Rechtstreekse verkiezingen voor het hele gerechtelijke apparaat. Mexico deed het, het enige land in de hele wereld. Om te weten of het experiment volledig is geslaagd, is het nog te vroeg. De eerste resultaten wijzen er wel op.
Participatiegraad: 13 %. In Mexico Stad 15 %.Dat kan zeer weinig lijken en is het ook. Maar toen de vorige President in 2022 een referendum organiseerde om te weten of hij aan de tweede helft van zijn mandaat kon beginnen, was het ook nauwelijks 17 %. Er was vrees dat het voor deze verkiezingen minder dan 10 % kon zijn.
Waarom?
Men kan zich afvragen waarom deze verkiezingen nodig waren. Het gerechtelijk apparaat in Mexico is door en door corrupt, en zelfs volgens leden van de huidige oppositie is minstens de helft van de ambten het resultaat van nepotisme. Men is rechter omdat broer, zus, vader, moeder, oom of tante rechter is.
De straffeloosheid in het land is schrijnend groot. Nauwelijks 1 % van alle gerechtszaken worden tot een goed einde gebracht. Keer op keer worden zware misdadigers uit de gevangenis vrij gelaten of omgekeerd worden mensen zonder proces jarenlang vastgehouden.
De privileges die de hoogste ambten zichzelf hebben toegekend zijn bovendien gewoon decadent.
Toen het Hoog Gerechtshof tijdens het mandaat van Lopez Obrador tot vier keer toe wetgeving die het Parlement had goedgekeurd toch vernietigde, was voor de President de maat vol.
Hij was die het initiatief nam om deze verkiezingen te organiseren. De praktische uitvoering was het werk van de nieuwe regering onder de leiding van Presidente Claudia Sheinbaum.
Tot het laatste moment waren de pogingen om de verkiezingen te boycotten zeer intensief. Rechters probeerden de wetgeving tegen te houden, in het Hooggerechtshof werden stemmingen georganiseerd die geen enkele democratische toets konden doorstaan. De afgelopen weken werd nog gedreigd door een grote lerarenvakbond die het grote plein in Mexico Stad al wekenlang bezet.
Een makkelijke klus was het niet, en gelet op de vele hindernissen kan de organisatie van de verkiezingen zelf als een succes worden beschouwd.
Dat zo weinig mensen zijn gaan stemmen heeft een makkelijke verklaring. Het interesseert hen nauwelijks, de meeste mensen krijgen tijdens hun leven ook niet te maken met het gerechtelijk apparaat.
Een tweede reden is beslist dat veel mensen het niet begrepen. Er moest gekozen worden voor 881 federale ambten plus een veel groter aantal regionale en lokale ambten. De stembiljetten hadden verschillende kleuren, voor het Hooggerechtshof, voor de Electorale Rechtbank, voor de tuchtraad, voor magistraten, voor rechters in eerste aanleg en in beroep. Telkens een lange lijst met namen van kandidaten die zo goed als niemand kent. Veel van de ondervraagde kiezers gaven dan ook toe dat ze willekeurig hadden gekozen. Ze gingen stemmen uit plichtsbesef of uit loyauteit.
Het stemhokje ingaan met zes stembiljetten voor de federale ambten en nog minstens drie voor de regionale ambten, eenvoudig is het niet. Tel daarbij dat er in sommige deelstaten, zoals Vera Cruz en Durango ook lokale verkiezingen georganiseerd werden. Een half uur per kiezer was geen uitzondering.
Omdat de verkiezingen zo controversieel waren, werden de regels van het spel vrij streng opgesteld. Politieke partijen moesten volledig uit de campagne blijven, kandidaten mochten slechts een beperkt bedrag aan hun propaganda besteden, de bekendmaking van de verkiezing zelf was volledig in handen van de Nationale Electorale Raad. De begroting zelf voor de organisatie was eveneens beperkt.
Er werd een groot aantal kleine incidenten gemeld, maar niets ernstig. Wellicht zal de oppositie wel zorgen voor tientallen klachten.
Oppositie
Om te beseffen hoe controversieel deze verkiezingen waren is het goed even terug te denken aan de verkiezing van Claudia Sheinbaum, nu één jaar geleden. Ze stond bekend als een linkse kandidate, wat de financiële markten niet leek te deren. De beurzen deden het goed, de Peso stond sterk. Toen bekend werd dat ze niet enkel de presidentsverkiezingen won maar tegelijk een absolute meerderheid haalde in het Parlement, keerde het spel. Men besefte dat ze de grondwet zou kunnen wijzigen, en dat ze deze verkiezingen voor het gerechtelijk apparaat er kon doorduwen. Vanaf dan werd de tegenstand erg groot.
De grondwet werd ondertussen herhaaldelijk gewijzigd. En het gerechtelijk apparaat is nu hervormd. Wat het eindresultaat zal zijn, is nog niet geweten, de tellingen kunnen een tiental dagen in beslag nemen. Eén telling is bijna rond, die voor het Hooggerechtshof. De winnaar wordt waarschijnlijk Hugo Aguilar Ortiz, een inheems jurist. Na hem komen de drie progressieve vrouwen die al in het vorige Hof zetelden. De overige leden waren geen kandidaat meer en gaan met een bijzonder royaal pensioen naar huis.
De argumenten van de oppositie waren tegenstrijdig, maar de rechtse media hadden woorden te kort om te waarschuwen voor de democratie en de rechtsstaat die in gevaar kwamen.
Aan de ene kant werd gezegd dat de regeringspartij alle kandidaten had geselecteerd, zodat ze zeker kon zijn van regeringsvriendelijke uitspraken in het hele land. Aan de andere kant werd gesteld dat ook criminelen kandidaat konden zijn en de drugkartels zich ongetwijfeld tot in het gerechtelijk apparaat zelf zouden nestelen. Politisering tegenover criminalisering van het gerecht. Het eindresultaat zal vertellen hoe het zit.
Grote woorden
De grote woorden werden niet geschuwd zondagavond. Het was één van de zeldzame keren dat de vorige President Lopez Obrador in het openbaar werd gezien. Hij was trots op de verkiezingen en verklaarde dat Sheinbaum de beste Presidente van de hele wereld was.
Sheinbaum zelf was apetrots, ze wees op het uitzonderlijke moment voor het land, een vrij, soeverein en onafhankelijk Mexico, met elke dag méér rechtvaardigheid en meer democratie. Ze zag in de verkiezingen de verwezenlijking van de oude droom van de negentiende eeuwse President Juarez: niets naast de wet, niemand boven de wet. Mexico, zo zei ze, is het meest democratische land ter wereld.
Voor de oppositie was het een ‘zwarte zondag’, maar voor de burgemeester van Mexico Stad ‘de dag dat het laatste rechtse bastion’ was gevallen.
Hoe men ook naar deze verkiezingen kijkt, het was een les in burgerschap. Er zal een grondige analyse nodig zijn om te zien hoe de oefening kan verbeterd worden en hoe het rechtssysteem blijvend kan bijdragen tot een betere democratie. Perfect was het beslist niet, maar het was zonder meer een stap vooruit in vergelijking met het falend corrupte systeem dat er was.
