De rechtsstaat verdwijnt, democratie en mensenrechten staan op het spel, een nieuwe dictatuur kondigt zich aan. Het zijn beslist geen malse verwijten en bij zo’n hoge woorden is het zeker gepast zich af te vragen wat er gaande is.
U zal er in Europa en zeker in België niet veel over lezen, en wat er verschijnt wordt rechtstreeks overgenomen uit rechtse media en rechtse, neoliberale personaliteiten. Kennis van zaken is er niet bij.
Dat hoeft ook niet. Tijdens de verkiezingscampagne van het voorjaar was er evenmin enig inhoudelijk debat. De oppositie beperkte zich tot ‘narco’ en ‘leugen’ verwijten. Een begin van bewijs was er nooit bij.
Zoals geweten is het de partij die al zes jaar aan de macht is die de verkiezingen ook glansrijk won met bijna 60 % van de stemmen. De nieuwe President wordt Claudia Sheinbaum die op 1 oktober de macht zal overnemen van Andrés Manuel Lopez Obrador.
De rechterlijke macht
De klinkende overwinning gaf de linkse partij een gekwalificeerde meerderheid in de Kamer en op drie leden na ook bijna in de Senaat. Toen brak de paniek echt uit bij de oppositie, want het betekende dat de grondwet kon worden hervormd.
AMLO had in februari van dit jaar een lijstje met zo’n twintig hervormingen opgesteld die hij graag wil zien uitvoeren. De belangrijkste daarvan is de hervorming van de rechterlijke macht en omdat dit thema erg gevoelig ligt werd er bij de opening van het parlementair jaar, 1 september, meteen mee begonnen. Het is inmiddels afgewerkt, Kamer en Senaat keurden de grondwetshervorming goed, een grote meerderheid van deelstaten deden dat eveneens en vandaag, 15 september, wordt de wet gepubliceerd in het ‘Staatsblad’.
De scheiding der machten houdt in dat de rechterlijke macht onafhankelijk en autonoom kan handelen. In de toekomst echter zouden zowel de uitvoerende macht als de rechterlijke macht een aantal kandidaten voor te begeven posten kunnen bekend maken, uiteraard moeten die aan een aantal strenge criteria voldoen, en dan worden ze ter stemming voorgelegd aan de bevolking.
Een dergelijk systeem bestaat ook in de V.S., echter niet voor de federale rechters, enkel in een grote meerderheid van deelstaten.
Niet enkel de oppositie schreeuwt moord en brand, ook de verder beminnelijke VS-ambassadeur liet zijn bezwaren horen. Ondernemingen zouden bang zijn en niet langer willen investeren in Mexico. De hervorming zou gevaarlijk populisme zijn en niets anders dan een poging van de regeringspartij Morena om haar macht definitief en onaantastbaar te vestigen.
Maar vroeger?
De grondwetshervorming heeft nog uitvoeringsbepalingen nodig, en pas dan zal men kunnen zien hoeveel waarheid er achter de beschuldigingen schuil gaat.
Merkwaardig is wel dat iedereen, ook de oppositie, toegeeft dat er een of andere hervorming nodig is, en dat ook de regeringspartij toegeeft dat de wet niet perfect is. Kritiek is dus zeker mogelijk, helaas ontbrak het inhoudelijk debat. De oppositie bracht geen alternatieven aan, de discussie interesseerde haar niet. De President bleef herhalen dat er geen morele, juridische of politieke bezwaren kunnen zijn tegen de nieuwe wet.
Misschien was een andere wet mogelijk geweest? Dat kan, maar wie kijkt naar hoe de toestand vandaag is en hoe die is gegroeid, kan niet anders dan besluiten dat de situatie in de rechterlijke wereld enkel kan verbeteren.
De PRI, de vandaag rechtse partij die is gegroeid uit de Revolutie van begin 20ste eeuw, was 70 (zeventig!) jaar aan de macht. Alle instellingen werden door haar gekneed en gevormd. De PRI was in alle maatschappelijke, economische en politieke sectoren almachtig. Na de PRI waren er twee mandaten voor de nog rechtsere PAN die bovendien met een ‘war on drugs’ is begonnen en het geweld in het land uit de pan heeft doen rijzen. Dit als achtergrond.
De rechterlijke macht is door en door corrupt. Grote criminelen, als ze al worden opgepakt, kunnen binnen de kortste keren weer worden vrij gelaten. De straffeloosheid in Mexico gaat boven de 90 %, misdrijven worden niet vervolgd, er volgen geen vonnissen of straffen worden weer kwijt gescholden. De afgelopen weken werden 33 rechters en magistraten genoemd die de afgelopen twee jaar criminelen op zaterdag hebben vrij gelaten (‘sabadazos’), op zondag kan er namelijk geen bezwaar worden aangetekend. Vierentwintigduizend mensen wachten op een vonnis, 999 ervan al meer dan 15 jaar! Bevelen van het Openbaar Ministerie worden vaak gewoon naast zich neergelegd.
Herinnert iemand zich nog de zaak van de Française Florence Cassez? Ze werd samen met haar vriend, Israel Vallarta, in 2005 opgepakt in een verzonnen zaak van ontvoeringen. Ze werd veroordeeld en kwam door harde druk van de Franse President in 2013 vrij. Haar vriend zit negentien jaar later nog steeds in de gevangenis en heeft nooit een proces gekregen!
Een tweede groot probleem in de rechterlijke macht is het nepotisme. De helft van het personeel heeft een familielid dat ook voor de rechterlijke macht werkt. Eén iemand heeft niet minder dan 26 familieleden in de sector. 85,4 % van de magistraten en 67 % van de rechters hebben familieleden aan een job geholpen.
Tenslotte heeft de ‘autonomie’ van de rechterlijke macht ervoor gezorgd dat rechters en magistraten zich gigantisch hoge lonen hebben toegekend. Leden van het Hooggerechtshof gaat met tussen de 20 en 30.000 USDollar per maand naar huis, terwijl de President het met minder dan 10.000 moet doen. Nog vóór de grondwetshervorming werd nog gauw gezorgd voor extra gulle pensioenen bovenop het wettelijk pensioen waar ze sowieso recht op hebben.
Kortom, veel van het protest heeft zonder meer te maken met het beschermen van schandelijke privileges.
En verder?
Het ging er niet zachtaardig aan toe de afgelopen weken. Kamer en Senaat werden bezet, er waren scènes die deden denken aan de aanval op het Kapitool in Washington. Het Hooggerechtshof werd vergrendeld, de leden liepen mee in de betogingen. Het personeel is in staking, studenten liepen mee in de betogingen.
Er werd gespeculeerd tegen de munt, de Peso verloor op enkele weken tijd een goede 10 % van zijn waarde. Toch bleven de ratings onaangeroerd en de banken lieten weten geen problemen te hebben. Na de goedkeuring van de wet viel de speculatie als bij wonder stil.
De wet is er nu. De grondwet verandert. Nu moet wel nog alles worden uitgevoerd, in fasen, en men kan verwachten dat dit niet van een leien dakje zal lopen.
Er volgend ook nog meer hervormingen, zoals die van de energiesector (de wet die al werd goedgekeurd werd door het Hooggerechtshof ongrondwettelijk verklaard), rechten voor inheemse volken, militarisering van de ‘guardia nacional’, enz.
Er wacht Claudia Sheinbaum geen makkelijke opdracht. Zij die menen dat ze het schoothondje was en is van Lopez Obrador vergissen zich echter schromelijk. Zij heeft veel aan hem te danken, maar heeft hem geenszins nodig om te regeren.
De afgelopen weken lieten zien hoe moeilijk het is om progressieve hervormingen echt door te voeren in een democratie. Ze lieten zien waar de grenzen liggen die voor de powers that be niet mogen overschreden worden. Het gaat om voorrechten, zeer zeker, maar ook over de zekerheid dat een rechterlijke macht altijd aan hun kant zal staan. Dat mag wat kosten.
Lopez Obrador blijft herhalen dat hij enkel steunt op ‘het volk’. Hij scoort nog steeds meer dan 60 % in alle populariteitspolls.
