kwamen honderden ziekenhuizen en duizenden dokters en verplegend personeel bij. Er werden tweehonderd lokale universiteiten geopend.
De strijd tegen de corruptie is moeilijker, omdat ze in veel geledingen van de samenleving is doorgedrongen. AMLO heeft vooral geprobeerd in de hele administratie de intermediaire instellingen op te doeken, waar inderdaad het geld vaak bleef hangen. Uitkeringen gaan nu rechtstreeks naar hen die er recht op hebben.
De belastingdiensten deden goed werk. Dertien grote ondernemingen hebben nog een belastingschuld van 6,5 miljard USDollar. Vroeger werd die schuld door corrupte rechters of ambtenaren vaak kwijt gescholden. Dat wordt moeilijker.
Economisch gaat het goed, en dat moet een doorn in het oog van rechts zijn. Mexico is de belangrijkste handelspartner van de V.S. en profiteert nu van de ‘nearshoring’, bedrijven die er komen investeren om naar de VS uit te voeren. De financiële markt is stabiel, de Peso stond ijzersterk tot net aan de verkiezingen van 2 juni. Daarna verloor hij een kleine tien procent van zijn waarde, want met een gekwalificeerde meerderheid in het Parlement kunnen grondwetsherzieningen worden doorgevoerd, en daar zijn sommigen wel bang van.
De vijf rijkste Mexicanen hebben tijdens het mandaat van AMLO hun vermogen verdubbeld, hen hoor je niet klagen. De banken evenmin, ze maakten reuzewinsten. Mexico is vandaag de twaalfde grootste economie ter wereld. De grote klachten vandaag komen daarom niet van het bedrijfsleven om economische redenen, maar van een rijke ideologiqsch geïnspireerde oligarchie.
Wat is AMLO’s erfenis voor Claudia?
Toen AMLO aan de macht kwam besefte hij dat niet alle deuren voor hem open gingen. Hij wist dat hij geen conflict met de VS moest zoeken, en dus werd heel voorzichtig gewerkt. Wel stond hij er op om telkens op de soevereiniteit van het land te wijzen. De DEA – het VS drugsagentschap – had de vrije hand in Mexico en werd sterk terug geschroefd na de ‘war on drugs’ die het grote geweld veroorzaakte onder President Calderón. Zij zijn het die tot vandaag een vuile rol blijven spelen, onlangs nog met een zeer onfrisse ontvoering uit Mexico waarover de regering niet de minste informatie kreeg uit Washington.
De tweede machtsfactor waarmee rekening moest worden gehouden was het leger. Het kreeg een groot pak voordelen in de vorm van economische activiteiten, de bouw en exploitatie van luchthavens, een stuk van de Tren Maya, douanediensten en nog veel meer.
Hiertegen kwam meer bezwaar van de linkerzijde dan van rechts. De (corrupte) federale politie werd afgeschaft en vervangen door een Guardia Nacional die vooral uit militairen bestaat en in haar geheel nu ook aan Defensie werd overgedragen. AMLO heeft er vertrouwen in dat dit leger ‘van en voor het volk’ is, maar ook daar is de corruptie groot en het leger is mee verantwoordelijk voor heel veel geweld.
‘Toen ik aan de macht kwam, was de chaos zo groot dat ik mijn taak zonder het leger nooit had aangekund’, zei AMLO onlangs. Hopen maar dat dit zich nooit tégen het volk keert. Feit wel dat tijdens de zes jaar dat AMLO aan het bewind was er geen repressie is geweest, ondanks de vele en grote protesten die er waren. De democratie werd nooit of te nimmer in gevaar gebracht, ook niet tijdens de wel gewelddadige acties van de afgelopen weken tegen de hervorming van de rechterlijke macht.
De strijd tegen de corruptie is niet verloren, maar is ook niet gewonnen. Met een hervormde justitie kan hier meer aan gewerkt worden.
Waar AMLO de strijd verloren heeft is tegen het geweld. Mexico blijft een bijzonder gewelddadig land met een 30.000 moorden per jaar, hoofdzakelijk in het drugsmilieu. Hiervoor stelt AMLO de V.S. mee verantwoordelijk, o.m. door de vele illegale wapenleveringen. 72 % van alle illegale wapenhandel van de VS gaat naar Mexico.
Een zeer pijnlijk punt dat net afgelopen week aan bod kwam is de mislukking om de verdwijning van 43 studenten van Ayotzinapa, precies tien jaar geleden, op te lossen. Dat weegt zwaar door in de balans van AMLO en is te wijten aan de ‘omerta’ van velen in het leger en daarbuiten. Eén van de hoofdverantwoordelijken is gevlucht naar Israël en het is zeer moeilijk om een uitlevering te krijgen.
Wat brengt de toekomst?
Claudia Sheinbaum kan met een redelijk schone lei beginnen.
Economisch hangt echter veel af van de economie van de V.S. Mocht Trump de verkiezingen winnen, kunnen de douanetarieven voor veel industriële producten, zoals auto’s, de hoogte ingaan, zodat de fabrieken in Mexico weer verdwijnen.
Ook migratie is een heikel probleem dat enkel met veel goede wil, samenwerking en veel compromissen kan worden aangepakt.
De rechterzijde blijft zich roeren om de afgewerkte grondwetsherziening voor de rechterlijke macht te boycotten. Net deze week verscheen in de Financial Times een niet mis te verstane oproep aan de V.S. om te interveniëren in Mexico…
AMLO legde in februari van dit jaar twintig voorstellen op tafel voor het toekomstige werk. Achttien ervan vergen een grondwetswijziging. Drie daarvan zijn deze maand al goedgekeurd: de hervorming van de rechterlijke macht, de erkenning van inheemse volken als rechtssubjecten en de overdracht van de Guardia Nacional aan Defensie.
Sheinbaum voegde er drie sociale programma’s aan toe: steun voor vrouwen tussen 60 en 64 jaar, beurzen voor alle leerlingen van openbare scholen en gezondheidszorg voor alle 12 miljoen bejaarden. Verder wil ze het pensioensysteem verbeteren en het principe van de niet-herverkiezing veralgemenen.
Zonder twijfel zal ze moeten opboksen tegen de vereende krachten van rechts die menen dat ze minder rekening moeten houden met een vrouw aan de macht. Maar de regeringsploeg die ze heeft samengesteld geeft vertrouwen. Het zijn stuk voor stuk geloofwaardige politici met een hart voor de integriteit en de eerlijkheid waar AMLO altijd op gehamerd heeft.
Sheinbaum zal ook kunnen rekenen op steun van Mexico City, waar nu een andere feministe en economiste, Clara Brugada, de macht overneemt. Zij was burgemeester van de grootste deelgeneemte van de stad, Iztapalapa, waar ze bewondering afdwong met participatieve projecten. In Mexico Stad werd het geweld overigens wel ernstig teruggedrongen, met tot 50 % minder zware misdaden. Deze twee vrouwen doen niet aan symptoombestrijding, maar gaan op zoek naar oorzaken en slagen erin diverse diensten te doen samenwerken.
We zijn niet meer dezelfden…
AMLO is er zeker in geslaagd om een begin van mentaliteitswijziging op gang te brengen. Er zijn beslist nog zes jaar nodig om dat te consolideren. Sheinbaum is momenteel ook erg populair en het valt te hopen dat ze hetzelfde charisma kan blijven opbrengen om het volk aan zich te binden.
De klok van het neoliberalisme terugdraaien is niet eenvoudig, want waar het in laatste instantie op aankomt is de macht van een economische oligarchie die ook politieke en via de media ideologische macht in handen heeft. Die macht moet gebroken worden.
Mexico is geen socialistisch land, het woord wordt er zelfs nooit uitgesproken. Wel wil men een humanisme uitstralen, met een grote vraag naar respect en soevereiniteit. Daarvoor is bij de bevolking veel steun te krijgen. Want dat het neoliberalisme gefaald heeft, weten de mensen maar al te goed.
Onze vorige artikelen over de actualiteit in Mexico:
Mexico: een strijd om de echte macht | Uitpers %
Mexico-Spanje: dekoloniseer! | Uitpers %
