De lente was nochtans goed begonnen. Op 21 maart huldigde President Lopez Obrador ‘zijn’ nieuwe luchthaven in. Die werd in een rekordtijd gebouwd, nadat de werken aan de eerder geplande grote nieuwe luchthaven waren stil gelegd. Té ambitieus, zo oordeelde de nieuwe President in 2018, en hij liet een oude militaire luchthaven volledig vernieuwen. Dat die 50 km van de stad is verwijderd en er nauwelijks of geen openbaar vervoer is, dat komt later wel goed. En dat er vandaag, één maand later, nog steeds niet meer dan twaalf vluchten per dag zijn, met één maandelijkse internationale vlucht naar Caracas, daar spreekt toch niemand meer over. 21 maart was een grote dag voor een glunderende President.
De volgende uitdaging was de mogelijke intrekking van het presidentiële mandaat. Het is een mogelijkheid die in de Grondwet is opgenomen sinds 2019, en AMLO stond er op het volk te laten beslissen of hij nog drie jaar kan aanblijven of niet. Het volk zei ‘ja’, met 91,8 %. Alleen, in plaats van de verplichte 40 % participatie, nam slechts 17,7 % van de bevolking aan de raadpleging deel. AMLO mag aanblijven, maar dat wist men al, een goede 60 % van de bevolking steunt hem. Voor de enen was dit referendum op 10 april een success, voor anderen een flop. Feit is dat er een ernstig conflict rond ontstaan is met het Nationale Electorale Instituut dat meent recht te hebben op meer begrotingsmiddelen en daarom veel te weinig kieskantoren had ingericht.
Dé grote vraag was echter of AMLO ook zijn energiehervorming zou goedgekeurd krijgen in het Parlement. Het is een vrij ingewikkeld dossier met een heel eenvoudige inzet: de soevereiniteit van het land. Wie zich afvraagt of AMLO nu wel of niet ‘links’ is, moet dit weten: de President wil duidelijk breken met het neoliberale privatiseringsbeleid van de afgelopen decennia en de energiesoevereiniteit van het land herstellen. Vandaar ook zijn uithaal naar de Spaanse multinationals. Vandaar ook zijn energiewet van 2019.
De Mexicaanse electriciteitsproducent CFE werd in 1960 opgenomen in het beroemde artikel 27 van de Grondwet dat stelt dat bodemschatten en bedrijven van openbaar nut eigendom zijn van de natie. In 2013 werd die Grondwet echter gewijzigd, vreemd genoeg door een President van de oude PRI die traditioneel tegen privatiseringen was. President Pena Nieto creëerde een mogelijkheid voor buitenlandse electriciteitsproducenten om te investeren in het land en zichzelf te bevoorraden. Wat ze deden was echter een heel network creëren van ‘partners’ die zogenaamd onder de regel van de zelfbevoorrading vielen. In totaal gaat het om zo’n 76.000 bedrijven, waaronder enkele erg grote, terwijl de investeerders, waaronder opnieuw het Spaanse Iberdrola, bovendien de infrastructuur van CFE gratis gebruiken.
AMLO wilde terecht breken met dit misbruik waardoor alle interessante grootverbruikers waren afgeroomd van de markt en CFE nog enkel de kleine consumenten kon bedienen en meer en meer verlies ging maken. De nieuwe wet werd goedgekeurd in de lente van 2021 maar botste meteen op grote juridische bezwaren en klachten. Niet getreurd, zei AMLO, dan zullen we de grondwet opnieuw wijzigen.
‘Vreedzaam fusilleren’
Het werd een lang een zeer moeilijke discussie. AMLO rekende erop dat de oude PRI uiteindelijk wel zou instemmen met zijn plannen, maar daarvoor is de oppositie tegen zijn beleid net iets te groot. Voor een grondwetswijziging is een meerderheid van twee derden nodig, en die heeft AMLO niet langer in de Kamer. Dat was een echte nederlaag en de woede was groot. De tegenstemmers worden nu beschuldigd van ‘landverraad’ omdat ze weigerden de energiesector in het belang van de bevolking te organiseren. Er wordt opgeroepen hen ‘vreedzaam’ te fusilleren. Er werd in het centrum van de hoofdstad een ‘mur des cons’ opgetrokken, waar iedereen zijn woede kan uiten. Het is een hevige strijd.
AMLO nam meteen revanche door op drie dagen tijd een nieuwe wet te laten goedkeuren op de mijnbouw, met een gewone meerderheid, voor de ‘nationalisering’ van het lithium waarvan Mexico, volgens sommigen, de grootste voorraad ter wereld zou hebben. Lithium valt als ‘bodemschat’ echter onder artikel 27 van de grondwet en hoeft dus helemaal niet ‘genationaliseerd’ te worden. Bovendien zijn er in totaal al voor zo’n 159.000 hectare concessies verleend voor de exploitatie van dit ‘witte goud’ dat nodig is voor de batterijen van elektrische auto’s. De grootste lithiumvoorraad zit al in buitenlandse handen tot 2115…
We gaan alle concessies herzien, stelt AMLO, maar dat is uiteraard buiten de waard gerekend van de internationale verdragen die Mexico ondertekende, waaronder de opvolger van NAFTA, T-MEC (vrijhandelszone met de V.S. en Canada) en onvermijdelijk de peperdure arbitrage die volgt wanneer een verdragsbepaling wordt geschonden.
Niets is wat het lijkt
Het is schaakspel op het hoogste niveau en voor de man in de straat al bijna onbegrijpelijk geworden. Want niets is wat het lijkt. Een nationalisering die er eigenlijk geen is en een electriciteitshervorming die wel degelijk kan beginnen…
Het zit zo:
In de afgewezen grondwetshervorming voor de electriciteitssector was wel degelijk sprake van lithium en wat de nee-stemmers misschien niet eens hebben gemerkt is dat ze door hun afwijzing ook de deur dicht deden voor het Chinese bedrijf Ganfeng dat als enige concessiehouder al met de exploitatie is begonnen en mocht verder werken.
Nu AMLO zijn plan B uit de kast heeft gehaald valt die uitzondering voor Ganfeng weg. Mexico heeft nu de controle op alle lithium en op alle concessies die al gegeven zijn.
Het dossier zit nog vol haken en ogen. Er is niet enkel de mogelijke internationale arbitrage, maar ook de vraag of je bij de aankoop van aandelen van een bedrijf (Ganfeng kocht zijn participatie van Bacanora Lithium, VK) ook de concessie verwerft ?
Voor de stroom heeft het Hooggerechtshof van Mexico zich begin April uitgesproken over de grondwettelijkheid van de wet van 2021 op de electriciteitsproductie. Zo vallen de meeste juridische bezwaren weg en kan die wet tenminste toegepast worden. Dat betekent dat CFE al zijn centrales weer kan laten draaien op volle toeren en dat de regering de onwettelijke ‘zelfbevoorradingsakkoorden’ kan laten herzien.
Op die manier haalt AMLO toch nog een beetje buit binnen. Er zal nog keihard onderhandeld moeten worden, met de oppositie zowel als met het bedrijfsleven.
Macht?
Deze dossiers tonen aan hoe moeilijk het is om het neoliberale beleid terug te draaien. AMLO wil weer controle op de rijkdom van Mexico en is begonnen met de aardoliesector. Hij kocht het resterende aandeel van een raffinaderij in de V.S. en de raffinaderijen in eigen land werden weer opgestart. Er wordt één nieuwe raffinaderij gebouwd. Men moet weten dat Mexico als groot aardolieproducent al sinds 1990 benzine invoert uit de V.S.!
Bij PEMEX (de nationale aardoliemaatschappij) werd de corruptie en de diefstal in het bedrijf zelf georganiseerd. De vorige directeur zit eventjes in de gevangenis, maar er wordt nu gezegd dat hij op verzoek van Pena Nieto de oppositie betaalde om de grondwetshervorming van 2013 goed te keuren …
Er zijn verder vier Canadese bedrijven die op drie jaar tijd al meer goud gewonnen hebben in Mexico dan de Spanjaarden op driehonderd jaar verscheept hebben!
Het volgende probleem wordt water. Er dreigen tekorten, het meeste water gaat prioritair naar landbouw en industrie en er wordt volop gespeculeerd door de banken, eveneens grotendeels in buitenlandse handen. Er is ook een akkoord met de V.S. voor de jaarlijkse levering van water.
Tenslotte voedsel. Op twee jaar tijd is de import van maïs – het basisvoedsel van de Mexicanen – uit de V.S. met 40 % gestegen, door gebrek aan investeringen in eigen land. Met de crisis in Ruslan den Oekraïne dreigen ook hier tekorten te ontstaan. Voedselsoevereiniteit is minstens even belangrijk als de rest.
Onderhuids zit nog veel woede.
